Ο Ζάγκλειος Κατακλυσμός ή Ζάγκλεια Πλημμύρα (Zanclean Flood) πυροδοτήθηκε όταν άνοιξε το Στενό του
Γιβραλτάρ, 5,33 εκατομμύρια χρόνια, κατά την Ζάγκλεια Ηλικία. Πιθανώς, μια
τεκτονική υποχώρηση του πυθμένα κοντά στο Στενό, βοήθησε την έναρξη της ροής
θαλασσινού νερού από τον Ατλαντικό προς την λεκάνη της Μεσογείου. Όμως, το εάν
ο Ζάγκλειος Κατακλυσμός εκδηλώθηκε βαθμιαία ή καταστροφικά είναι αμφιλεγόμενο
γεγονός. Το μέγεθος της πλημμύρας έχει προσομοιωθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Η εκτίμηση της παροχής νερού κυμάνθηκε από 10 – 100 Sv[1]. Δηλαδή,
η μέγιστη παροχή μέσα από το Στενό του Γιβραλτάρ έφτανε περί τους 100.000
tn/sec!
Εξ αιτίας ενός φραγμού στο
βυθό της Σικελίας, που χώριζε την Λεκάνη της Μεσογείου σε
Ανατολική και Δυτική, η πλημμύρα, αρχικά, επηρέασε και κατέκλυσε την Δυτική. Η
περιοχή του Γιβραλτάρ[2]
διαβρώθηκε τότε.
Το 2018, στον βυθό της
Μάλτας, βρέθηκαν ενδείξεις μιας καταστροφικής μεγαπλημμύρας (megaflood).
Ειδικότερα, βρέθηκαν ιζήματα που είχαν σπρωχτεί προς τα ανατολικά από ορμητικές
μεγάλες μάζες νερού, που, ίσως, προήλθαν απ’ τον Ατλαντικό ωκεανό. Η συλλογή
των υλικών που βρέθηκαν παρατηρείται σε μήκος 160 χλμ., πλάτος 90 χλμ. και
μέγιστο βάθος 900 μ., καταλήγοντας σ’ έναν υποβρύχιο ασβεστολιθικό βράχο που
είναι γνωστό ως η Μικρή Κοιλάδα ή το Πρανές της Μάλτας (Malta Escarpment).
Αργότερα, πλημμύρισε και η
Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου μέσα σε περίπου 2 χρόνια ή λιγότερο, αφού
προηγήθηκε η επανασύνδεσή της με τη Δυτική Λεκάνη. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις για το
πόσος χρόνος χρειάστηκε για να γεμίσει η Λεκάνη της Μεσογείου ποικίλουν.
Αποτέλεσμα της Κρίσης
Αλμυρότητας του Μεσσηνίου ήταν η θαλάσσια ζωή της Μεσογείου να προέρχεται, κυρίως,
από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Ο Ατλαντικός είναι ψυχρότερος και πλουσιότερος σε
θρεπτικά συστατικά κι έτσι τα θαλάσσια είδη της Μεσογείου έπρεπε να
προσαρμοσθούν σε διαφορετικές συνθήκες στα τελευταία 5 εκατ. χρόνια από την
επαναπλήρωση της λεκάνης.
Η επαναπλήρωση απέκοψε την
άμεση επικοινωνία με την Αφρική, με αποτέλεσμα την εξέλιξη ειδών σε απομόνωση
στα νησιά της Ν. Ευρώπης. Παράδειγμα αποτελούν οι νάνοι ελέφαντες και
ιπποπόταμοι στη Σικελία (που έχουν εξαφανισθεί κι ανακαλύπτονται απολιθώματά
τους, σήμερα) οι οποίοι δεν είχαν πια ανάγκη το μεγάλο μέγεθος, λόγω έλλειψης
αρπακτικών και περιορισμένης βλάστησης κι, άρα, τροφής. Αυτό επίτρεψε το
νανισμό τους και την επιβίωσή τους στο νέο περιβάλλον.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.1.2025.
[1] Sv είναι η μονάδα παροχής νερού Σβέρντρουπ (Sverdrup)
(1 Sv = 10^6 κυβ.μετ./sec).
ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκακη:
[2] Το Γιβραλτάρ στα αρχαία χρόνια, από τους Έλληνες γεωγράφους
αναφέρεται ως Στήλες του Ηρακλέους (βλ. Πλάτων). Ένα από τα πολλά (περίπου 13) τοπωνύμια
που υπάρχουν στην αρχαία ελληνική γραμματεία με αυτό το όνομα. Κατά την
ελληνική παράδοση, το άνοιγμα αυτό το έκανε ο Ηρακλής, κατά τον 10ο άθλο του, ήταν
να φέρει τα βόδια του Γηρυώνη, από τον Ατλαντικό στις Μυκήνες, και τότε στην
προσπάθειά του να περάσει από το όρος Άτλας (νυν Μαρόκο της Αφρικής) στην
ευρωπαϊκή ήπειρο, στην ιβηρική χερσόνησο, έσκισε την γη με την υπερδύναμή του…
Για να θυμούνται αυτό το ορόσημο, μάλιστα, ο ίδιος ο Ηρακλής έστησε στήλες «διάσημους
μάρτυρες στα πιο απώτατα όρια της ναυτιλίας», την μία στην Ευρώπη και την άλλη
στην Αφρική, να φαίνονται από μακρυά, σημάδια για τους ναυτικούς…
Κατά
μεταγενέστρες πηγές, αυτό έγινε όταν ο Ηρακλής πήγαινε για τον άθλο του στον Κήπο
των Εσπερίδων, στο νησί της Ερύθειας, για τον οποίο έπρεπε να διασχίσει το βουνό,
που κατοικούσε καταδικασμένος ο Άτλας.
Η περιοχή
αναφέρεται και ως «Στύλοι / Πύλες Γαδειρίδας» (των Γαδείρων, του Γάδη / Άδη😉 –
βλ. Πίνδαρος, Στράβων (3.5.5).
Έως
και την Αναγέννηση σώζονταν οι στήλες, και έφεραν την γραπτή προειδοποίηση: Ne
plus ultra / Non plus ultra = τίποτα παραπέρα!
Κατ’
άλλους, ο ηρακλής αντί να δημιουργήσει έναν ισθμό (τα Στενά του Γιβραλτάρ), αντίθετα…
«στένεψε» τον ήδη υπάρχοντα, για να εμποδίσει τα «τέρατα» από τον Ατλαντικό
Ωκεανό να εισέλθουν στην Μεσόγειο Θάλασσα – βλ. Διόδωρο Σικελιώτη (4.18.5.). Εκδοχή
που φαίνεται πιο αληθής με βάση τις χρονολογίες…
Κατ’
άλλους, ο Ηρακλής έκτισε τις δυο Στήλες για να κρατήσει τον ουρανό μακριά από
την γη, ελευθερώνοντας τον Άτλαντα από την καταδίκη του…
Το
Γιβραλτάρ κατοικήθηκε από τους Νεάντερταλ, από την Μέση Παλαιολιθική, πριν από
περίπου 50.000 χρόνια. Ευρήματα έχουν ανακαλυφθεί στο Σπήλαιο Γκόραμ – βλ. Finlayson J. C., κ.ά. «The Gibraltar
Neanderthals and their Extinction», Les Premiers Hommes Modernes de la
Peninsule Iberique, Actes du Colloque de la Commission VIII de l’UISPP, εκδ. Instituto Português de Arqueologia. σελ. 48, Λισσαβώνα, 2001.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. Γ. Λεκακης “Οι άθλοι του Ηρακλή”.
