Το Κάστρο του Κοσκινά, το ισχυρότερο οχυρωματικό έργο της βυζαντινής πόλεως Δολίχης Ικαρίας – της Ευ. Μαυρίκου

Της Ευαγγελίας Μαυρίκου

Το Κάστρο του Κοσκινά [ή Κάστρο της Νικαριάς ή Κάστρο της Μεσαριάς(**)] ευρίσκεται
στο χωριό Κοσσοίκια[1] του Ευδήλου
Ικαρίας, στο μέσον(**) περίπου του νησιού. Αποτελούσε το ισχυρότερο οχυρωματικό
έργο της βυζαντινής πόλης Δολίχης.

Κατασκευάσθηκε από τους Βυζαντινούς στην κορυφή κωνικού λόφου τον 10^ο
αι. και – όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την μικρή του έκταση – προοριζόταν
για την εγκατάσταση μικρής στρατιωτικής μονάδας, που επέβλεπε από την
προνομιακή αυτή θέση, ολόκληρη την γύρω περιοχή και τους θαλάσσιους δρόμους.

Σώζεται σε αποσπασματική κατάσταση το τείχος που περιβάλλει την κορυφή
του λόφου με είσοδο στην βόρεια πλευρά του, ενώ στο εσωτερικό του λόφου
διατηρείται ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Δοργανά, μονόκλιτη καμαροσκεπής
βασιλική, στο εσωτερικό της οποίας διατηρούνται κίονες αρχαίων κτισμάτων.

Στην ομαλή βορειοδυτική κλιτύ του λόφου, κάτω από το κάστρο,
διατηρούνται ίχνη οικισμού. Το Κάστρο ενισχύθηκε την εποχή που το νησί περιήλθε
στην κατοχή των Γενουατών (1362 – 1481), ερημώθηκε όμως όταν οι Γενουάτες – υπό
τον κίνδυνο της εξάπλωσης των Τούρκων – αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το νησί και
να αποσυρθούν στην Χίο.

Η Ικαρία περιήλθε στην συνέχεια στην εξουσία των Ιωαννιτών Ιπποτών της
Ρόδου μέχρι τα μέσα του 16^ου αιώνα, όταν κυριάρχησαν πλέον οι
Τούρκοι.

Η ιστορία του Κάστρου έχει αποτυπωθεί σε θρύλους και μεσαιωνικά
δημοτικά τραγούδια, που ακόμη και σήμερα διατηρούνται στην Ικαρία, με πιο
γνωστή την «Ρίβα του Κάστρου της Νικαριάς»(*), όπου περιγράφεται η άλωση των
κάστρων της Ικαρίας από τους Γενουάτες.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΣΑΜΟΥ – ΙΚΑΡΙΑΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.12.2020.

(*) Η ρίβα (= ρίμα) του Κάστρου της Νικαριάς

Ακούσατε να σας ειπώ του Κοσκινά την ρίμα

στα χίλια διακόσια και στα ογδόντα τρία.

Ηθέλησαν η Γένουα με τονε κρυφορράφτη

να ‘ρτουν για να πατήσωσι της Νικαριάς το κάστρι.

Ανάθεμα την Γένουα με τονε κρυφοράφτη

που ήρταν να πατήσωσι της Νικαριάς το κάστρι

οπου ‘ταν ξακουστό παντού, παντού εξακουσμένο,

στην Πόλη και στην Βενετιά ήτο ζωγραφισμένο.

Σαν ήρτασιν ηράξασι μπροστά εις το Φανάρι

ζερβά ρίχνουν τις άγκουρες, πίσω τα παλαμάρια

και πάνω εις την όστρια ρίχνουν τις σιγουράντζες,

εκεί ήβρασιν τον ‘πω δα τα όπου καλά γνωρίζει.

Την νύχτα το σκοπεύσασι κι ολονυχτίς εζάλαν

και σαν εγλυκοχάραξεν επήξαν οι ατσίδες

και όταν ηνεφάνασι στον Κάμπο του Φιλίππου

τότε φωνήν εβγάλασι ν’ ακούσουν απ’ το κάστρο.

Κανένας δεν ευρέθηκεν απόκριση να πέψει,

μονάχα ο κακόβουλος ο γέρων ο Ατσίδης:

“μπας και θαρρείς, ω Γένουα, και συ, ω κρυφορράφτη,

πως ειν’ τα Δώδεκα Νησιά όπου τα ‘χμαλωτίζεις;

Εδώ είναι κάστρο φοβερό, παντού εξακουσμένο,

στου βασιγιά τες κάμαρες τό ‘χουν σταμπαρισμένο.

Για να ‘ρτουν οι εννιά αδερφοί οι καστροπολεμήτες,

τότες να πολεμήσετε, ν’ αντιπαραταχθείτε”.

“Και πού ‘ν’ τους οι εννιά αδερφοί ν’ αντιπαραταχθούμε;”

“Μιαν αδερφήν παντρεύουσιν επάνω στην Λαγκάδα.”

Τότες αυτοί σιμώσασι με τόση γρηγοράδα,

γυρίζουν, τριγυρίζουν το, παραδομόν δεν έχει.

Ένας μικρός απ’ όλους των παναθεματισμένος

ήταν περίσσια απ΄ αυτούς πολλά δασκαλεμένος

και βγάλει τα μαχαίριαν του και κάμει τα σκαλάκια

κι όλοι του κουλουθήσασι να κάμουσι ρισάκα.

Ένα κορίτσιν κάθεται επάνω ‘δω του κάστρου

και στέκει και παρακαλεί εξ όλης της καρδιάς του:

“Άγιε μου Γιώργη Δοργανά μεγάλο τ’ όνομά σου,

μεγάλη που ‘ν’ η χάρη σου και το προσκύνημά σου.”

Ένας από τ’ ανάθεμαν από τους Χαλικάδες

αυτήν την κόρην αγαπά κι εκείνη δεν τον δέχει.

“Ένα κορίτσιν κάθεται επάνω ‘δω του κάστρου,

αυτό να μου χαρίσετε κι εγώ να σας διδάξω”.

Κι αυτού του υποσχέθησαν πως θα του την χαρίσουν

κι άλλα πολλά δωρήματα, ώστε να των ανοίξει.

Και τα κλειδιά των έριξε έξω από το μπεντένι,

τότες αυτοί εμπήκασι όλοι αρματωμένοι.