Του Γιώργου Λεκάκη
Ο ἄδυτος ήταν τόπος, στον
οποίο δεν επιτρέπεται η είσοδος («τόπος εἰς ὃν οὐκ ἔξεστι πᾶσιν εἰσιέναι»), [α+δύω
= μπαίνω, εισδύω, διεισδύω), το ἐσώτατον τὸ ἱερώτατον μέρος τοῦ ναοῦ, ο
θησαυρός[1] του. Σε αυτό
ιδρύθηκε η αλήθεια («ἐν ἀδύτοις ἱδρυμένη ἀλήθεια»)[2].
> (το) ἄδυτον, το εσώτατο
μέρος του ναού.[3]
Σε αυτό κατέβαιναν μόνο για να
στολίσουν τους θεούς [«εἰς τὸ ἄδυτον εἰσπορευόμενοι πρὸς τὸν στολισμὸν τῶν θεῶν»][4].
Εκεί
ήταν κρυμμένα και τα βιβλία («τὰ βιβλία ἐκ πάντων τῶν ἀδύτων ἀνεῖλε»)[5].
Τα πιο γνωστά άδυτα ήταν του:
– Χρυσοκόμη ευώδεου Απόλλωνος στους
Δελφούς[6] των «θεσπεσίων
μαντευμάτων δοτῆρα καὶ τελεσσιεπῆ θεοῦ».[7]
– του Πτώου Απόλλωνος στο
Ακραίφνιο Βοιωτίας – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης “Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας”,
– του Ισμηνίου Απόλλωνος στις Θήβες – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης “Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας”,
– της Περσεφόνης («ἀδύτους
Φερσεφόνης θαλάμους»[8].
– του Ασκληπιού («εἰς ἄδυτον
καταβὰς Ἀσκληπιοῦ»[9]).
– του Άδου[10],
και
– του Πανός («ὦ Πάν, Ἀρκαδίας μεδέων
καὶ σεμνῶν ἀδύτων φύλαξ μεγάλας Ματρός»[11].
Άδυτα υπήρχαν στην Λέρνη («Λερναῖα
ἄδυτα»[12])
Αργολίδος.
Εκτός δε από άδυτα στην
στεριά, υπήρχαν και άδυτα «τῆς θαλάσσης»[13], ιδιαιτέρως της Άνδρου Κυκλάδων.
Ο ίδιος «ὁ θεὸς φῶς ἐστιν ἀληθινόν,
ἄδυτον»[14].
Το άδυτον (> λατ. adytum >
aedes[15]) ήταν ο
ναός-κατοικία ενός θεού. Στέγαζε την εικόνα της θεότητας, και ξεχώριζε από τον
ναό ή την ιερή συνοικία. Είναι μία από τις πολλές λατινικές λέξεις, για τον ναό.
Ο ναός της Εστίας (> λατ. Βέστα), ήταν aedes.
«Ο σχεδιασμός των αδύτων μιας
θεότητας, θα πρέπει να είναι κατάλληλος για τα χαρακτηριστικά της θεότητας. Για
μια ουράνια θεότητα (λ.χ. Δίας, Ουρανός[16], Ήλιος,
Σελήνη), το κτήριο θα πρέπει να είναι ανοικτό στον ουρανό. Ένα άδυτο για έναν
θεό που ενσαρκώνει την αρετή / virtus (valour)(**) – λ.χ. Αθηνά, Άρης, Ηρακλής – θα πρέπει
να είναι δωρικός και χωρίς διακοσμητικά στοιχεία. Ο Κορινθιακός ρυθμός είναι
κατάλληλος για θεές όπως η Αφροδίτη, η Χλωρίς[17], η Περσεφόνη[18] και οι Νύμφες
Λύμφες[19]. Ο
ιωνικός για την Ήρα, την Άρτεμη και τον Πατέρα Ελευθέριο / Father Liber[20]. Η
αρχιτεκτονική αισθητική είχε και θεολογική διάσταση».[21]
Όλα αυτά με αφορμή μια… πολιτική επιγραφή, του 1ου
αιώνα μ.Χ., έχει αποκαλυφθεί στην περιοχή Regio IX της Πομπηίας!
Το λατινικό κείμενο, γραμμένο
σε έναν εσωτερικό τοίχο ενός ιερού, αφιερωμένου στα Πνεύματα-φύλακες του
νοικοκυριού, προτρέπει τους ψηφοφόρους να εκλέξουν τον Aulus Rustius Verus στο
αξίωμα!
«Σας ικετεύω να κάνετε τον
Aulus Restius έναν αληθινό αγορανόμο / aedile, αντάξιο του κράτους», αναφέρεται
ανάμεσα σε άλλα.
Ένας aedilis (< aedes = οικοδόμημα ναού) ή aedile είχε την
δύναμη:
– να συντηρεί δημόσια κτήρια
και υποδομές,
– να ρυθμίζει τις δημόσιες εορτές
και
– να επιβάλλει την δημόσια
τάξη!
Η δομή όπου βρέθηκε η
επιγραφή στέγαζε ένα αρτοποιείο και μπορεί να ήταν το σπίτι ενός φίλου του
Βέρους ή ενός από τους πρώην σκλάβους του, που μπορεί να διοργάνωσε ένα δείπνο πολιτικής
«καμπάνιας» / εκστρατείας για τον υποψήφιο.
Οι πολιτικές επιγραφές της
Πομπηίας βρίσκονται συνήθως σε εξωτερικούς τοίχους, καλύπτοντας τους δρόμους,
πρόσθεσαν οι ερευνητές.
Στην Ρώμη υπήρχαν δύο ζεύγη
αγορανόμων: Οι «πληβείοι αγορανόμοι» (λατινικά aediles plebis) και «αγορανόμοι
της καθέδρας» (aediles curules). Οι εκλεγμένοι πληβείοι αγορανόμοι είχαν την
έδρα τους, τον ναό της Δήμητρος(*).
Ο όρος διατηρείται ακόμη και
σήμερα:
– Στην Πορτογαλία ο δήμαρχος
της κομητείας λέγεται και edil.
– Στην Ρουμανία ο δήμαρχος επίσης:
(π.χ. «Edil al Bucureștiului» = «δήμαρχος του Βουκουρεστίου»).
– Στην Ισπανία και την Νότιο
Αμερική τα μέλη των δημοτικών συμβουλίων ονομάζονται ediles και concejales.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος
Περιήγησις». Γ. Λεκάκης “Ελληνικη Μυθολογια”. «After Discovering Elaborate Frescos in Pompeii, Archeologists Uncover
An ‘Electoral Poster’ Alongside a Household Shrine – The inscription supports a
candidate named Aulus Rustius Verus», ArtNet News, 21.10.2023. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.10.2023.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Θησαυροφυλάκιο > λατ. Aerarium.
[2] Πρόκλ. R.1.86, ex adyto cordis Λουκρ. 1.737.
[3] Ομ. («Ιλ.» Ε. 448, 512), Πίνδ. (Π.11.7, Ο.7.59,
O.11.4), Στράβ. 650, Ηροδ. (5.72), Ευρ.( Ἴων 938), Ύμ. Ὁμ. εἰς Ερμ. 247, Πλάτ.
Θεαίτ. 162Α
[4] OGI 56.4 (3ος αι.).
[5] D.C.75.13.2, cf.
[6] O.7.32.
[7] cf. Σ. P. 11.5.
[8] IG
9(2).429.4 (Feras III a.C.
[9] Isyll. 30.
[10] Ο Άδης / Αΐδης είναι ομόρριζο του αδύτου.
[11] fr. 95.2.
[12] IG 22.3674.4, IV d.C., cf. Νόνν. D.4.289.
[13] Ὀππ. Ἁλ. Ι. 49.
[14] Ast. Σοφ. Ομ. 24.10.
[15] υποκοριστικό aedicula = μικρό ιερό.
[16] Ο θεός Ουρανός ή Μεγάλος Πατέρας είχε μεγάλη σημασία
στην θεογονία των Ελλήνων. Ζευγάρωσε με την Γαία (> ρωμ. Terra) την Μεγάλη
Μητέρα [pater et mater, αντιστοίχως) – τις «μεγάλες θεότητες» τους Μεγάλους Θεούς
(> dei magni) στην θεολογία των μυστηρίων της Σαμοθράκης, απ’ όπου και
εισήχθησαν στην Ρώμη. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης «Σαμοθράκη Ιερά νήσος».
Στην
ρωμαϊκή μυθολογία και θεολογία, εικονογραφία και λογοτεχνία έγινε Καίλος / Κάελος
/ Caelus ή Coelus, επίσης πρωταρχικός θεός του ουρανού > caelum = λατινικά ουρανός,
αγγλικά ουράνια. Μια αρσενική γενετική δύναμη.
Ο Ουρανός
Κάελος ταυτίζεται και με τον Summanus, τον θεό της νυχτερινής βροντής – ΠΗΓΗ: Varro.
[17] Χλωρίς > Χλώρα > Φλώρα των Ρωμαίων. Ο ναός
(aedes) της Φλώρας, εκτίσθη το 241 π.Χ. από δύο aediles βάσει
σιβυλλικών χρησμών.
[18] > λατ. Proserpina ή Proserpine. Συνδυάσθηκε με την
αρχαία ρωμαϊκή θεά της γονιμότητος Ελευθερία / Libera, της οποίας η κύρια
λατρεία στεγαζόταν στον Αβεντίνο ναό της θεάς των σιτηρών Δήμητρος(*) / Ceres, μαζί
με τον θεό του κρασιού Διόνυσο Ελευθερέα / Liber.
[19] Νύμφες > Λύμφες με την τροπή του “ν” στο υγρό “λ”: Οι Lymphae ήταν αρχαίες ρωμαϊκές θεότητες του γλυκού
νερού και της υγρασίας. Μία από τις 12 γεωργικές θεότητες. «Ηγέτες» (δούκες)
των Ρωμαίων αγροτών», επειδή «χωρίς νερό όλη η γεωργία είναι ξηρή και πτωχή». Μια
«λειτουργική εστίαση» του γλυκού νερού – ΠΗΓΗ: Varro.
[20] Από την αρχαία ελληνική λέξη ελεύθερος προέκυψε η πρωτοϊταλική
leuþero. Ο θεός Ελευθερέας Διόνυσος / Βάκχος / Liber Pater / ελεύθερος Πατέρας – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης “Διόνυσος, ο θεός που τα έχει 400” – ήταν θεός της αμπελουργίας και του κρασιού, της ανδρικής γονιμότητος και της ελευθερίας.
Στο αρχαίο Λαβίνιο, ήταν μια φαλλική θεότητα. Προστάτιδα θεότητα των πληβείων
της Ρώμης. Μέρος της Αβεντινής αρχαίας (Αγίας) Τριάδας. Οι εορτές του, τα Ελευθέρια
/ Liberalia (περίπου την σημερινή 17η Μαρτίου), συνδέθηκαν με την ελευθερία του
λόγου (ελευθεροστομία) και τα δικαιώματα που συνδέονται με την ενηλικίωση. Ήταν
σύντροφος δύο διαφορετικών θεοτήτων γονιμότητας: Την Δήμητρα, θεά της γεωργίας
και της γονιμότητας, και της Ελευθερίας / Libera.
[21] ΠΗΓΗ: Βιτρούβιος «Περί Αρχιτεκτονικής».
(**) Η Virtus έγινε ρωμαϊκή θεά του θάρρους και της στρατιωτικής ανδρείας.
