Του Γιώργου Λεκάκη
Ο μεγαλύτερος ναός και
μαντείο του ρωμαϊκού κόσμου, ήταν ο ναός του Διός Ηλιοπολίτη, στον 34ο
παράλληλο[1], στην
Ηλιούπολη[2] της ελληνικής
Φοινίκης – στην νυν έκταση του Λιβάνου!
Η κορυφή του λόφου (Tell
Baalbek), είναι μέρος της κοιλάδας Beqaa της Κοίλης Συρίας, / Coelesyria με
κατοίκηση 8.000 – 9.000 χρόνων[3]. Ποτιζόταν
από μια πηγή (νυν Rās-el-ʿAin) ΝΑ. της ακρόπολης.
Η πόλις ξεκίνησε να ακμάζει
το 323 π.Χ., όταν προσαρτήθηκε στο Βασίλειο των Πτολεμαίων Μακεδόνων. Τότε
μετονομάσθηκε σε Ηλιούπολη από τους Έλληνες. Η πόλη έμεινε υπό ελληνική
κυριαρχία μέχρι το 64 π.Χ. Τότε την κατέκτησαν οι Ρωμαίοι. Το 15 π.Χ. ο
Οκταβιανός Αύγουστος την μετέτρεψε σε «αποικία βετεράνων» με το όνομα Colonia
Julia Augusta Felix Heliopolitana. Την στόλισε με ωραία γλυπτά, μεγαλοπρεπή
οικοδομήματα, και ανοικοδόμησε αυτά που έκτισαν οι Πτολεμαίοι.
Δεν είναι γνωστό ποιος
ανέθεσε ή σχεδίασε τον ναό. Ούτε ακριβώς πότε κατασκευάσθηκε. Οι εργασίες
άρχισαν, πιθανώς, γύρω στο 16 π.Χ. Και ολοκληρώθηκαν γύρω στο 60 μ.Χ.[4] Χρειάσθηκαν
τρεις αιώνες για να δημιουργηθεί αυτό το κολοσσιαίο συγκρότημα ναών! Οι κολώνες
του είχαν ύψος 19,9 μ. με διάμετρο σχεδόν 2,5 μ. – οι μεγαλύτερες στον κλασσικό
κόσμο.
Οι αυτοκράτορες
συμβουλεύονταν συχνάκις το μαντείο του ναού. Ο δε Τραϊανός(*) έμαθε απ’ αυτό για
τον επικείμενο θάνατό του (115 μ.Χ.).[5]
Είχε θεμέλια, τρία από τα βαρύτερα
μπλοκ, που χρησιμοποιήθηκαν ποτέ σε οικοδομική κατασκευή! Χρησιμοποιήθηκαν
μεγάλοι ογκόλιθοι, βάρους 300 – 400 τόνων! Επί αυτών τοποθετήθηκαν τρεις άλλοι
μονόλιθοι, άνω των 750 – 800 τόνων έκαστος – από ασβεστόλιθο, μήκους άνω των 19
μ., πλάτους 3,6 μ. και ύψους 4,3 μ.! Έτσι
σχηματίσθηκε το μνημειώδες «τρίλιθον», το επιβλητικότερο κατασκεύασμα της εποχής
του, που υπερύψωσε κατά 7 μ. την βάση. Μέσα τα θεμέλια διατρέχουν τρία τεράστια
περάσματα, στο μέγεθος σύγχρονων σιδηροδρομικών σηράγγων!
Ένας τέταρτος, ακόμα
μεγαλύτερος, ογκόλιθος, που ονομάζεται «Πέτρα της Εγκύου / Stone of the
Pregnant Woman» ευρίσκεται αχρησιμοποίητη στο κοντινό λατομείο σε 800 μ. απόσταση
από την πόλη και ζυγίζει περίπου 1.000 τόνους!
Ο ναός ήταν αφιερωμένος στον
Δία. Πλάτος 44 – 50 μ., μήκος 88 – 90 μ. και ύψος 20 μ. Η κορυφή του αετώματος
υπολογίζεται ότι ήταν 44 μ. επάνω από το δάπεδο της αυλής. Είχε 54 κίονες. Αρχικώς
περίπτερος με 10 αράβδωτους κίονες στο εμπροστινό μέρος και 19 στις μακριές
πλευρές.
Πύλη εισόδου στον αρχαίο ναό του Διός, στην Ηλιούπολη του νυν Λιβάνου. |
Ο θριγκός έφτανε τα 5 μ. σε
ύψος, περιλαμβανομένης μιας ζωφόρου διακοσμημένης με προτομές (κεφάλια) ταύρων
και λιονταριών και με γιρλάντες.
Μια φαρδειά κλίμακα (διαστάσεων
47,7 × 87,75 μ.) παρείχε πρόσβαση στην υπερυψωμένη πλατφόρμα, στην κορυφή, όπου
το μεγάλο χρυσό άγαλμα του Δία[6]
Ηλιοπολίτη, εδέσποζε στην τεράστια αυλή! Ήταν αγένειος νέος, με ενδυμασία αρματολού,
με το δεξί του χέρι να κρατά ένα μαστίγιο, και το αριστερό έναν κεραυνό και
στάχυα σιταριού.[7]
Όλο αυτό παραμένει ένα
αρχαιολογικό αρχιτεκτονικό μυστήριο!.. Και δεδομένου ότι οι γερανοί της εποχής,
δεν ήταν ικανοί να σηκώσουν πέτρες άνω των 100 τόνων!..
Ιούλιος και Κλαύδιος εμπλούτισαν
το ιερό. Στα μέσα του 1ου αιώνα, ο Νέρων έκτισε τον πύργο-βωμό
απέναντι από τον ναό. Στις αρχές του 2ου αιώνα, ο Τραϊανός(*) προσέθεσε
το προαύλιο, με στοές από ροζ γρανίτη, ίσως από το Ασουάν.
Νότια του ναού του Δία,
βρίσκεται ο μόνος ακέραιος αρχαίος ναός της πόλεως, αυτός του Βάκχου-Διονύσου (με
πολλές ανάγλυφες παραστάσεις της γεννήσεως του θεού Διονύσου και βαθμιδωτή
κλίμακα, με 33 σκαλοπάτια!). Η αρχαία Αγία Τριάς συμπληρωνόταν λίγο πιο
ανατολικά, ευρίσκεται ο κυκλικός ναός της θεάς Αφροδίτης – κατ’ άλλους της θεάς
Τύχης.
Ο Ναός-Ιερό του Ηλιοπολίτη
Διός κατεστράφη από σεισμούς.
Και λεηλατήθηκε για πέτρα…
σαν να ήταν λατομείο, πρώτα από τον Θεοδόσιο και μετά από τον Ιουστινιανό, ο
οποίος έδωσε διαταγή να αποσυναρμολογηθούν 8 κίονές του για να
διακοσμήσουν την Αγιά Σοφιά Κωνσταντινούπολης.…
Σήμερα παραμένουν όρθιοι μόνον
6 κολοσσιαίοι κίονες, κορινθιακού ρυθμού, διαμέτρου 2,20 μ., από τους 19 στο
ανατολικό περιστύλιο. Τα κιονόκρανά τους παραμένουν σχεδόν τέλεια στην νότια
πλευρά, αλλά οι χειμερινοί άνεμοι της κοιλάδας Beqaa έχουν φθείρει τα πρόσωπα. Τα
υπόλοιπα τεμάχια του επιστυλίου και της ζωφόρου ζυγίζουν έως 60 – 66 τόνους (ένα
γωνιακό τετράγωνο ζυγίζει 110 τόνους!), όλα υψωμένα σε ύψος 19 μ. επάνω από το
έδαφος. Τέλος, τρεις κίονές του έπεσαν στα τέλη του 18ου αιώνος…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης
Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2018.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Adam J.-P., 1977. Adam J.-P., Mathews A., 1999. Alouf M. M., 1944. Hastings
J., 2004, 1898. Jessup S., 1881. Kropp A., Lohmann D., 2011. Lohmann D. 2010. Rowland
B. Jr., 1956. Ruprechtsberger E. M., 1999.
– Cook A. B. «Zeus: A Study in Ancient Religion», – Zeus God of the Bright
Sky, Cambridge University Press, 1914.
– Coulton J. J. «Lifting in Early Greek Architecture», στο Journal of Hellenic Studies, 1974.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] 34.006799°N 36.203414°E.
[2] Σημερινό Μπάαλμπεκ, στον 33ο παράλληλο – 33°59′46″N
36°12′20″E. Επέχει 85 χλμ. βορειανατολικά της Βηρυτού και 75 χλμ. βόρεια της
Δαμασκού. Κτισμένη σε υψόμετρο 1.170 μ.
Με
αυτό το όνομα (Ηλιούπολη) απαντώνται πόλεις στην Αττική (προάστιο των Αθηνών),
στην Αίγυπτο (προάστιο του Καΐρου, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Αιγύπτου,
που ίδρυσαν Έλληνες), η Νέα Ηλιούπολη Καΐρου (επίση προάστιο του Καΐρου), συνοικισμός
Θεσσαλονίκης, της Γαλατίας Μικράς Ασίας, της Αλγερίας και της γαλλικής νήσου
Λεβάν, κ.ά.
[3] Βλ. German Archaeological Institute «Lebanon, Baalbek», Βερολίνο, 2004.
[4] Αποδεικνύεται από επιγραφή που βρίσκεται σε ένα από
τα κορυφαία τύμπανα στηλών. Αν και ο Έλλην ιστορικός του 6ου αιώνα
Ιωάννης Μαλάλας χρονολογεί τον ναό επί Αντωνίνου Πίου (138 – 161 μ.Χ.).
[5] Βλ. Lyttelton M. «Baalbek», στο The Dictionary of Art, 34 vol., επιμ. J. Turner, εκδ. Grove, ΝΥ 1996.
[6] ή/και του Απόλλωνα.
[7] Βλ. Μακρόβιο.