Του Γιώργου Λεκάκη
Στην Εποχή του Χαλκού, στους κολοσσιαίους
μεγαλιθικούς τάφους, οι εγχάρακτες πλάκες από σχιστόλιθο – σε μέγεθος παλάμης –
με σχεδιασμένες γλαύκες, παράγονταν μαζικά στην νοτιοδυτική γωνία της Ιβηρικής
Χερσονήσου. Οι περισσότεροι λένε ότι τα ανθρωπόμορφα πτηνά αντιπροσώπευαν θεές
και εξυπηρετούσαν τελετουργικούς σκοπούς – είναι γνωστό πως η γλαυξ[1] είναι
συνυφασμένη με παραδόσεις θανάτου, σύμβολο της θεάς της σοφίας, Αθηνάς, άγγελος καλών [2] και κακών ειδήσεων. Παραδόσεις γι’ αυτό το πτηνό υπάρχουν σε όλες τις ηπείρους.
Οι αρχαίες κουκουβάγιες που
έχουν σχεδιαστεί είναι σύμφωνες με δύο είδη που υπάρχουν στην περιοχή: Την
μικρή κουκουβάγια Αθηνά (Athene noctua) και την μακρύμαλλη κουκουβάγια (Asio
otus)…
Ο κ. Victor Díaz Núñez de
Arenas του Πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης και οι συνάδελφοί του
προτείνουν ότι κομμάτια σχιστόλιθου, που είναι χαραγμένα με εικόνες από κουκουβάγιες,
πριν 5.000 χρόνια, και που ευρίσκονται σε τάφους και κατοικίες σε όλην την Ισπανία
και την Πορτογαλία, μπορεί να έχουν φτιαχτεί από παιδιά…
Προηγουμένως είχε θεωρηθεί
ότι οι πλάκες με τις κουκουβάγιες εξυπηρετούσαν έναν τελετουργικό σκοπό, αλλά ο
κ. Díaz Núñez de Arenas εξήγησε ότι πολλές από αυτές έχουν βρεθεί χωρίς σαφές
τελετουργικό πλαίσιο και πολλές έχουν μια άτυπη εμφάνιση.
Αυτός και οι συνάδελφοί του
κατέγραψαν τα χαρακτηριστικά των γλαυκών, που απεικονίζονται σε 100 από τις
πλάκες, όπως τούφες από φτερά, σχέδια φτερών, ράμφος, φτερά και επίπεδος δίσκος
προσώπου. Εν συνεχεία συνέκριναν όσα κατέγραψαν στις αρχαίες κουκουβάγιες με
100 σχέδια που δημιούργησαν παιδιά, σε ένα δημοτικό σχολείο στη νοτιοδυτική
Ισπανία. «Η ομοιότητα αυτών των πινακίδων με τις παιδικές ζωγραφιές των ημερών μας,
είναι πολύ αξιοσημείωτη», κατέληξε ο κ. Díaz Núñez de Arenas, προσθέτοντας ότι
τα προϊστορικά παιδιά μπορεί να χρησιμοποιούσαν διατρήσεις στις πλάκες για να
βάλουν αληθινά φτερά, ώστε να μοιάζουν με ζωντανές κουκουβάγιες..
Η πρακτική της χάραξης πλακών
κουκουβάγιας μπορεί να είχε χρησιμοποιηθεί για να διδάξει στα παιδιά τις
απαραίτητες δεξιότητες κατασκευής εργαλείων και μπορεί να τους επέτρεπε να
συνεισφέρουν σε τελετές για τους νεκρούς, πρόσθεσε. Η χάραξη των πλακών μπορεί
να ήταν μέρος ενός παιχνιδιού.
ΠΗΓΗ: J. J. Negro et.al. «Owl-like
plaques of the Copper Age and the involvement of children», Nature Scientific Reports,
volume 12, αρ: 19227, 1.12.2022. CNN. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.12.2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Gimbutas M. «The living goddesses», εκδ. University of California Press, 2001.
Abstract
In the Copper Age, slate engraved plaques were produced massively in the
southwestern corner of the Iberian Peninsula. Researchers have speculated about
the function of these palm-sized stone objects for more than a century,
although most have favored the idea that they represented goddesses, and served
ritual purposes. The plaques are engraved with different designs of varying
complexity. In some of them, the ones sporting two large frontal eyes, we
clearly see owls modelled after two species present in the area: the little owl
(Athene noctua), and the long-eared owl (Asio otus). These two species, living
in semi-open habitats, were possibly the most abundant owls around the human settlements
and surrounding cultivated fields of the Chalcolithic period. People must have
been aware of the owl presence and possibly interacted with them. Why owls but
no other animals have been the models may relate to the fact they are the most
anthropomorphic of all animals, with large frontally-placed eyes in their
enormous heads. In the iconography, owls are systematically represented, even
today, with their two eyes staring at the observer, as opposed to the lateral
view used for any other animal. Additionally, slate is one of the commonest
surface rocks in southwestern Iberia, and it provides a blank canvas for
engraving lines using pointed tools made of flint, quartz or copper. The way
slates exfoliate makes easy to craft owl-looking plaques. To silhouette animals
other than owls in a recognizable way would request extra carving abilities and
specific tools. Plaque manufacture and design were simple and did not demand
high skills nor intensive labor as demonstrated in replication experiments. Owl
engravings could have been executed by youngsters, as they resemble owls
painted today by elementary school students. This also suggests that schematic
drawings are universal and timeless. We propose that the owl-like slate plaques
are the remains of a set of objects used in both playful activities and in
ritual ceremonies. The actual engraving of the plaques may have been part of
the game. Owlish slate plaques were often perforated twice at the top. We
interpret this as insertion points for actual bird feathers added to the
plaques, right at the place where tufts emerge in live owls. The frontier among
play and ritual is diffuse in liminal societies and there is no contradiction
in playing with animal-like toys and, at some point, using them as offerings as
part of community rituals related, for instance, to the colossal megalithic
tombs so characteristic of the Copper Age.
[1] Ή κουκουμάφκα – των στριγγιδών < αρχαίο ελληνικό
στριγξ > λατ. strix > στρίγγλα, τυτώ (Τυτώ η λευκή, Tyto alba).
[2] Πριν ξεκινήσει η Ναυμαχία της Σαλαμίνος, μια κουκουβάγια πέταξε ως προάγγελος της νίκης των Ελλήνων! – βλ. Ησύχιος.
