Έργα τέχνης με καπνιά, πριν 15.000 χρόνια! Ασκήσεις του μυαλού με κωδική γραφή… – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ένα σύνολο πέτρινων «γλυπτών»,
15.000 χρόνων, ίσως έχει δημιουργηθεί με καπνιά (κάπνα από φλόγα φωτιάς) και για να βλέπονται μόνο σε συγκεκριμένη συνθήκη…

Ερευνητές με επί κεφαλής τον κ.
Andy Needham του Πανεπιστημίου του York αναπαρήγαγαν τα έργα τέχνης,
χρησιμοποιώντας πέτρινα εργαλεία και εν συνεχεία χρησιμοποίησαν λογισμικό εικονικής
πραγματικότητας, για να παράγουν τρισδιάστατες εικόνες τους. Παλαιότερα
πιστευόταν ότι τα μοτίβα με ροζ σημάδια, σε ορισμένες από τις πλακέτες είχαν
προκληθεί από… τυχαία ζημιά, λόγω θερμότητος…

Αλλά η μελέτη δείχνει ότι η
εξήγηση των «σημαδιών» στις πέτρες είναι πιο συνεπής με το να έχουν τοποθετηθεί
σκόπιμα οι ασβεστολιθικές πλάκες κοντά σε φωτιά. Οι καλλιτέχνες μπορεί να «χάραξαν»
τα σημάδια στις πέτρες, ενώ ήταν συγκεντρωμένοι γύρω από μια φωτιά, ίσως νύχτα,
ανάμεσα στις σκιές, εξήγησε ο κ. Needham.

Το φως που τρεμοπαίζει και οι
φόρμες μπορεί να έχουν προσομοιώσει την κίνηση των φιγούρων στα έργα τέχνης και
να ενεργοποιούν μέρη του εγκεφάλου, που σχετίζονται με τον εντοπισμό μοτίβων
και την μάθηση για την αποφυγή των αρπακτικών, πρόσθεσε. Άλλωστε η ανθρώπινη
νευροφυσιολογία είναι ιδιαίτερα συντονισμένη με την ερμηνεία της μετατόπισης
φωτός και σκιάς ως κίνηση και τον εντοπισμό οπτικά οικείων μορφών, σε τέτοιες
ποικίλες συνθήκες φωτός, μέσω μηχανισμών όπως η «παραειδωλική εμπειρία»…

Άρα, με άλλα λόγια, έχουμε
έναν κώδικα, ένα είδος γραφής, σημαδιών για συνεννόηση και μάθηση, ασκήσεις του μυαλού, σε κινητό
υλικό (σαν τις πλάκες που είχαν παλαιά στα σχολεία). πριν από 15.000 χρόνια…

ΠΗΓΗ: Andy Needham, Izzy Wisher, Andrew
Langley, Matthew Amy, Aimée Little «Art by firelight? Using experimental and
digital techniques to explore Magdalenian engraved plaquette use at Montastruc
(France)», Πανεπιστήμιο του Γιορκ στο PLOS ONE, 20.4.2022, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0266146
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 21.4.2022.

Abstract 

Palaeolithic stone plaquettes are a type of mobiliary art featuring
engravings and recovered primarily from Magdalenian sites, where they can
number from single finds to several thousand examples. Where context is
available, they demonstrate complex traces of use, including surface
refreshing, heating, and fragmentation. However, for plaquettes with limited or
no archaeological context, research tends to gravitate toward their engraved
surfaces. This paper focuses on 50 limestone plaquettes excavated by Peccadeau
de l’Isle from Montastruc, a Magdalenian rockshelter site in southern France
with limited archaeological context; a feature common to many art bearing sites
excavated across the 19th and early 20th Centuries. Plaquette use at Montastruc
was explored via a programme of microscopy, 3D modelling, colour enhancement
using DStretch©, virtual reality (VR) modelling, and experimental archaeology,
the latter focusing on limestone heating related to different functional and
non-functional uses. While the limited archaeological context available ensures
the results remain only indicative, the data generated suggests plaquettes from
Montastruc were likely positioned in proximity to hearths during low ambient light
conditions. The interaction of engraved stone and roving fire light made
engraved forms appear dynamic and alive, suggesting this may have been
important in their use. Human neurology is particularly attuned to interpreting
shifting light and shadow as movement and identifying visually familiar forms
in such varying light conditions through mechanisms such as pareidolic
experience. This interpretation encourages a consideration of the possible
conceptual connections between art made and experienced in similar
circumstances, such as parietal art in dark cave environments. The toolset used
to investigate the Montastruc assemblage may have application to other
collections of plaquettes, particularly those with limited associated context.