Της φιλολόγου – δρ. Πανεπιστημίου
Αθηνών, Αγγελικής Κομποχόλη
Οι Στωϊκοί
πίστευαν ότι οι θεοί επιβλέπουν την τάξη του Κόσμου και αποτελούν ποικίλες
εκφράσεις μίας αρχικής θείας οντότητας, ενός «ζώου λογικοῦ, τελείου και
νοεροῦ», που εισδύει παντού και παίρνει τα χαρακτηριστικά του στοιχείου με το
οποίο έρχεται σε επαφή:
– Ποσειδώνας στην υδάτινη εκδοχή,
– Αθηνά στην αιθερική,
– Δήμητρα στην γήινη,
κ.ο.κ.
Νωρίτερα ο Ξενοφάνης (570-485 π.Χ.), ιδρυτής της
Ελεατικής σχολής στην Κάτω Ιταλία, αμφισβητούσε τις ανθρώπινες ιδιότητες που
απέδιδαν προγενέστεροι στους θεούς. Με οξύνοια και σεμνότητα αντέδρασε στον
ανθρωπομορφικό πολυθεϊσμό της εποχής του καταλήγοντας στην έννοια του Ενός
Θεού: «Ένας θεός μέγιστος μεταξύ των θεών και των ανθρώπων. Καθόλου δε μοιάζει
με τους θνητούς στο σώμα ή τη σκέψη». Στη φιλοσοφική ματιά του Ελεάτη στοχαστή
ο θεϊκός κόσμος έγινε το κάτοπτρο και το πρότυπο του ανθρώπινου κόσμου, με τους
θεούς να ενσαρκώνουν το σύνολο των αξιών και ανώτερων ιδεωδών της ανθρώπινης
ύπαρξης.
Πλάτωνας, ταυτίζοντας σε μία ευφυή σύλληψη την έννοια του θείου με αυτήν της
δικαιοσύνης. Ως πρώτοι θεοί θεωρήθηκαν τα ουράνια σώματα, εξαιτίας της ταχύτητας
και της τάξης με την οποίαν κινούνταν (θεός < θέω, θεός < τίθημι),
σπουδαιότερος όμως ήταν και είναι ο ήλιος, ο «διϊών καί καίων» στον πλατωνικό
Κρατύλο, ο δίκαιος, αυτός που διατρέχει τα πάντα ζεσταίνοντας και φωτίζοντας εξ
ίσου . «Οὐδαμοῦ δεῖ ἀδικεῖν», είναι η αιώνια παραίνεση
του Σωκράτη, αν θέλουμε να ακολουθήσουμε τους θεϊκούς δρόμους. Δεν πρέπει να αδικούμε ποτέ ούτε και στην περίπτωση
που γινόμαστε αποδέκτες της αδικίας, αποφαίνεται ο Αθηναίος σοφός,
ο Πυθαγόρας θα επισημάνει μία αδιαπραγμάτευτη κοσμική δικαιοσύνη με τους
αριθμούς να γίνονται οι κύριοι εκφραστές της, ενώ ο Αναξίμανδρος – στις απαρχές
κιόλας της φιλοσοφίας – θα προσδώσει στην ιδεατή εικόνα του σύμπαντος την έννοια
κοσμικού δικαστηρίου, όπου τίποτε δεν ξεφεύγει από την τάξη, την συμμετρία, την
νομοτέλεια της αρμονίας, ούτε ακόμη κι αυτή η ψυχή: «Ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι καὶ τὴν
φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις
τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν» (απ᾽
όπου γεννιούνται τα όντα εκεί και καταλήγουν πεθαίνοντας, όπως επιβάλλει η
αναγκαιότητα· γιατί λογοδοτούν και επανορθώνουν το ένα στο άλλο για την αδικία
που διέπραξαν, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου). Τίποτε δεν ξεφεύγει ποτέ από το
άγρυπνο βλέμμα του Θείου.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.12.2020.
