ΚΕΛΤΕΣ, οι Έλληνες – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Οι Κέλτες δεν μπορεί να μην έχουν ελληνικά πολιτισμικά στοιχεία, αφού κι αυτό ακόμα το όνομά τους προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά:

• Κέλλητες ίππους έλεγαν οι αρχαίοι Ελληνες τους δρομείς ίππους (Ομήρου “Οδύσσεια” Ε,371),
• κελλήτιο το μικρό άλογο, ενώ
• κελλητίζω σημαίνει ιππεύω ικανά.

Τα αρχαία ελληνικά κείμενα όταν αναφέρονται στους Κέλτες κάνουν λόγο για “μανιακούς ιππείς και κυνηγούς κεφαλών”.

• Η άλλη ετυμολογία που θέλει τους Κέλτες να προέρχονται από τη λέξη Celles (< Σελλοί) δεν φαίνεται να έχει πολλές πιθανότητες, αλλά την αναφέρουμε.

Ηταν ξανθοί, με ξανθά μουστάκια, τεραστίων διαστάσεων. Οι άνδρες φόραγαν χρυσά περιδέραια, τις τόρκες και οι γυναίκες χαλκάδες στους αστραγάλους.

Την 1η π.Χ. χιλιετία αποτελούσαν το μεγαλύτερο λαό της κεντρικής Ευρώπης και είχαν εξαπλωθεί από τη Βοημία ως την Ιρλανδία.

• Ο Διόδωρος τους θεωρούσε άγαρμπους.
• Ο Αριστοτέλης αμφισβητούσε την ικανότητά τους για στοχασμό και τέχνη.
• Τέλος, ο Στράβωνας λέει ότι ήταν ελεύθερες οι ερωτικές σχέσεις μεταξύ ομοφύλων.

Ο Ηρακλής είναι αυτός που τους εκπολίτισε. Τους έπεισε να μη θανατώνουν τους ξένους! Νυμφεύτηκε την πριγκίπισσα Γαλάτη και έγινε έτσι ο γενάρχης Κελτών και Γαλατών. Εκανε στην χώρα τόσα πολλά και σημαντικά έργα, που ακόμα και σήμερα τον τιμούν. Θεωρούν δε ως μητρόπολη του έθνους τους την πόλη Αλεσία, που ίδρυσε ο Ηρακλής.

Σύγχρονα με τη γέννηση του Χριστού, οι Κέλτες είχαν δημιουργήσει ανθηρές μεγαλουπόλεις στην περιοχή του ποταμού Μάιν, με φημισμένη κεραμική, υψικάμινους, δικά τους νομίσματα και διατηρούσαν εμπορικές επαφές με τους Έλληνες απ’ τα ποτάμια και την θάλασσα (και με τους Φοίνικες, λένε). Αυτό ήταν και το απόγειο του πολιτισμού τους.

Ακόμα και σήμερα σε τοίχους πολλών πρωτοχριστιανικών ναών στην Ελλάδα συναντάμε κέλτικους σταυρούς – βλ. σχ. την ερειπωμένη εκκλησιά στο νεκρό χωριό έξω από την Μονεμβασιά Λακωνιας.

Η κέλτικη γραφή: Οι Γαλάτες πήραν τη γραφή από τους Ελληνες (όπως και οι Λατίνοι). Λέγεται ρουνική, ηχητική παραφθορά της αρωμουνικής. “Η γραφή runar”, γράφει ο μελετητής τους Agrell, “είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη λατρεία του ήλιου – σε επίπεδο φανατικής προσήλωσης, όπως συνέβαινε με τη λατρεία του Μίθρα στην Αίγυπτο”.

Κυριαρχούσε βέβαια η αντίληψη ότι η γραφή αφαιρεί την ιερότητα των τεκταινομένων. Γι’ αυτό δεν διασώθηκαν ιδιαίτερα κέλτικα γραπτά μνημεία, παρά μόνο ορισμένες προσωπικές σημειώσεις με ελληνικά ψηφία…

“Παρ’ όλο που οι Κέλτες δεν άφησαν δείγματα γραφής, ούτε οργάνωσης κρατικού μηχανισμού, βρίσκονταν στο κατώφλι ενός εξελιγμένου πολιτισμού, απέχοντας παρασάγγας από τους βόρειους γείτονές τους, τους Γερμανούς”, γράφει η ιστορικός Ελίζαμπεθ Νολ.

Αίνιγμα αποτελεί το περίφημο «Βιβλίο Των Κελς», ένα βιβλίο-έκθεμα της Ιρλανδίας, που ακόμα οι ειδικοί προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τι λέει. Χρονολογείται περισσότερο από χίλια χρόνια πριν. Θεωρείται δε ο κολοφώνας της κελτικής θρησκευτικής τέχνης, αλλά και ένα από τα πρώτα ευρωπαϊκά κόμικ, αφού πρόκειται για ένα χρωματικό δαίδαλο, γεμάτο με παράξενα όντα και ανθρωπόμορφα ζώα.

Το κυριώτερο έργο του επιφανούς Γερμανού γλωσσολόγου Zeuss (1806-1856) είναι η κελτική Γραμματική[1] του, που τον καθιέρωσε και ως ιδρυτή της κελτικής γλωσσολογίας.

Ο κέλτικος μυστικισμός

Η μύηση στον κέλτικο μυστικισμό απαιτούσε μελέτη στίχων, μαγικών τύπων, γνώσεων κοσμογονίας, ιατρικής και δικαίου. Οι μαθητευόμενοι πιθανό να περνούσαν ως και 20 χρόνια σιωπής, προκειμένου να μυηθούν![2]

Τελούσαν ανθρωποθυσίες, αλλά οι δρυϊδικές θεωρίες περί μετεμψύχωσης παρερμηνεύτηκαν, γίναν δυσειδαιμονίες και οδήγησαν σε εκτελέσεις. Μάλιστα τα κρανία των εκτελεσθέντων αποτελούσαν διακοσμητικό στοιχείο ναών και σπιτιών.

Οι χρισμένοι ιερείς διέθεταν δικαιώματα ευχής και κατάρας επί των φυλών, μια πολιτική δύναμη που δεν τόλμησαν να αμφισβητήσουν ούτε οι Ρωμαίοι.

Βρέθηκε ένας “πίνακας βλασφημιών“, που έχει μερικώς αποκρυπτογραφηθεί, και περιέχει αντιπαραθέσεις μεταξύ ομάδων μαγισσών. Σημειώστε πως τάφος δρυΐδη δεν έχει βρεθεί ποτέ![3]

Οπαδοί των δρυϊδικών μυστηρίων ήταν πολλοί επιφανείς άνδρες της ιστορίας, όπως ο Κικέρων[4], ο οποίος διατηρούσε αλληλογραφία με τον δρυΐδη Ντιβισιάνους, το 60 π.Χ. και απ’ τους σύγχρονους πολιτικούς άνδρες, ο Τσώρτσιλ.

Η κέλτικη μυθολογία

Πρόκειται για μια πολύ συγγενική μυθολογία με την ελληνική. Τα κέλτικα έπη γράφηκαν από Ιρλανδούς μοναχούς, τον 8ο αιώνα, από τους ιππότες Λάνσελοτ και Πάρσιφαλ.

Πλήθος ελληνικών θρύλων και παραδόσεων πέρασαν στις διηγήσεις και τις ιστορίες των Κελτών, οι οποίοι τις διέδωσαν μετά σ’ όλη τη βόρεια της Ελλάδας Ευρώπη.

Ιδού μερικές:

• Το νησί Άβαλον (= νησί των μήλων)[5], που ταυτίζεται τα δικά μας Ηλύσια Πεδία (= κάτι σαν τον παράδεισο). Γι’ αυτό το νησί κάνει λόγο και ο Πυθέας. Ομως το νησί που ταυτίζεται περισσότερο με τα μήλα είναι η Μήλος, η οποία το είχε αυτό το φρούτο ως «λαλούν σύμβολο» και στα νομίσματά της.
• Οι μάγοι τους, οι δρυίδες, είχαν χρυσά δρεπάνια[6] και έκοβαν γκι[7], το ιερό φυτό των δρυιδών, από τα δένδρα. Θεωρούσαν πως είναι πανάκεια για όλα τα κακά, πως ο χυμός του χαρίζει γονιμότητα στα στείρα ζώα, πως οι ερωτευμένοι που θα αγκαλιαστούν κάτω από λουλούδια του θα έχουν σίγουρη τεκνοποίηση, πως είναι αντίδοτο για πολλά δηλητήρια[8] και, τέλος, πως η αναζωογονητική δύναμή του μισάνοιγε τις πόρτες της αθανασίας. Το γκι βρίσκεται πάνω σε άλλα δένδρα – συνήθως μηλιές – και όταν ξερριζώνεται, η “πληγή” – η οποία σημειωτέον είναι πολύ βαθιά – που άνοιξε στο δένδρο-φορέα του, αλείφεται με πίσα. Το γκι εξακολουθεί να καρποφορεί, παρ’ όλο που το δένδρο φορέας του μπορεί να είναι νεκρό. Πίστευαν πως το γκι μεταβιβάζει τη δύναμή του στο φορέα του. Πιο σπάνιο είναι να φυτρώσει το γκι πάνω σε δρυ, γι’ αυτό και το γκι της δρυός ήταν περιζήτητο. Οι σπόροι του μεταφέρονται από τα πουλιά. Κοβόταν μόνο με χρυσό δρεπάνι, γιατί η φυσική σύνθεση οποιουδήποτε άλλου μετάλλου θα κατέστρεφε τις μαγικές του ιδιότητες…

Ιδού πώς περιγράφει ο Πλίνιος στη “Φυσική Ιστορία” του τα πράγματα: “Την 7η μέρα της σελήνης, αφού προετοιμάσουν το βωμό της θυσίας κάτω από το δένδρο, φέρνουν δυο άσπρους ταύρους. Ο ιερέας ανεβαίνει στο δένδρο, κόβει με ένα χρυσό δρεπάνι τον ιξό και τον μαζεύει σε ένα άσπρο πανί”. Για το γκι μιλάει και ο Βιργίλιος, αλλά περισσότεροι οι βόρειοι Ευρωπαίοι. Υπάρχουν πολλές παραδόσεις για το γκι: Ο θεός Μπάλντερ[9] λ.χ. θανατώθηκε με βέλος από ξύλο γκι. Η μητέρα του, Φρίκα, τότε έκλαψε με πικρά δάκρυα, που πήραν το στρογγυλό σχήμα των λουλουδιών του φυτού. Οταν το είδαν αυτό οι άλλοι θεοί ανάστησαν τον Μπάλντερ και έκαναν το γκι σύμβολο αγάπης! Από τότε οι αντίπαλοι πολεμιστές κατέθεταν τα όπλα και αντάλλασσαν το φιλί της αγάπης, όταν βρίσκονταν κάτω από γκι, ακόμα και σε ώρα μάχης! Οι Γερμανοί κυνηγοί (κυρίως στο Χόλσταϊν) κρεμάνε στο καπέλο τους λουλούδια γκι, γιατί πιστεύουν ότι τους διευκολύνουν να βρουν το στόχο τους με περισσότερη ακρίβεια! Στην Αγγλία (κυρίως στο Στάφορντσάιρ) πιστεύουν πως η χριστουγεννιάτικη πουτίγκα θα γίνει καλή, μόνο αν ψηθεί στη φωτιά, που άναψαν γκι της περασμένης χρονιάς! Αλλά δεν είναι μόνο στη βόρεια Ευρώπη αυτές οι δοξασίες. Και στην Ασία, μάγοι και ιερείς, πιστεύουν πως το γκι είναι σύμβολο θάρρους, υγείας, γονιμότητας και τύχης. Σ’ όλο τον κόσμο πιστεύουν πως βραχιόλια και περιδέραια από γκι χαρίζουν υγεία σ’ όποιον τα φοράει[10]. Στεφάνι από γκι κρεμασμένο στην πόρτα της εισόδου του σπιτιού, απομακρύνει τα κακά πνεύματα, προστατεύει από πυρκαγιά και κεραυνό, καλωσορίζει τους επισκέπετες και εξασφαλίζει στους ενοίκους ευτυχία και προκοπή.

• Οι δρυΐδες έγραφαν στη γραφή ogam, τη λεγόμενη “απόκρυφη γλώσσα των δρυιδών”.
• Κύριο μουσικό όργανό τους ένα είδος λύρας, η επονομαζόμενη κέλτικη.
• Παροιμιώδης η κέλτικη φιλοξενία. Οι Κέλτες της Κορνουάλης παραχωρούσαν ακόμη και τις γυναίκες τους στους φιλοξενούμενούς τους. Οι δε Κέλτισσες της στερεάς Ευρώπης είχαν δικαίωμα να χωρίσουν το σύζυγό τους αν αυτός δεν εκπλήρωνε τα συζυγικά του καθήκοντα κατά πως το ήθελαν αυτές, αν τον συλλάμβαναν σε επαναλαμβανόμενη απιστία ή αν το στόμα του μύριζε άσχημα. Το δε προικώο ακολουθούσε πάντα τη γυναίκα.

Οι Κέλτες και τα δένδρα

Οι Κέλτες περιπλανιώνταν πολλά χρόνια στα δάση του Βορρά. Εμειναν εκεί επί αιώνες, με μια κοινωνία που άργησε να δει εξέλιξη και που ήταν οργανωμένη φυλετικά, σχεδόν όπως ήταν στην αρχή της. Γι’ αυτό είχαν ιεροποιήσει τα δέντρα, καθώς πίστευαν πως σ’ αυτά κατοικούσαν οι θεοί.

Αυτό όμως είναι καθαρή προϋπάρχουσα ελληνική παράδοση. Οι Ελληνες «εφεύραν» τις ωραιότατες και χαριτωμένες εκείνες υπάρξεις, τις νύμφες, τις οποίες γεννούσαν τα δένδρα – «και μάλιστα από των δρυών» (Παυσανίας) – των δασών, των δρυμών και των αλσών. Τέτοιες ήταν οι Αμαδρυάδες[11], οι Δρυάδες, οι Δρυμοχαρείς, οι Λιγύμολποι, οι Ναπαίαι, οι Ορειάδες, οι Ορεσκώοι, οι Ορεσσίγονοι, οι Πετραίαι, οι Υλυωροί, κ.ά. Πίστευαν πως σε κάθε δένδρο κατοικούσε και μια συγγενής του νύμφη, η οποία συναπόθνησκε μαζί του. Γι’ αυτό και θεωρούσαν κάθε δένδρο ιερό. Ούτε κλαδιά, ούτε φύλλα επιτρεπόταν να αφαιρέσει κανείς από τα δένδρα[12]. Ούτε η καταπάτησή τους από βοσκούς[13]. Υπάρχουν ιστορίες για υλοτόμους που τιμωρήθηκαν βαριά γιατί έκοψαν δένδρα που δεν έπρεπε[14]. Και για άλλους που ευεργετήθηκαν για το αντίθετο[15].

Αλλες παραδόσεις

Αυτοί οι Δυτικοί εισήγαγαν βέβαια τον άη Βασίλη ως ροδομάγουλο ευτραφή γέροντα με κάτασπρα γένια, ενώ στην πραγματικότητα ο άγιος της ορθοδοξίας μας ήταν ψηλός, ξερακιανός και μαυρογένης…

Η παρακμή των Κελτών

Οι Κέλτες άρχισαν να παρακμάζουν με τις επιθέσεις των βόρειων γειτόνων τους, των Κίμβρων και των Τευτόνων (120 π.Χ.) και ισοπεδόθηκαν με τις εκστρατείες του Ιούλιου Καίσαρα (58 π.Χ.) στις περιοχές που σήμερα είναι γνωστές ως Γαλατία, Βέλγιο, Ολλανδία, Ελβετία και Βρετανία. Ο Πλούταρχος γράφει ότι η ρωμαϊκή μανία κατακτήσεων και χρυσού κόστισε τη ζωή σε 800 πόλεις και σε εκατομμύρια ψυχές…

ΠΗΓΗ: Απόσπασμα από το βιβλίο του Γ. Λεκάκη “Ήπειρος η γωνιά που πέτρωσε το 5”. Αναδημοσίευση: εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ, Ιαν. 2000. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.2.2000.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Πρωτοδημοσιεύθηκε το 1853, και σε β΄ έκδ. επιμελεία του H. Ebel, υπό τον τίτλο “Grammatica celtica e monumentis tam Hibernicae linguae quam Britannicarum dialectorum Cambricae, Cornicae, Aremoricae, comparatis Gallicae priseae reqliquiis” (έκδ. Βερολίνου, 1871).

[2] Αντιπαραβάλλετε τούτο με τα χρόνια σιωπής των πυθαγόρειων.

[3] Οι κυριότεροι χώροι με κέλτικα ευρήματα που έχουν ανακαλυφτεί είναι το κέλτικο ιερό Εμαϊν Μάτσα στην Ιρλανδία, το λ’ Οσπιταλέ ντι Λαρζάκ στη Ν. Γαλλία, τα αλατωρυχεία Χαλάιν στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας, με τα οποία καταπιάνεται ο αρχαιολόγος Τόμας Στέλνερ και μια περιοχή ίση σε έκταση με το κέντρο της πόλης της Φραγκφούρτης, που βρίσκεται κοντά στη Στουτγκάρδη.

Στο Λίμερικ, την 3^η σε μέγεθος πόλη της Ιρλανδίας, υπάρχει το Μουσείο Χαντ, με εκθέματα από τον πολιτισμό των Κελτών.

[4] Ο Κικέρωνας ήταν και λάτρης του ελληνικού πολιτισμού. Είνα χαραχτηριστική η φράση του : “Οπου και να πατήσουμε στην Αθήνα, βάζουμε το πόδι μας σε κάποια ιστορία”.

[5] Σήμερα, το Αβαλον ταυτίζεται με το Γκλάντστονμπερι της κομητείας του Σόμερσετ. Με το ίδιο όνομα υπάρχουν δε και δυο χερσόνησοι, η μια στη Νέα Γη του Καναδά και η άλλη στη Βρετανία. Στην τελευταία οδηγούσε ο Χάρος των κέλτικων μύθων τις ψυχές των πεθαμένων Βορείων. Αβαλόν υπάρχει ακόμη και μια πόλη στη Γαλλία.

Κατά τον κέλτικο μύθο, εκεί μετέφεραν τον βασιλιά Αρτούρο, ο μάγος Μέρλιν και ο ραψωδός Τολιεσέν, για να γιατρευτεί από τις πληγές του, μετά τη μάχη της Καρν Λαν με τον ανιψιό του, Μοντρέντ, ο οποίος είχε σφετεριστεί το θρόνο, όταν ο θείος του εκστράτευσε κατά της Ρώμης.

Ομως, Αβαλα ήταν μια αρχαία πόλη της Αιθιοπίας, που ο Πλίνιος (IV 24 179) τοποθετεί ανάμεσα στη Συτίνη και τη Μερόη, ενώ το λιμάνι της αναφέρεται και από τον Πτολεμαίο (ΙΔ’ 7, 27). Οι κάτοικοί της, οι Αβαλίτες, ζούσαν σε μια χώρα που οι αρχαίοι Ρωμαίοι συγγραφείς την ονόμαζαν Myrtifere (= μυροφόρα) εξαιτίας των πολλών αρωματικών φυτών.

Αν λοιπόν το Αβαλον των Κελτών είναι το νησί των μήλων, θα είναι ένα αρωματικό νησί, όπως ήταν η περιοχή των Αβαλων της Αιθιοπίας…

[6] Θυμηθείτε ότι το χρυσό δρεπάνι ήταν το σύμβολο του θεού του χρόνου, Κρόνου.

[7] Γλοιώδης ιξός ή απλά ιξός (viscum album). Πήρε την ονομασία γκι από το αρχαίο γερμανικό wiz < weiβ = λευκό. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική λαϊκή ονομασία του είναι μελάς (= μαύρος).

[8] Πράγματι, τον 16ο αι. ο Γερμανός βοτανολόγος Ιερώνυμος Μποκ το θεωρούσε ισχυρό ελιξίριο. Ανακάτευε τη σκόνη του με κρασί, με την οποία καταπολεμούσε την επιληψία, τους όγκους και τους πόνους του αυτιού. Τον 18ο αι. οι γιατροί σύστηναν γκι σε λεπτές φέτες, ως προληπτικό φάρμακο κατά της αποπληξίας και της ισχυαλγίας. Πίστευαν ότι οξύνει τις αισθήσεις, ερεθίζει τη μνήμη και αυξάνει τις ικανότητες του εγκέφαλου. Στο δε Ιατρικό Λεξικό του Λαρούς διαβάζουμε : “Ολόκληρο το φυτό έχει στυπτικές και εμετικές ιδιότητες. Χρησιμοποιέιται κυρίως ως υποτασικό και καρδιοτονωτικό κατά της υπέρτασης, των αρτηριακών καρδιοπαθειών, καθώς και κατά των τοξικοτροφικών δυσπνοιών και των αιμορραγιών της εμμηνόπαυσης”.

[9]Θεός του Βορρά, που συμβόλιζε τον Ηλιο και ταυτίζεται με τον Βάαλ-Κρόνο.

[10]Πρωτόγονες δοξασίες μιλούν με τα ίδια λόγια για τη χρυσόβεργα, ένα περίφημο φυλακτό, που τίποτα δεν μπορούσε να του αντισταθεί. Πολλοί την ταυτίζουν με το γκι, του οποίου τα φύλλα παίρνουν χρυσό χρώμα την άνοιξη.

[11] Δρυάδες νύμφες του δάσους, που ζούσαν κυρίως στο σημερινό βελανιδοδάσος του Μπούμστου του Ξηρόμερου και που τιμωρούσαν παραδειγματικά τους καταστροφείς του.

[12] Πλάκα που βρέθηκε στον Πύργο της Αμαλίας , περιείχε αφορισμό του ιερέα του Απόλλωνα, ο οποίος είχε εντολή «μη κόπτειν το ιερόν του Απόλλωνος άλσος, μηδέ αφαιρείν τα ξύλα».

[13] Στο ιερό της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα, βρέθηκε επιγραφή που απαγόρευε τη βοσκή στο παρακείμενο άλσος, όπου μπορούσε μόνο ο ιερέας να βόσκει, κι αυτός όχι παραπάνω από 20 πρόβατα, ένα ζεύγος βοδιών και μια αίγα.

[14] Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος παραδίδει, ότι ο πατέρας του Παραιβίου, κόβοντας ξύλα σ’ ένα όρος, δεν άκουσε τις εκκλήσεις της νύμφης Αμαδρυάδας, η οποία οδυρόταν να μην κόψει μια δρυ, μέσα στην οποία διέμενε για πολύ καιρό και έκτοτε τον βρήκαν πολλά δεινά.

Ο νεαρός ηγεμόνας των Θετταλών, Ερυσίχθων, υλοτόμησε δάσο της θεάς Δήμητρας για να φτιάξει αίθουσα συμποσίων και τιμωρήθηκε με ακράτητη βουλιμία.

[15] Μια Αμαδρυάδα αντάμειψε με τον έρωτά της τον Αρκά, γιατί ενώ ένας χείμαρρος κινδύνευε να παρασύρει τον δένδρο της, αυτός όρθωσε πρόχωμα, και το έσωσε.