Του Γιώργου Λεκάκη
Η αρχαία φωκική πόλις Άβαι / Άβη / Άβα των Οπουντίων Λοκρών ευρίσκετο στα ΝΑ της αρχαίας
Υαμπόλεως, Δ του Υφαντείου / Υφαντίου όρους, επί του Κηφισού. Εκτίσθη από τον Αργείο Άβαντα,
τον υιό του Λυγκέως και της Υπερμνήστρας. Την κατοίκησαν Θράκες, οι οποίοι
αργότερα απ’ εδώ μετώκησαν στην Εύβοια. Σήμερα, τα ερείπιά της εντοπίζονται ΝΔ της
Αταλάντης στο χωριό Έξαρχος, επί του Χλωμού όρους.
Καθώς
εισερχόμεθα στον Έξαρχο στον 38ο παράλληλο(**) [38°35′16.48″N
22°56′39.80″E], ένας δρόμος οδηγεί δεξιά προς ένα ξωκκλήσι. Αφού το
αφήσουμε (δεξιά μας), καθώς και τον χώρο απορριμμάτων του χωριού (αριστερά), ο
στενός δρομίσκος οδηγεί προς ένα μαντρί. Εκεί σταματάμε με το αυτοκίνητο,
διασχίζουμε το μαντρί και στα ριζά του λόφου υπάρχει η επιγραφή που σηματοδοτεί
τον αρχαιολογικό χώρο. Νοητό μονοπάτι μας ανεβάζει έως τα τείχη, μόλις 5΄ πεζή,
όπου η μεγαλιθικη πύλη εισόδου της ακροπόλεως, στην θέση Σμίξη, η οποία στέκεται ακόμη όρθια!
Η πόλη είχε
πολυγωνικό τείχος, με επάλξεις. Η ακρόπολις ήταν μέσα στο τείχος, επί λόφου.
Στα άκρα του είχε πύλες(*). Μία
σώζεται ακόμη σε καλή κατάσταση. Στο ιερό υπήρχαν ναοί, θέατρο, αγορά, και
περίφημο μαντείο, ισάξιο με των Δελφών και αψευδέστατο(**)!
Και είναι λογικό, αφού το όρος Χλωμόν (ή Χλωμός) – το υψηλότερο (1.081 μ.) όρος
των Οπουντίων Λοκρών, στα Β της λεκάνης της Κωπαΐδος, που όριζε τα όρια
Βοιωτίας – Λοκρίδος – είναι το αρχαίο Δήον,
επί του οποίου εμυθολογείτο πως εγεννήθη
ο διόπεμπτος Απόλλων! Σε αυτό το μαντείο το 542 π.Χ. εζήτησε χρησμό ο
Κροίσος και το 479 π.Χ. ο Μαρδόνιος! Στο ιερό υπήρχαν αγάλματα του Απόλλωνος,
της Λητούς και της Αρτέμιδος. Αλλά την πόλη έκαψε ο Ξέρξης κι από τότε δύσκολα
ξανασηκώθηκε… Στον Φωκικό Πόλεμο έμεινε αμέτοχη και δεν πήρε μέρος στην
σύληση των Δελφών.
Πριν όμως φθάσουμε στις αρχαίες Άβαις, θα συναντήσουμε την αρχαία Υάμπολι
(ή Υσάμπολι ή
Υάμπεια). Πόλη στα ΒΑ της επίσης αρχαίας πόλεως Παραποταμίων, στην αριστερά όχθη του ποταμού Άσσου(***). Αυτήν την έκτισαν οι Ύαντες, οι οποίοι έφυγαν από την
Βοιωτία με την έλευση του Κάδμου και χωρίσθηκαν σε δυο σκέλη. (Το άλλο σκέλος
έκτισε την Πλευρώνα της Αιτωλίας).
Για να την
επισκεφθούμε σήμερα είναι απλό: Λίγο προ του Εξάρχου, έξοδος δεξιά οδηγεί προς
την αρχαία Υάμπεια. Αφού περάσουμε την κοίτη του Άσσου, βλέπουμε ενώπιόν μας τα
τείχη της πόλεως. Συνεχίζοντας, ο δρόμος κυκλώνει τον λόφο και διακλαδίζεται:
Πάμε προς ξωκκλήσι Αγίου Αθανασίου (αριστερά) και ένας στενός ανηφορικός δρόμος
οδηγεί στο ύψωμα, απ’ όπου μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση στην αρχαία πόλη των
Λοκρών…
Η Υάμπολις είχε
τείχος, βουλευτήριο, θέατρο και περίφημο ναό της Αρτέμιδος, ο οποίος άνοιγε
μόνο δις ανά έτος, ίνα εορτασθούν τα Ελαφηβόλια.
Σε αυτήν την εορτή, μια φορά, παρευρέθη και ο ίδιος ο Πλούταρχος! Ήταν
κυνηγετική εορτή, πανηγυριζομένη προς τιμήν της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης “Τα επίθετα της θεάς Αρτέμιδος”.
Αναφέρεται ότι ετελείτο στην Υάμπολι ακόμη και στα χρόνια του Καίσαρος και του
Αυγούστου.
Αλλά και αυτή η πόλις εκάη από τον Ξέρξη. Και μετά κατεστράφη εντελώς από
τον Φίλιππο. Ο Αδριανός την
ετίμησε, κτίζοντας σε αυτήν μια στοά. Η πόλη ανοικοδομήθηκε και κάποια στιγμή
εθεωρείτο βοιωτική. Άτυκτος η ανασκαφική έρευνα, ενώ συνεχώς ανευρίσκονται
τάφοι, νομίσματα, κλπ.
Γυρνάμε προς
την δημοσιά Αταλάντης-Λεβαδειάς. Στρίβουμε αριστερά (προς Ελάτεια). Λίγο μετά
συνατάμε το χωριό Καλαπόδι. Μόλις σε 1.000 μ., αριστερά μας θα συναντήσουμε το
ξωκκλήσι των Αγίων Αποστόλων, εντός δάσους. Παλαιό εκκλησάκι, ίσα που
φαίνεται, έτσι όπως σκιάζεται. Σε άλλα 100 μ. όμως δεξιά μας, ευρέθησαν τα ερείπια
του σπουδαίου ναού του Απόλλωνος και
της Αρτέμιδος, που ανήκε στην αρχαία Υάμπολι. Θέλει προσοχή και το πού
θα σταθμεύσουμε, για να τα ιδούμε, καθ’ ότι ο δρόμος είναι στενός. Ο
ανυποψίαστος περαστικός δεν θα τα ιδεί ποτέ, γιατί η πινακίδα είναι σε τέτοιο
σημείο τοποθετημένη, που δεν είναι… ορατή!
Ετσι, σε
μόλις 90΄ από την πόλη των Αθηνών, διαψηλαφίσαμε κομμάτια ενός των
σπουδαιότερων ελληνικών φύλων, σε μια βόλτα που ξεκίνησε πρωί και τελείωσε
απογεματάκι, στα παραλιακά μαγαζιά του Β. Ευβοϊκού…
ΠΗΓΗ: περ. «Ελληνικό
Πανόραμα», στήλη του συγγραφέως «Ελληνικές Λεπτομέρειες», τ. Μάρτιος 2009.
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.4.2009.
ευρήματα από τάφους της φυλάσσονται στα Αρχαιολογικά Μουσεία Αταλάντης και Θηβών:
Όπως μια επιτύμβια στήλη (ρωμαϊκών χρόνων), με ανδρόγυνο με δυο παιδιά. Και από
την ακρόπολη, από τις ανασκαφές: λείψανα
κτισμάτων μεσοελλαδικής εποχής, πλήθος λίθινων εργαλείων, πήλινα σφονδύλια,
χάλκινο έλασμα, κανθαρόσχημο αγγείο από τεφρό πηλό, κ.ά.
