Αρχαία κτίσματα μπορούσαν να μεγαλώνουν την αντήχηση των ήχων χαμηλής συχνότητας! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Τα αποτελέσματα μιας αρχαιοακουστικής ανάλυσης, που διεξήχθη μέσα στους τρεις θαλάμους του ετρουσκικού ζωγραφισμένου τάφου, του 4^ου αιώνα π.Χ., γνωστού με το όνομα Τύμβος του Όρκου, στην Ταρκυνία της Ετρουρίας, στον 42^ο παράλληλο [42°14′48″N 11°46′48″E] δείχνουν ότι σε ορισμένες περιοχές του τάφου, οι ήχοι χαμηλής συχνότητας (όπως τα τύμπανα και οι ψαλμωδίες), παρήγαγαν μεγάλους χρόνους αντήχησης!

Κάτι που μπορεί να σχετίζεται με την δημιουργία βουής βροντής, σαν να είναι φυσική. Κάτι το οποίο έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ετρουσκική κοινωνία, όπως υποδεικνύεται σε δευτερογενείς λογοτεχνικές πηγές και στον υλικό πολιτισμό.

Η μελέτη παρέχει μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση του χώρου του ετρουσκικού τάφου, ενώ παράλληλα εντοπίζει νέους δρόμους έρευνας σε προ-ρωμαϊκά και άλλα αρχαία μεσογειακά ταφικά περιβάλλοντα.

Ο ταφος ευρίσκεται στην νεκρόπολη Μοντερότσι. Εκτίσθη μεταξύ 470 και 450 π.Χ. (ίσως από έναν άνδρα ονόματι Λειβο). Αργότερα (325 π.Χ.) κτίσθηκε και ένα ξεχωριστό υπόγειο (ο «Τάφος του Όρκου Β΄»). Κάποια στιγμή στην αρχαιότητα, ο τοίχος που τους χώριζε αφαιρέθηκε, δημιουργώντας έναν μεγάλο τάφο με δύο δώματα.

Ο τάφος ανασκάφηκε το 1868 από έναν Γάλλο αξιωματικό του στρατού. Κατά την ανακάλυψη, ο ανασκαφέας μπέρδεψε την εικόνα ενός Κύκλωπα με τον θεό Όρκο[1], εξ ου και το όνομα «Τάφος του Όρκου». Ο δεύτερος τάφος δεν έχει ανασκαφεί ποτέ πλήρως.

Στον δεύτερο τάφο βρίσκουμε το κρεβάτι του νεκρικού συμποσίου, περιτριγυρισμένο από σκηνές από την μετά θάνατον ζωή, που θυμίζουν ελληνικούς μύθους – άλλωστε οι Ετρούσκοι είναι ελληνικής καταγωγής –

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τους ΕΤΡΟΥΣΚΟΥΣ, ΕΔΩ.

αλλά με ετρουσκικά χαρακτηριστικά, όπως ο δαίμων Τούχουλχα και η θηλυκή δαίμονας Βάνθη[3]. Ο βασιλιάς του Κάτω Κόσμου, Άδης (ετρ. Αΐτα), καλυμμένος με δέρμα λύκου, κάθεται σε θρόνο με την σύζυγό του Περσεφόνη στο πλευρό του, απέναντι από τον τρικέφαλο Γηρυόνη και άλλα τέρατα του Άλλου Κόσμου. Σε έναν τοίχο απεικονίζεται η τύφλωση του γιγαντα Κύκλωπα Πολύφημου (του Όρκου, που δίνει το όνομά του στον τάφο) από τον (πλέον νεκρό) Οδυσσέα. Σε έναν άλλο τοίχο απεικονίζεται ο Θησέας, αιχμάλωτος ενός δαίμονος από τον Κάτω Κόσμο, πιθανώς με τον σύντροφό του Πειρίθοο. Ακολουθούν και άλλοι Έλληνες ήρωες, αναγνωρίσιμοι από τα ονόματα που είναι γραμμένα δίπλα τους:

• ο Αγαμέμνων,
• ο προφήτης Τειρεσίας με μερικές μικρές σκιές ή ψυχές που περιπλανώνται ανάμεσα στα φυτά, και
• ο Αίας.

Η ζωγραφική έχει μια ατμόσφαιρα ζοφερότητος και τρόμου, πολύ διαφορετική από τις πρώτες απεικονίσεις ετρουσκικών τάφων, με μουσικούς, χαρούμενους χορούς, παιγνίδια και συμπόσια. Οι σκηνές δείχνουν ελληνικές επιρροές στις τοιχογραφίες, στις οποίες περιλαμβάνεται το όμορφο πορτραίτο της Βέλιας Βέλχα, μιας ευγενούς ετρουσκικής καταγωγης, καθώς και μία από τις λίγες γνωστές αναπαραστάσεις του δαίμονα Τούχουλχα[2].

Πιστεύεται ότι ανήκε στην οικογένεια Μουρίνων, έναν κλάδο των Σπουρίνων. Η ακόλουθη αινιγματική φράση βρίσκεται στα θεμέλια:

«LARΘIALE HVLΧNIESI MARCESIC CALIAΘESI MVNSLE NACNVAIASI ΘAMCE LE…»

Αν και οι περισσότεροι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με τοιχογραφίες, οι καλλιτέχνες δεν ολοκλήρωσαν την οροφή. Μια επιστημονική ανάλυση που διεξήχθη το 2001 αποκάλυψε ότι το χρώμα που χρησιμοποιήθηκε περιείχε κιννάβαρι, ώχρα, χρυσό, ασβεστίτη, χαλκό και αιγυπτιακό μπλε. Ενώ οι τοιχογραφίες στον τάφο Όρκο Ι είναι πολύτιμες, ορισμένες από τις τοιχογραφίες στον Όρκο ΙΙ θεωρούνται κακής ποιότητας. Είναι πιθανόν οι Γάλλοι ανασκαφείς του τάφου να επιχείρησαν να αφαιρέσουν μερικές από τις τοιχογραφίες για να τις εκθέσουν στο Μουσείο του Λούβρου, προκαλώντας σημαντική φθορά.

Το Σπήλαιο “Στόμα του Όρκου”, έργο του 16ου αιώνα μ.Χ., στους Κήπους του Μπομάρτσο, της επαρχίας Viterbo, στο βόρειο Λάτιο.

Ορκος Ι

Ο Τάφος του Όρκου Α΄ (γνωστός και ως «Τάφος της Βέλχα») χτίστηκε το 470 – 450 π.Χ. Οι κύριοι και δεξιοί τοίχοι απεικονίζουν ένα συμπόσιο, που πιστεύεται ότι είναι αυτό των Σπουρίνων μετά τον θάνατό τους στην Μάχη των Συρακουσών. Περιβάλλονται από δαίμονες που ενεργούν ως οινοχόοι.

Μία από τους συμμετέχοντες στο συμποσιο είναι μια ευγενής γυναίκα, ονόματι Βέλια Βέλτσα (ή, σύμφωνα με ορισμένες ερμηνείες, Βέλια Σπουρίνα), της οποίας το πορτράιτο έχει χαρακτηριστεί ως «η Μόνα Λίζα της κλασσικής αρχαιότητας». Το ρεαλιστικό της προφίλ (ειδικά το μάτι) δείχνει την ελληνική επιρροή.

Ορκος ΙΙ

Ο Τάφος του Όρκου Β’ (ή απλώς «Τάφος του Όρκου») του 325 π.Χ. στον πίσω τοίχο απεικονίζει τον Θησέα και τον Πειρίθοο να κάθονται σε ένα τραπέζι στον δεξιό τοίχο, παίζοντας ένα επιτραπέζιο παιγνίδι, όπου απειλούνται από τον ετρουσκικό δαίμονα Τουχούλχα (παραπάνω φωτ.), ο οποίος εμφανίζεται με μυτερά αυτιά, τριχωτό πρόσωπο και αγκυλωτό ράμφος, κρατώντας φίδια στα χέρια του. Ο τάφος είναι μοναδικός, καθώς περιέχει την μόνη γνωστή ιστορική απεικόνιση αυτού του δαίμονα.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». J. K. Ortoleva «Sounds of Etruria: aural characteristics of the Tomba dell’Orco, Tarquinia», Cambridge University Press, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.8.2021.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Ο Όρκος (> λατ. Orcus) ήταν ο ετρουσκική θεότητα του Κάτω Κόσμου. Συνδεόταν με τον Δίτη (ή Δία Πάτερ), θεότητα η οποία αργότερα συγχωνεύθηκε με τον Πλούτωνα. Ο Όρκος ήταν γιος της Έριδας, δαίμονας τιμωρός όσων πάτησαν τον όρκο τους.

[2] Ο Tuchulcha απεικονίζεται με ατημέλητα μαλλιά από τα οποία αναδύονται φίδια, ράμφος αρπακτικού πτηνού (πιθανώς γύπα), αυτιά γαϊδουριού και μεγάλα φτερά. Ο κορμός και τα άκρα του έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Το δέρμα του είναι κιτρινωπό. Στα χέρια του κρατάει δύο γενειοφόρα φίδια.

Εικονίζεται και σε έναν ερυθρόμορφο αμφορέα, που βρέθηκε στο Βούλτσι Ετρουρίας.

[3] Η Βάνθη είναι η γυναικεία θεότητα του Κάτω Κόσμου. Κρατά στο χέρι της τον κύλινδρο του πεπρωμένου, η παντογνώστρια θεά της μοίρας. Έχει καλοπροαίρετο πρόσωπο και ευγενική εμφάνιση. Είναι πτερωτή, ντυμένη με κοντό χιτώνα με σταυρωτές τιράντες στο ύψος του στήθους, που αφήνει το στήθος της γυμνό και ακάλυπτο. Τα μαλλιά της αποτελούνται από μια φωλιά φιδιών, που συγκρατούνται από ένα διάδημα! Κρατά δάδες και κλειδιά. Συνοδεύει τον θεό Χάρωνα (ίσως ήταν σύζυγός του). Είναι αγγελιαφόρος του θανάτου για τους ανθρώπους. Βοηθά τους αρρώστους στο τέλος της ζωής τους και επικαλείται γι’ αυτούς, τους καλούς δαίμονες. Αυτή με πολύχρωμα πτερά συνοδεύει τους ήρωες Πάτροκλο και Αχιλλέα στην μετά θάνατον ζωή τους. Μεταγενέστερα άρχισε να αντιπροσωπεύει την δικαιοσύνη.

Bomarzo Lazio, Italy αρχαιοακουστικη ακουστικη αναλυση θαλαμος ετρουσκικος ταφος ζωγραφισμενος ταφοι 4^ου αιωνας πΧ ονομα Τυμβος ορκου / Tomba dell Orco, Ταρκυνια Ετρουρια 42^ος παραλληλος ηχοι χαμηλη συχνοτητα τυμπανο ψαλμωδια ψαλμος παραγωγη μεγαλος χρονος αντηχησης αντηχηση δημιουργια βουη βοη βροντη φυσικη ετρουσκικη κοινωνια, λογοτεχνικες πηγες υλικος πολιτισμος κατανοηση χωρος ετρουσκοι προρωμαικο αρχαιο μεσογειακο ταφικο περιβαλλον αρχαιος αρχαια νεκροπολη Μοντεροτσι 5ος αιωνας 470 450 πΧ Λειβος λιβος 4ος 325 υπογειο θεος ορκος αρχαιοτητα, τοιχος δωμα ανασκαφη 19ος μχ 1868 Γαλλος αξιωματικος στρατου ανασκαφεας μπερδεμα λαθος εικονα Κυκλωψ ανασκαφες κρεβατι νεκρικο συμποσιο σκηνη μετα θανατον ζωη θανατο ελληνικος μυθος ελληνικη καταγωγη ετρουσκικα χαρακτηριστικα, δαιμων Τουχουλχα θηλυκη δαιμονας Βανθη βασιλιας Κατω Κοσμος Αδης Αιτα δερμα λυκου, λυκος θρονος συζυγος Περσεφονη τρικεφαλος Γηρυονης τερας αλλος απεικονιση τυφλωση γιγαντας γιγας Κυκλωπας Πολυφημος νεκρος Οδυσσεας Θησεας, αιχμαλωτος Πειριθοος αρχαιοι ελληνες ηρωες, ονοματα επιγραφη Αγαμεμνων, Αγαμεμνωνας Αγαμεμνονας προφητης Τειρεσιας σκια ψυχη περιπλανηση φυτα φυτο Αιας αιαντας ζωγραφικη ατμοσφαιρα ζοφεροτητα ζοφος τρομος μουσικος, χαρουμενος χορος, παιγνιδια συμποσια σκηνες ελληνικες επιρροη τοιχογραφια ομορφη πορτραιτο πορτρετο Βελια Βελχα, ευγενης αναπαραστασηοικογενεια Μουρινοι Σπουρινοι Μουρινι Σπουρινι αινιγματικη φραση θεμελια LARΘIALE HVLΧNIESI MARCESIC CALIAΘESI MVNSLE NACNVAIASI ΘAMCE LE τοιχοι διακοσμηση καλλιτεχνης οροφη χρωμα κινναβαρις, ωχρα, χρυσος ασβεστιτης, χαλκος αιγυπτιακο μπλε κακη ποιοτητα Γαλλοι ανασκαφεις γαλλια αφαιρεση εκθεση Μουσειο Λουβρου, λουβρο παρισι φθορα Σπηλαιο Στομα του ορκου εργο 16ος Κηποι Μπομαρτσο, επαρχια βιτερμπο Viterbo, Λατιο 470 – 450 συμποσιο, Μαχη Συρακουσσων Συρακουσσες δαιμονες οινοχοος ευγενεις γυναικα, Βελια Βελτσα Σπουρινα Μονα Λιζα κλασσικη ρεαλισμος προφιλ ματι γυναικεια θεοτητα χερι κυλινδρος πεπρωμενο παντογνωστρια θεα μοιρα καλοπροαιρετο προσωπο ευγενικη εμφανιση πτερωτη ενδυση κοντος χιτωνας σταυρωτες τιραντες στηθος, γυμνο ακαλυπτο ημιγυμνη μαλλια φωλια φιδιων, φιδι οφις διαδημα δαδα κλειδι θεος Χαρωνας χαρων χαρος συζυγος αγγελιαφορος θανατου ανθρωπος βοηθος αρρωστος ζωη καλοι δαιμονες πολυχρωμα πτερα συνοδεια ηρωες ηρωας Πατροκλος Αχιλλεας Αχιλλευς δικαιοσυνη δικαιο 325 τραπεζι επιτραπεζιο παιγνιδι, απειλη μυτερα αυτια τριχωτο τριχες αγκυλωτο ραμφος, μοναδικος, μονη γνωστή ιστορικη λατινικα Διτης Διας Πατερ δις πατερας συγχωνευση Πλουτωνας πλουτων εριδα ερις τιμωρος επιορκος Tuchulcha Τουτσουλχα Τουτσουλτσα  ατημελητα μαλλι αρπακτικο πτηνο γυπας αυτι γαιδαρος μεγαλα φτερα ακρα ανθρωπινα χαρακτηριστικα δερμα κιτρινωπο κιτρινο χερια γενειοφορο γενια γενι γενεια γενειαδα φιδια ερυθρομορφος αμφορεας, Βουλτσι Ετρουριας Monterozzi