Γλωσσοδέτες της ελληνικής γλώσσης
Του Γιώργου Λεκάκη
Ως γλωσσοδέτης, λέγεται στην λαογραφία, εκείνο το ιδιαίτερο στιχούργημα (συνήθως έμμετρο), που σκαρφίζονταν οι μεγάλοι, για να το απαγγείλουν όσο πιο γρήγορα μπορούν τα παιδιά. Είχε τόση έντεχνη επανάληψη γραμμάτων, συλλαβών ή/και λέξεων ακόμη, πολλές φορές φτιαχτών, που τα παιδιά μπέρδευαν την γλώσσα τους, και στην προσπάθειά τους να πουν τον γλωσσοδέτη γρήγορα, έλεγαν άλλα αντ’ άλλων. Έλεγαν τότε πως ο παθών… γλωσσεψε την μπερδα του… Κι έτσι γελούσαν και πέρναγαν τις μεγάλες βραδιές, με αστεία πειράγματα, μέσα στο σπίτι, μικροί και μεγάλοι…
Συνήθως δεν είχε ουσία ή νόημα το περιεχόμενο, αλλά η τέχνη της εναλλαγής ιδίων συμφώνων / φωνηέντων. Ανήκουν στην μεγάλη κατηγορία των ακατάληπτων (= ακαταλαβίστικων). Άγνωστο πότε πρωτοδημιουργήθηκαν, από ποιον και τι θέλουν να πουν…
Άλλωστε «Συνθηματικαί ἢ μυστικαί γλῶσσαι μνημονεύονται ἀπό τὡν παναρχαίων χρόνων. Τοιαύτας, ὡς γνωστόν εἶχον, ἐν χρήσει οἱ μύσται ἐν τοῖς Ἐλευσινίοις μυστηρίοις, οἱ Ὀρφικοί, οἱ Πυθαγόρειοι καί ἂλλοι φιλόσοφοι, σοφισταί καί ἡγεμόνες, παραπέμπουν εἰς τούς Δειπνοσοφιστάς τοῦ Ἀθήναιου». (Δημ. Σάρρος «περί τῶν ἐν Ἠπείρῳ, Μακεδονία καί Θράκη συνθηματικών γλωσσών»[1].
- ΣΧΕΤΙΚΑ και τα ΛΑΧΝΙΣΜΑΤΑ – ΔΙΑΒΑΣΤΕ τα ΕΔΩ.
Άσπρη πέτρα ξέξασπρη
κι απ’ τον ήλιο ξεξασπρώτερη…
Νταγιαμάς χοντρόξομπλος
και χοντροξομπλιασμένος.
«Ποιος τον χοντροξόμπλιασε;».
«Της Χοντροξομπλούς ο γιος».
Μια πάπια, μα ποιά πάπια;
Μια πάπια με παπιά…
Της καρέκλας το ποδάρι
ξεκαρεκλοποδαριάστηκε
Δόντια, δύο δόντια
Καλημέρα καμηλιέρη,
καμηλιέρη καλημέρα!
ή
Καλημέρα καμηλάρη,
καμηλάρη καλημέρα!
Μια τίγρις με τρία τιγράκια
Ο παπάς ο παχύς
έφαγε παχιά φακή.
Γιατί παπά παχύ
έφαγες παχιά φακή;
Γιατί παχύ παπά
έφαγες φακή παχιά;
Τον λάκκο-λάκκο πήγαινα
και έτρωγα βλαχόσφαχτα…
Όταν θέλω εγώ, δεν θέλεις,
τώρα που δεν θέλω, θέλεις,
μα κι εγώ τώρα δεν θέλω,
για να θέλεις όταν θέλω…
Για φαντάσου φαντασία να φανταστεί
φαντασιόπληκτος φαντάρος φάντασμα!
Όταν λέγαμε, «έλα να τα βγάλουμε» [άρα γε, ποιά να βγάλουμε και από πού;], τραγουδούσαμε:
«ΑΚΑΤΑ ΜΑΚΑΤΑ ΣΟΥΚΟΥΤΟΥ – ΜΠΕ,
ΑΜΠΕΛ ΦΑΜΠΕΛ ΝΤΟΛΜΙΝΕ.
ΑΚΑΤΑ ΜΑΚΑΤΑ ΣΟΥΚΟΥΤΟΥ – ΜΠΕ,
ΑΜΠΕΛ ΦΑΜΠΕΛ – ΒΓΕ»
Τέλος, ο βαθμός δυσκολίας αυξανόταν, όταν ένα ολόκληρο ποίημα ήταν γλωσσοδέτης:
Ο τζίτζιρας, ο μίτζιρας, ο τζιτζιμιτζιχότζιρας, κλπ.
ή
Πράγμα πούγινε Σαββάτο
σε έναν πλάτανο από κάτω
βαρκατρουλλοτσοκαρεκλοποδαριά να σουρθει, κλπ. κλπ.
[*] Και αυτό το λήμμα του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, όπως όλα, ανανεώνεται συνεχώς.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ελληνικη Αθνολογια». Γ. Λεκακης «Ελληνικα δημοτικα τραγουδια». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2012.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Δελτίον τῆς Ἑλληνικής Λαογραφικῆς Ἑταιρείας, 1923, τ, ζ’, σελ. 521.
γλωσσοδετες της ελληνικης γλωσσης γλωσσας Λεκακης γλωσσοδετης ελληνικη γλωσσα γλωσσα λαογραφια, στιχουργημα εμμετρο παιδια εντεχνη επαναληψη γραμμα συλλαβη λεξη φτιαχτη παιδι μπερδεμα ταχυτητα αστειο πειραγμα παιγνιδι παιγνιδια παιχνιδι παιχνιδια ακαταληπτα αγνωστος δημιουργος ποιητης ακαταλαβιστικα συνθηματικη μυστικη λεξη γλωσσα αρχαια μυστες ελευσις ελευσινα ελευσινια μυστηρια ορφικοι, Πυθαγορειοι φιλοσοφοι, σοφιστες ηγεμονες, Δειπνοσοφιστες αθηναιου Σαρρος ηπειρος, Μακεδονια Θρακη συνθηματικες γλωσσες λεξεις
