Του καθηγητή Μιχάλη Ισσιγόνη, από τον Καναδά
Όταν μεγαλώνεις στην Ελλάδα, γνωρίζεις για τους ερυθροδέρμους ανθρώπους, πιθανώς από τις ταινίες με τους «καουμπόηδες και τους ινδιάνους». Σίγουρα δεν υπάρχουν κόκκινα δέρματα, αλλά κάπως πιο σκούρο δέρμα σε σύγκριση με το λευκό δέρμα των νέων μεταναστών στις ΗΠΑ, που προέρχονται κυρίως από την Ευρώπη. Αλλά οι Έλληνες έχουν ένα ανοιχτόχρωμο δέρμα σοκολάτας, αφού καίγονται από τον ήλιο κάθε καλοκαίρι. Επομένως, μερικοί από τους Αμερικανούς ιθαγενείς έχουν δέρμα σαν Έλληνες.
Το πεπρωμένο μου
Τελείωσα το σχολείο στην Ελλάδα και επειδή δεν υπήρχαν μαθήματα Γεωλογίας στα ελληνικά πανεπιστήμια, έπρεπε να αλλάξω χώρα. Γιατί γεωλογία; Ο πατέρας μου, πολιτικός μηχανικός, ήθελε να ασχοληθεί με την εξόρυξη, αλλά είχε περιορισμένη γνώση των πετρωμάτων. Ένας γεωλόγος της κυβέρνησης έκανε μια έκθεση για την περιουσία του σε νικέλιο και ουσιαστικά την καταδίκασε ως άχρηστη. Ο πατέρας μου ήταν πολύ καχύποπτος για την έκθεση και νόμιζα ότι είχε δίκιο, αλλά πώς μπορώ να το αποδείξω; Λίγο καιρό αργότερα μάθαμε ότι ο εν λόγω γεωλόγος επρόκειτο να αναλάβει την ιδιοκτησία, αφού ο πατέρας μου την θεωρούσε άχρηστη! Είναι όλοι απατεώνες; Οι εκλογές του 1961 χαρακτηρίστηκαν «παράνομες και βίαιες» (Βία και Νοθεία). Θα έπρεπε να υπάρχει καλύτερο μέρος στην Γη από την Ελλάδα της δεκαετίας του 1960
Σπούδασα Γεωλογία στο Σέφιλντ στην Σχολή Μεταλλείων Camborne. Στους περισσότερους απόφοιτους συμμαθητές μου δόθηκε δωρεάν είσοδος για την Αυστραλία (με πλοίο, η εναέρια κυκλοφορία δεν έχει ακόμη καθιερωθεί). Έγραψα 3 επιστολές σε πανεπιστήμια στον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νότια Αφρική. Πήρα μια ενθουσιώδη απάντηση από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο και μετακόμισα στον «Νέο Κόσμο».
Ποδόσφαιρο
Μερικοί Έλληνες φοιτητές – και εγώ – παίξαμε ποδόσφαιρο σε ένα πάρκο του Τορόντο και όλοι γύρω μας ρωτούσαν τι είδους παιγνίδι ήταν αυτό! Κάποιος είχε φέρει την μπάλλα από την Ευρώπη – καμμία δεν μπορούσε να βρεθεί στον Νέο Κόσμο. Ίσως αυτή ήταν η αρχή του ποδοσφαίρου στην Αμερική!
Γεωλογία στον Καναδά
Γεωλογία και εξόρυξη: έτσι έγινε ο Καναδάς μια βιομηχανοποιημένη χώρα: Χαλκός, νικέλιο, χρυσός, ασήμι, σίδηρος, ουράνιο. Όλοι πίστευαν ότι ο Καναδάς ξεκίνησε την εποχή της εξόρυξης. Πόσο λάθος κάναμε! Τι θα λέγατε για εξόρυξη χαλκού στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ πριν 7.000 χρόνια;
Αφού εργάστηκα σε συναρπαστικά έργα εξόρυξης και εξερεύνησης μετάλλων σε όλον τον Καναδά, κάποιος με προσκάλεσε να ΔΙΔΑΞΩ Γεωλογία σε ένα πανεπιστήμιο. Συμμετείχα σε ένα νέο έργο διδασκαλίας Γεωλογίας σε Αμερικανούς ιθαγενείς. Η διδασκαλία δεν γινόταν στο πανεπιστήμιο, αλλά σε αυτόχθονες οικισμούς που ονομάζονταν «αποθέματα». Η κυβέρνηση προτιμούσε οι ιθαγενείς να ζουν χωριστά από τους υπόλοιπους. Σε κάθε άτομο δίνεται σπίτι και χρήματα, αλλά όχι εκπαίδευση ή κατάρτιση! Δεν είναι δίκαιη συμφωνία!
Ο Έλληνας καθηγητής Π. Χαλαμανδάρης
Η καταγωγή του ήταν από την Λήμνο. Οι γονείς του μετανάστευσαν στο Σουέζ της Αιγύπτου για εργασία και ο ίδιος αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας και το Πανεπιστήμιο της Ινδιανάπολης. Το επώνυμο της οικογένειας προήλθε από το «Χαλάω μάνδρες», «Σπάζω και φτιάχνω φράχτες». Όταν ο Παντελής έφτασε στον Καναδά, ζήτησε να του γνωρίσουν ιθαγενείς δασκάλους! Οι συνάδελφοί του τον χλεύασαν λέγοντας ότι «οι ιθαγενείς είναι καλοί μόνο για ποτό». Έτσι, υπέβαλε αίτηση για ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για να εκπαιδεύσει τους ιθαγενείς. Μετά από μια μεγάλη διαμάχη, τα κατάφερε.
Το πρόγραμμα του Χαλαμανδάρη στην Μανιτόμπα
Μια ομάδα «περιοδευόντων καθηγητών» περνούσε έναν μήνα κάθε φορά σε κάθε καταφύγιο ιθαγενών για να ολοκληρώσει ένα μάθημα. Το πρόγραμμα μπορεί να λειτουργεί ταυτόχρονα σε πολλά καταφύγια μέχρι να ολοκληρωθεί το τυπικό πτυχίο εκπαίδευσης. Χρειάστηκαν τουλάχιστον 5 χρόνια. Μετά από 45 χρόνια επιτυχίας και περισσότερους από 3.000 ιθαγενείς δασκάλους, το πρόγραμμα καταργήθηκε! Υιοθετήθηκε, ωστόσο, σε άλλες καναδικές επαρχίες, καθώς και στην Αυστραλία.
Η πρώτη μου μέρα σε ένα καταφύγιο
Οι ιθαγενείς μπορούσαν ακόμα να μιλούν την δική τους γλώσσα μεταξύ τους. Ήξερα ότι κάτι συνέβαινε. Η γλώσσα τους ακουγόταν σαν ελληνική, αλλά δεν ήταν σύγχρονη ή αρχαία. Πρέπει να ήταν αρχαιότερη από την κλασσική!
- Istam, istam, istam: οι πιο συνηθισμένες λέξεις που λέγονται εδώ = «Προσπαθώ να τραβήξω την προσοχή σας», «έλα εδώ», «γεια»! Αλλά αυτή είναι η αρχαία ελληνική λέξη ίστημι.[2]
Ένα λεξικό Κρι
Χρόνια αργότερα, μεταξύ των πρώτων που δημοσιεύθηκαν ήταν ένα λεξικό, που επήρε το όνομά του από την μεγαλύτερη ιθαγενή φυλή Κρι. Αλλά, το Κρι πρέπει να είναι από την Κρήτη! Τώρα, πρέπει να καταλαβαίνετε την ιστορία μου. Από αυτό το λεξικό, μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει ότι τα αρχαία ελληνικά ήταν μια από τις αρχαιότερες γλώσσες των ιθαγενών, η οποία αναμείχθηκε με άλλες λέξεις από ανθρώπους που έφτασαν στηn Βόρεια Αμερική από την Ασία.
Από το λεξικό Κρι μπόρεσα επίσης να βρω την σημασία αρχαίων ελληνικών λέξεων, που είναι ξεχασμένες ή δεν είναι γνωστές στην Ελλάδα:
- μικινες = καβούκι χελώνας. Ο λόφος όπου βρίσκονται οι αρχαίες Μυκήνες έχει το σχήμα καβουκιού χελώνας, όταν το βλέπουμε από ψηλά.[3]
- αττικί = ελάφι, ίσως η Αττική ήταν ένα μέρος με πολλά ελάφια (πριν ξεκινήσουν οι αγρότες και οι πυρκαγιές).
- κίμον = βροχή. [σ.σ.: αρχαία ελληνική λέξη κυμα].
- σισίφο = χήνα, κλπ.
Οι ρίζες ορισμένων λέξεων είναι πανομοιότυπες στα λεξικά Κρι και τα ομηρικά!
Άνθρωποι από την Κρήτη μέχρι την Αμερική
Οι ιθαγενείς χρησιμοποιούσαν πέτρες ως εργαλεία, αλλά όχι μέταλλα.
Γύρω από τις Μεγάλες Λίμνες (όπου βρίσκεται το Μίσιγκαν) υπήρχε ένας μεταλλικός θησαυρός, που δεν μπορεί να βρεθεί αλλού στην γη: Άφθονος γηγενής (καθαρός) χαλκός, που ήταν ορατός στην επιφάνεια, τόσο στην χερσόνησο Κιούναου, όσο και στο Νησί Ρουαγιάλ (που ονομάζεται Βασιλικό νησί, από τον χάλκινο θησαυρό που βρίσκεται εκεί), στο Μίσιγκαν.
Ποιος ενδιαφέρθηκε πρώτος για αυτό το μέταλλο;
Ερευνητές στις ΗΠΑ μιλούν για αρχαίους ιθαγενείς που ασχολούνται με την εξόρυξη. Πώς θα μπορούσαν οι εντόπιοι ιθαγενείς να ενδιαφερθούν για μια ουσία που δεν τους είναι χρήσιμη; Είναι πιο πιθανόν οι περιοδεύοντες μεταλλευτές να ενδιαφέρονταν ακόμα κι αν είχαν έρθει από μακριά.
Γνωρίζουμε ότι οι μινωίτες[1] Κρήτες, που χρησιμοποιούσαν την Γραμμική Α (το 1800 π.Χ.) εξόρυσσαν ασήμι στα βουνά της Γης. Αν κοιτάξετε τα πλοία τους, θα μπορούσαν να ταξειδέψουν ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ στην Γη. Ήταν επίσης επαγγελματίες μεταλλωρύχοι σε όλην την Ελλάδα και μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο.
Ο ερευνητής D. Pompeani ανακάλυψε ότι η εξόρυξη μπορεί να χρονολογηθεί από την ρύπανση που δημιουργεί από τα προσκολλημένα κομμάτια ξύλου που βρέθηκαν μαζί της. Η ρύπανση αποτελούνταν από μικρές ποσότητες μολύβδου (που σχετίζεται με τον χαλκό) και καλίου (που σχετίζεται με τις φωτιές που χρησιμοποιούνται για την μαλάκυνση και την εξαγωγή του χαλκού). Το ξύλο μπορεί να χρονολογηθεί με ακρίβεια με την μέθοδο του άνθρακα 14.
Καθορισμένες χρονολογίες εξόρυξης στο αρχαίο Μίσιγκαν
Μικρή ποσότητα αρχικής εξόρυξης πριν 12.000 χρόνια. Συνεχής εκτεταμένη εξόρυξη από το 5000 π.Χ. έως ένα απότομο τέλος το 1200 π.Χ. Η επόμενη εξορυκτική δραστηριότητα δεν ξεκίνησε, παρά το 1850 μ.Χ. και συνεχίζεται έως σήμερα. Περίπου μισό εκατομμύριο τόνοι χαλκού αφαιρέθηκαν από τα πετρώματα στο αρχαίο Μίσιγκαν.
Επισκόπηση
Κάποιος ανακάλυψε και μετέφερε τον χαλκό σε μια μακρινή γη. Αυτός είναι ο «χαμένος χαλκός» του Μίσιγκαν. Ποιος ήθελε τον χαλκό και πού πήγε; Ο χαλκός ξεκίνησε την Εποχή του Χαλκού στην Ευρώπη περίπου το 3000 π.Χ. Χάλκινα πλινθώματα δέρματος βοδιού άγνωστης προέλευσης (προέρχονταν εκτός Μεσογείου) έχουν βρεθεί το 2009. Οι ερευνητές προσπαθούν να βρουν την προέλευσή τους στην Κεντρική Ασία και τα Ουράλια προς το παρόν και πολλοί δεν προτείνουν το Μίσιγκαν ως πηγή τους.
Οι μινωίτες
Οι ιστορικοί λένε ότι πριν 11.000 χρόνια ξεκινά, για πρώτη φορά, ο μινωικός πολιτισμός στην Κρήτη. Ταξείδευαν με βάρκες, είναι ήδη «ναυτικοί», μπροστά από όλους τους άλλους λαούς εκείνη την εποχή. Χρειάζονταν μέταλλα για να κόψουν και να διαμορφώσουν το ξύλο για να φτιάξουν τα σκάφη τους. Έτσι ξεκίνησαν την εξόρυξη και την μεταλλουργία. Οι λέξεις «εξορύσσω», «ορυκτά» κλπ. δημιουργήθηκαν από αυτούς. Οι αρχαιολόγοι τους ονόμασαν από τον πρώτο βασιλιά τους, τον Μίνωα[1].
Ίδρυσαν ορυχεία χαλκού στο Μίσιγκαν, που λειτουργούσαν στην επιφάνεια, ακριβώς κάτω από την επιφάνεια και υπόγεια μέχρι τα 25 μ. (οι παλιοί ανθρακωρύχοι δεν μπορούσαν να αντλήσουν νερό από ένα ορυχείο κάτω από τα 25 μ. μέχρι την άφιξη της πρώτης αντλίας στη σύγχρονη εποχή).
Το μεγαλύτερο υπόγειο ορυχείο τους είναι το Minong (ίσως από το όνομα Μίνως)[4] στο νησί Royale. Το όνομα του ορυχείου επέζησε 2.500 χρόνια στην τοπική παράδοση! Μπορείτε μόνο να φανταστείτε ποιος έκανε την εξόρυξη στην αρχαιότητα… πραγματικά υπήρχε κάποιος άλλος;
Οι αρχαίοι μεταλλωρύχοι άφησαν επίσης εργαλεία εκσκαφής, χάλκινα εργαλεία καθώς και εικονογραφήματα σκαφών, που χρησιμοποιούσαν για να φτάσουν εκεί. Έσκαψαν περίπου 5.000 λάκκους για να βγάλουν τους σβόλους καθαρού χαλκού από το έδαφος. Μερικοί ογκόλιθοι χαλκού βρίσκονται ακόμα υπόγεια, έτοιμοι να ανυψωθούν στην επιφάνεια. Πρέπει να εγκαταλείψουν ξαφνικά την εξόρυξη
Τι άλλο συμβαίνει στην αρχαία πολιτεία κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Μισισιπή έχουν ανεγερθεί πολυάριθμοι σωροί γης, από πριν 11.000 χρόνια έως το 1.200 π.Χ. Μερικοί είναι τόσο μεγάλοι, όσο οι πυραμίδες της Μεσοαμερικής! Κάποιος χρειάζεται ξηρά κατά μήκος αυτού του ποταμού με τις συχνές πλημμύρες, ειδικά το καλοκαίρι. Κάποιος κάνει πολλές μεταφορές όλο αυτό το διάστημα. Πολλά χάλκινα εργαλεία βρίσκονται σε αυτούς τους σωρούς.
Χιλιάδες χάλκινα εργαλεία έχουν ανακαλυφθεί στην πολιτεία του Ουισκόνσιν. Κάποιος χρησιμοποιεί το δίκτυο του ποταμού πριν ενωθεί με τον Μισισιπή για να μεταφέρει χαλκό. Έτσι, έτσι έφυγε ο χαλκός από την ήπειρο για να εξαχθεί σε διαφορετική χώρα/ήπειρο.
Σε όλην την δυτική ακτή της Ευρώπης, δομές που ονομάζονται «πέτρινοι κύκλοι» δημιουργούνται από «κάποιους». Υπάρχουν εκατοντάδες πετρόκυκλοι. Χάλκινα εργαλεία βρέθηκαν μέσα και γύρω τους. Αυτές οι κατασκευές είναι όλες ορατές από την ακτή και προορίζονται για χρήση από ναυτικούς. Εκτός από τον κύκλο των λίθων, υπάρχει επίσης μια συγκεκριμένη κατεύθυνση που υποδεικνύεται σε αυτές. Κτίσθηκαν από το 3.500 π.Χ. έως το 2.000 π.Χ. Ποιος χρησιμοποίησε τους πέτρινους κύκλους; Ναυτικοί που φέρνουν χαλκό από την Αμερική στην Ευρώπη. Ο Ατλαντικός είναι ένας δύσκολος ωκεανός για να διασχίσει κανείς. Όταν προσπαθείς να πάς δυτικά, δεν ξέρεις ποια ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ να πάρεις. Αυτή η κατεύθυνση υποδεικνύεται σε όλους αυτούς τους Πέτρινους Κύκλους. Στην Γαλλία είναι από Ανατολή προς Δύση, στην Αγγλία από ΒΑ. προς ΝΔ.
Αυτές οι κατευθύνσεις χρησιμοποιούνταν από τους ναυτικούς ΠΡΙΝ τολμήσουν να κινηθούν δυτικά. Αν αυτή η κατεύθυνση ήταν ο τρόπος με τον οποίο ήρθαν από την Αμερική, αυτή είναι η κατεύθυνση που έπρεπε να ταξιδέψουν δυτικά. Η δεξιόστροφη κατεύθυνση του ανέμου πάνω από τον Βόρειο Ατλαντικό ήταν γνωστή σε αυτούς τους αρχαίους ναυτικούς. Την επόμενη φορά που οι άνθρωποι έμαθαν γι’ αυτούς ήταν κατά την σύγχρονη εποχή με την βοήθεια δορυφόρων.
Μετά το 2000 π.Χ. δεν υπήρχε πλέον ανάγκη κατασκευής Πέτρινων Κύκλων. Οι ναυτικοί ήξεραν ποια κατεύθυνση να ακολουθήσουν για να φτάσουν στη Βόρεια Αμερική. Μετά το 1200 π.Χ., η Μινωική Αυτοκρατορία κατέρρευσε, πιθανώς λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας, που κατέστρεψε τις ακμάζουσες πόλεις στην βόρεια ακτή της Κρήτης και το νησί της Θήρας. Με την σειρά της, η εξόρυξη χαλκού στο Μίσιγκαν σταμάτησε. Η μεταφορά χαλκού στην Ευρώπη σταμάτησε. Η πολυσύχναστη κυκλοφορία κατά μήκος του Μισισιπή επιβραδύνθηκε, κατέρρευσε, αλλά επιταχύνθηκε αργότερα με τις Αυτοκρατορίες της Μεσοαμερικής. Η κυκλοφορία στον Βόρειο Ατλαντικό σταμάτησε. Επομένως οι ναυτικοί ξέχασαν πώς να διασχίσουν τον Ατλαντικό.
Η Αναγέννηση ήρθε στην Ευρώπη από τους Βυζαντινούς Έλληνες, που εγκατέλειψαν την Αυτοκρατορία τους, λόγω της επίθεσης που προκάλεσαν οι Μογγόλοι και οι Τούρκοι, που κινούνταν δυτικά από την Κεντρική Ασία. Ξεκίνησε ξανά μια αναβίωση του εμπορίου στους ωκεανούς. Ο καπετάνιος Κολόμβος έλαβε κεφάλαια από την Ισπανία και την Πορτογαλία για να φτάσει στην Άπω Ανατολή. Πριν προλάβει να ξεκινήσει, πήγε να συμβουλευτεί τον θείο του στο ελληνικό νησί της Χίου. Κάποιος είχε μια ανάμνηση της διαδρομής διασχίζοντας τον Ατλαντικό χιλιάδες χρόνια πριν.
Μια σύνοψη
- Ίχνη αρχαίας ελληνικής γλώσσας μεταξύ Αμερικανών ιθαγενών.
- Ανακαλύφθηκαν αρχαία μεταλλεία στο Μίσιγκαν! Πολύς χαλκός μεταφέρθηκε εκτός χώρας.
- Ένα μακρύ ίχνος χάλκινων εργαλείων και αντικειμένων βρέθηκε να πηγαίνει νότια κατά μήκος του Μισισιπή και στις δυτικές ακτές της Ευρώπης στους Πέτρινους Κύκλους.
- Αφθονία χαλκού μεταφέρθηκε στην Ευρώπη και ξεκίνησε η Εποχή του Χαλκού.
- Πρότεινα ότι οι μινωίτες ανακάλυψαν τον καθαρό χαλκό στο Μίσιγκαν, στην συνέχεια ανέπτυξαν μια μέθοδο για την εξόρυξή του και μια μέθοδο για την μεταφορά του σε μινωίτες μεταλλουργούς για την κατασκευή χάλκινων και αργότερα χάλκινων εργαλείων.
- Υπήρχε εκτεταμένη χρήση του χαλκού ως εργαλείου και ως όπλου στην μάχη.
- Ο Όμηρος ανέφερε ότι η ασπίδα του Αχιλλέα ήταν κατασκευασμένη από πολλά στρώματα χαλκού. Χρησιμοποιήθηκε στην μάχη της Τροίας, συμβατικώς γύρω στο 1.200 π.Χ.
- Ήταν πολύ πιο εύκολο να κατασκευαστεί χαλκός συνδυάζοντας κασσίτερο με καθαρό χαλκό, παρά χρησιμοποιώντας μετάλλευμα χαλκού, που έπρεπε να ψηθεί για να αφαιρεθεί ο χαλκός πριν λιώσει με κασσίτερο.
Προέλευση μετάλλων
Υπάρχει ένας προσφάτως αναπτυγμένος κλάδος της επιστήμης, που προσπαθεί να προσδιορίσει την προέλευση των μετάλλων, που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή εργαλείων και όπλων. Ονομάζεται αρχαιομετρία και βρίσκεται στα σπάργανα. Κάθε ορυχείο έχει μοναδικά χαρακτηριστικά που μπορούν να αναγνωρίσουν τα μέταλλα που παράγονται σε αυτό το συγκεκριμένο ορυχείο. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να είναι δυνατόν να υποδείξουμε ένα αντικείμενο χαλκού και να πούμε ότι αυτό το μέταλλο προέρχεται από την Κύπρο, για παράδειγμα.
Μέχρι στιγμής, υπάρχουν κάποιες επιτυχίες και κάποιες αποτυχίες στην αρχαιομετρία. Τα χαρακτηριστικά που εμπλέκονται είναι οι ισοτοπικές συνθέσεις, τα ιχνοστοιχεία και οι χημικές αναλύσεις. Αλλά αυτό το πολλά υποσχόμενο εργαλείο μπορεί να παρέχει την απόλυτη απόδειξη για το πού πήγε ο χαλκός του Μίσιγκαν.
ΠΗΓΗ: Magna Grecia News. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.9.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:
[1] Έχω ξαναπεί πως μινωίτες / μινωικός πολιτισμός είναι χρονικός – και όχι εθνικός – προσδιορισμός στην ιστορία της Κρήτης.
[2] ἵστημι/ ίστημι, σίστημι, ἱστάω, ἱστάνω = τοποθετώ όρθιο κάτι, στήνω / στήνομαι όρθιος σαν ιστίο > λατ. sisto, κλπ.
[3] Μυκήναι < μύκης = μανιτάρι. Όντως παραπέμπει σε κάτι καμπυλωτό.
[4] Ίσως και από τους επίσης περίφημους μεταλλεργάτες Μινύες.
αρχαια ελλαδα μινωιτης ταξειδια μινωιτων κρητων ιστημι σιστημι, ἱστάω, ιστανω = τοποθετω ορθιο στηνω / στηνομαι ορθιος ιστιο λατινικα sisto, Μυκηναι < μυκης = μανιταρι καμπυλη περιφημοι μεταλλεργατες Μινυες αρχαιοι ελληνες στην Αμερικη στις ΗΠΑ στον Καναδα μινωιτες ταξειδι ταξιδι ταξιδια Ισσιγονης, Καναδας ερυθροδερμοι ανθρωποι κινηματογραφικη ταινια καουμποηδες καουμποι καουμποης καου μποι ινδιανοι ινδιανος κοκκινο δερμα σκουρο λευκο μεταναστες Ευρωπη ανοιχτοχρωμο σοκολατι ηλιος καλοκαιρι Αμερικανοι ιθαγενεις Γεωλογια ελληνικο πανεπιστημιο εξορυξη, πετρωμα γεωλογος κυβερνηση νικελιο απατεωνας εκλογες 1961 παρανομες βιαιες Βια νοθεια 1960 Σεφιλντ Σχολη Μεταλλειων καμπορν Camborne Αυστραλια πλοιο, πανεπιστημια Νοτια Αφρικη Τοροντο Νεος Κοσμος ποδοσφαιρο φοιτητες παιγνιδι μπαλλα παιχνιδι μπαλα βιομηχανοποιημενη χωρα χαλκος, χρυσος, ασημι, σιδηρος, ουρανιο χαλκου Μισιγκαν πριν 7.000 χρονια εργα εξορυξης εξερεηνηση μεταλλων εργο ιθαγενης αυτοχθονες οικισμοι αποθεμα ατομο σπιτι χρηματα, εκπαιδευση καταρτιση δικαιο ελληνας καθηγητης Χαλαμανδαρης καταγωγη Λημνος μεταναστης Σουεζ Αιγυπτου Αιγυπτος εργασια Αλεξανδρεια ΙνδιαναποληΙνδιαναπολις δασκαλος χλευη ποτο ομοσπονδιακη χρηματοδοτηση εκπαιδευση Μανιτομπα περιοδευοντες καθηγητες καταφυγιο μαθημα προγραμμα πτυχιο δασκαλοι καταργηση καναδικη επαρχια καταυλισμος γλωσσα ελληνικη συγχρονη αρχαια αρχαιοτερη κλασσικη ισταμ istam προσοχη γεια λεξικο Κρι μεγαλυτερη ιθαγενης φυλη Κρητη ιστορια ελληνικα Βορεια Ασια αρχαιες ελληνικες λεξεις ξεχασμενες αγνωστες μυκηνες = καβουκι χελωνας λοφος αρχαιες σχημα χελωνα αττικι ελαφι, Αττικη κιμων = βροχη σισιφο = χηνα, ριζα ομηρικα ανθρωποι πετρα εργαλειο μεταλλα Μεγαλες Λιμνες σουπιριορ σουπερ ηρωας υπερ υπερηρωας ηρακλης Μιτσιγκαν μεταλλικος θησαυρος, γηγενης καθαρος ορατος επιφανεια, χερσονησος Κιουναου keweenau Νησι Ρουαγιαλ Βασιλικο χαλκινος μεταλλο αχρηστο μεταλλευτης Γραμμικη γραφη Α 1800 πΧ 3.800 χρονια πριν ασημι πλοια επαγγελματιας μεταλλωρυχος Ιβηρικη χερσονησος πομπεανι Pompeani χρονολογηση ρυπανση ξυλο μολυβδος καλιο φωτια μαλακυνση εξαγωγη ανθρακας 14 χρονολογια 12.000 7.000 5000 3.200 1200 πΧ εξορυκτικη δραστηριοτητα 19ος αιωνας μχ 1850 πετρωματα χαμενος χαλκος Εποχη Χαλκου 5.000 3000 χαλκινα πλινθωματα βοδι αγνωστη προελευση Μεσογειος 2009 Κεντρικη Ουραλια ορη 11.000 πρωτη φορα μινωικος πολιτισμος βαρκα ναυτικοι ναυτικο λαος σκαφος μεταλλουργια εξορυσσω, ορυκτα αρχαιολογοι ονομα πρωτος βασιλιας μινωας μινως ιδρυση ορυχειο υπογειο παλιοι ανθρακωρυχοι αντληση νερο αντλια μαινονγκ μινονγκ Minong 2.500 παραδοση αρχαιοτητα μεταλλωρυχοι εργαλεια εκσκαφη χαλκινο εργαλεια εικονογραφημα βραχογραφια σκαφη λακκος σβολος ογκολιθος κοιλδα ποταμος Μισισιπης Μισισιπι σωρος γης, 11.000 1200 πυραμιδα Μεσοαμερικη πλημμυρα καλοκαιρι μεταφορα σωροι πολιτεια Ουισκονσιν δικτυο Μισισιππι αμερικανικη ηπειρος εξαγωγη δυτικη ακτη δομη πετρινοι κυκλοι δημιουργια πετροκυκλοι κατασκευη χρηση ναυτικος κυκλος λιθος κατευθυνση 5.500 3500 4.000 2000 πετρινος κυκλος ναυτες Ατλαντικος δυσκολος ωκεανος δυτικα Γαλλια ανατολη δυση, Αγγλια κατευθυνσεις δεξιοστροφη ανεμος Βορειος δορυφορος 2000 4.000 βορεια Μινωικη Αυτοκρατορια καταρρευση εκρηξη ηφαιστειο Θηρας, καταστροφη ακμη Θηρα κυκλοφορια Αναγεννηση Βυζαντινοι βυζαντιο εγκαταλειψη επιθεση Μογγολοι Τουρκοι, αναβιωση εμποριο ωκεανοι καπετανιος Κολομβος κεφαλαιο Ισπανια Πορτογαλια απω Ανατολη ελληνικο νησι Χιος αναμνηση διαδρομη μεταλλεια μεταλλουργοι οπλο μαχη ομηρος ασπιδα του Αχιλλεα Αχιλλεας Αχιλλευς στρωμα Τροια κασσιτερος μεταλλευμα ψησιμο αφαιρεση λιωσιμο κραμα αρχαιομετρια μοναδικα χαρακτηριστικα αναγνωριση αντικειμενο Κυπρος, ισοτοπικη συνθεση ιχνοστοιχεια χημικη αναλυση
