Το Πρώτο Έπαθλο Κύπελλο στην Ιστορία του Κόσμου το επήρε ο Ηρακλής, όταν πήγε κι ήρθε στην Αμερική!

Του Δημήτρη Συμεωνίδη JP, δημοσιογράφου / ανταποκριτού Ε.Σ.Ε.Μ.Ε. (Ένωση Συντακτών Ευρωπαϊκών Μέσων Ενημέρωσης)

Όσοι έχουν γράψει για την ιστορία των επάθλων αναφέρουν ότι το πρώτο Κύπελλο έπαθλο δόθηκε τον 16^ον αιώνα. Όμως διαβάζοντας την αρχαία μας Μυθολογία θα διαπιστώσουμε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία ο Ηρακλής έλαβε το κύπελλο του Ηλίου δώρο για την γενναιότητά του.

• Η λέξη δέπας είναι ομηρική και σημαίνει ποτήριον, κύπελλον
• Η λέξη άλεισον σημαίνει το ποτήριον τετορνευμένον εκ μετάλλου.

Ψάχνοντας ο Ηρακλής να βρει το γίγαντα Γηρυόνη, ταξίδεψε ως εκεί που ενώνονται η Ευρώπη µε την Αφρική. Έπρεπε όµως να διασχίσει τον Ωκεανό. Γι’ αυτό ζήτησε από τον Ήλιο να του δανείσει το χρυσό του κύπελλο. M’ αυτό ταξίδευε και εκείνος, όταν ήθελε να φέρει το φως της ημέρας. Ο Ήλιος θαύµασε την παλικαριά του και του το έδωσε. Έτσι ο Ηρακλής πέρασε τον Ωκεανό και έφτασε στη χώρα του Γηρυόνη. – ΠΗΓΗ: Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη Β 5,10, (διασκευή).

10 Ο δέκατος άθλος ήταν να φέρει τα βόδια του Γηρυόνη απ’ την Ερύθεια. Η Ερύθεια ήταν ένα νησί κοντά στον [Ατλαντικό] Ω­κεανό, που σήμερα ονομάζεται Γάδειρα. Στον τόπο αυτό ζούσε ο Γηρυόνης ο γιος του Χρυσάορα και της Καλλιρ­ρόης, κόρης του Ωκεανού. Ο Γηρυόνης είχε σώμα αποτελούμενο από τρία ανδρικά κορμιά ενωμένα στην κοιλιά, που χώριζαν πάλι απ’ τις λαγάνες και τους μηρούς. Είχε στην κατοχή του βόδια απ’ τη Φοινίκη, που βοσκός τους ήταν ο Ευρυτίωνας και φύλακας τους ο σκύλος Όρθος με τα δυο κεφάλια, τέκνο της Έχιδνας και του Τυφώνα. Πη­γαίνοντας λοιπόν ο Ηρακλής να πάρει τα βόδια του Γη­ρυόνη, διέσχισε την Ευρώπη και σκότωσε πολλά άγρια θηρία στο δρόμο προς τη Λιβύη. Μόλις έφτασε στην Ταρτησσό, στα σύνορα Ευρώπης – Λιβύης, έστησε μνημεία ότι πέρασε από εκεί, δυο στήλες, τη μια απέναντι στην άλλη. Στον δρόμο ο Ήλιος έκαιγε τον Ηρακλή κι εκείνος έστρεψε το τόξο του πρός το θεό. Κι αυτός θαυμάζοντας την αν­δρεία του, του εδωσε το χρυσό «δέπας» για να διασχίσει τον Ωκεανό. Όταν τελικά έφτασε στην Ερύθεια κατασκή­νωσε στο βουνό Άβαντα. Ο σκύλος όμως τον μύρισε και όρμησε καταπάνω του. Τότε ο Ηρακλής το χτύπησε με το ρόπαλο και σκότωσε τον Ευρυτίωνα που βοηθούσε το σκύλο. Ο Μενοίτης που βοσκούσε εκεί κοντά τα βόδια του Άδη, διηγήθηκε το περιστατικό στο Γηρυόνη. Αυτός πρόφτασε κι εντόπισε κοντά στον ποταμό Ανθεμούντα τον Ηρακλή, που είχε κλέψει τις αγελάδες και πολεμώντας στη μάχη, σκοτώθηκε απ’ το τόξο του. Ο Ηρακλής αφού έβαλε τα βόδια στο «δέπας» και πέρασε απέναντι στην Ταρτησσό, επέστρεψε το «δέπας» στον Ήλιο. Έπειτα διέσχισε την Αβδηρία και ήλθε στη Λιγυστίνη. Εκεί επιχείρησαν να πάρουν τα βόδια ο Ιαλεβίωνας και ο Δέρκυνος, οι γιοι του Ποσειδώνα. Αυτούς, αφού τους σκότωσε ο Ηρακλής, έφυ­γε μέσω Τυρρηνίας. Κάποια στιγμή έξω απ’ το Ρήγιο, ένας ταύρος έκοψε το σκοινί κι αμέσως έπεσε στη θάλασσα. Κολυμπώντας έφτασε στη Σικελία και πέρασε στην κοντι­νή χώρα, που ονομάστηκε Ιταλία, γιατί οι Τυρρηνοί έλε­γαν τον ταύρο Ιταλό. Μετά πήγε στη χώρα του Έρυκα, που ήταν γιος του Ποσειδώνα και βασιλιάς των Ελύμων. Αυτός πήρε τον ταύρο και τον έβαλε στα κοπάδια του. Ο Ηρακλής, αφού εμπιστεύτηκε τα βόδια στον Ήφαιστο, ρί­χτηκε στο κυνήγι του ταύρου. Τον εντόπισε στα κοπάδια του Έρυκα, που δήλωσε στον Ηρακλή ότι δε θα του πα- ραδώσει το ζώο αν πρώτα δεν παλέψει μαζί του. Κι ο Η­ρακλής, αφού επικράτησε δυο φορές στην πάλη, τον σκό­τωσε. Έπειτα πήρε τον χαμένο ταύρο με τους υπόλοιπους και ξεκίνησε για να διασχίσει το Ιόνιο Πέλαγος. Όταν έ­φτασε όμως στην άκρη του Πελάγους, η Ήρα πρόσβαλε με λύσσα τα βόδια, που διασκορπίστηκαν στα βουνά της Θράκης. Ο Ηρακλής τα κυνήγησε και όσα βρήκε τα οδή­γησε στον Ελλήσποντο, ενώ, όσα χάθηκαν τριγύριζαν α­γριεμένα εδώ κι εκεί. Τα συγκέντρωσε λοιπόν και έπειτα μάλωσε με τον ποταμό Στρυμόνα που, ενώ πριν ήταν πλω­τός, γέμισε την κοίτη του με πέτρες και τον έκανε άπλωτο. Μετά παρέδωσε τα βόδια στον Ευρυσθέα, που τα θυσίασε στην Ήρα. – ΠΗΓΗ: Απολλόδωρου Βιβλιοθήκη Βιβλίον Β 5.10, απόδοση Θ. Καϊδογλου.

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: 

[Β 5,10] δέκατον ἐπετάγη ἆθλον τὰς Γηρυόνου βόας ἐξ Ἐρυθείας κομίζειν. Ἐρύθεια δὲ ἦν Ὠκεανοῦ πλησίον κειμένη νῆσος, ἣ νῦν Γάδειρα καλεῖται. ταύτην κατῴκει Γηρυόνης Χρυσάορος καὶ Καλλιρρόης τῆς Ὠκεανοῦ, τριῶν ἔχων ἀνδρῶν συμφυὲς σῶμα, συνηγμένον εἰς ἓν κατὰ τὴν γαστέρα, ἐσχισμένον δὲ εἰς τρεῖς ἀπὸ λαγόνων τε καὶ μηρῶν. εἶχε δὲ φοινικᾶς βόας, ὧν ἦν βουκόλος Εὐρυτίων, φύλαξ δὲ Ὄρθος ὁ κύων δικέφαλος ἐξ Ἐχίδνης καὶ Τυφῶνος γεγεννημένος. πορευόμενος οὖν ἐπὶ τὰς Γηρυόνου βόας διὰ τῆς Εὐρώπης, ἄγρια πολλὰ <ζῷα> ἀνελὼν Λιβύης ἐπέβαινε, καὶ παρελθὼν Ταρτησσὸν ἔστησε σημεῖα τῆς πορείας ἐπὶ τῶν ὅρων Εὐρώπης καὶ Λιβύης ἀντιστοίχους δύο στήλας. θερόμενος δὲ ὑπὸ Ἡλίου κατὰ τὴν πορείαν, τὸ τόξον ἐπὶ τὸν θεὸν ἐνέτεινεν· ὁ δὲ τὴν ἀνδρείαν αὐτοῦ θαυμάσας χρύσεον ἔδωκε δέπας, ἐν ᾧ τὸν Ὠκεανὸν διεπέρασε. καὶ παραγενόμενος εἰς Ἐρύθειαν ἐν ὄρει Ἄβαντι αὐλίζεται. αἰσθόμενος δὲ ὁ κύων ἐπ᾽ αὐτὸν ὥρμα· ὁ δὲ καὶ τοῦτον τῷ ῥοπάλῳ παίει, καὶ τὸν βουκόλον Εὐρυτίωνα τῷ κυνὶ βοηθοῦντα ἀπέκτεινε. Μενοίτης δὲ ἐκεῖ τὰς Ἅιδου βόας βόσκων Γηρυόνῃ τὸ γεγονὸς ἀπήγγειλεν. ὁ δὲ καταλαβὼν Ἡρακλέα παρὰ ποταμὸν Ἀνθεμοῦντα τὰς βόας ἀπάγοντα, συστησάμενος μάχην τοξευθεὶς ἀπέθανεν. Ἡρακλῆς δὲ ἐνθέμενος τὰς βόας εἰς τὸ δέπας καὶ διαπλεύσας εἰς Ταρτησσὸν Ἡλίῳ πάλιν ἀπέδωκε τὸ δέπας. διελθὼν δὲ Ἀβδηρίαν εἰς Λιγυστίνην ἦλθεν, ἐν ᾗ τὰς βόας ἀφῃροῦντο Ἰαλεβίων τε καὶ Δέρκυνος οἱ Ποσειδῶνος υἱοί, οὓς κτείνας διὰ Τυρρηνίας ᾔει. ἀπὸ Ῥηγίου δὲ εἷς ἀπορρήγνυσι ταῦρος, καὶ ταχέως εἰς τὴν θάλασσαν ἐμπεσὼν καὶ διανηξάμενος <εἰς> Σικελίαν, καὶ τὴν πλησίον χώραν διελθὼν [τὴν ἀπ᾽ ἐκείνου κληθεῖσαν Ἰταλίαν (Τυρρηνοὶ γὰρ ἰταλὸν τὸν ταῦρον ἐκάλεσαν),] ἦλθεν εἰς πεδίον Ἔρυκος, ὃς ἐβασίλευεν Ἐλύμων. Ἔρυξ δὲ ἦν Ποσειδῶνος παῖς, ὃς τὸν ταῦρον ταῖς ἰδίαις συγκατέμιξεν ἀγέλαις. παραθέμενος οὖν τὰς βόας Ἡρακλῆς Ἡφαίστῳ ἐπὶ τὴν αὐτοῦ ζήτησιν ἠπείγετο· εὑρὼν δὲ ἐν ταῖς τοῦ Ἔρυκος ἀγέλαις, λέγοντος οὐ δώσειν ἂν μὴ παλαίσας αὐτοῦ περιγένηται, τρὶς περιγενόμενος κατὰ τὴν πάλην ἀπέκτεινε, καὶ τὸν ταῦρον λαβὼν μετὰ τῶν ἄλλων ἐπὶ τὸν Ἰόνιον ἤλαυνε πόντον. ὡς δὲ ἦλθεν ἐπὶ τοὺς μυχοὺς τοῦ πόντου, ταῖς βουσὶν οἶστρον ἐνέβαλεν ἡ Ἥρα, καὶ σχίζονται κατὰ τὰς τῆς Θράκης ὑπωρείας· ὁ δὲ διώξας τὰς μὲν συλλαβὼν ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον ἤγαγεν, αἱ δὲ ἀπολειφθεῖσαι τὸ λοιπὸν ἦσαν ἄγριαι. μόλις δὲ τῶν βοῶν συνελθουσῶν Στρυμόνα μεμψάμενος τὸν ποταμόν, πάλαι τὸ ῥεῖθρον πλωτὸν ὂν ἐμπλήσας πέτραις ἄπλωτον ἐποίησε, καὶ τὰς βόας Εὐρυσθεῖ κομίσας δέδωκεν. ὁ δὲ αὐτὰς κατέθυσεν Ἥρᾳ.

Αρχαια ελληνικη γραμματεια:

• ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑΣ / Suda Lexicon “Suidae lexicon, 4 vols., εκδ. Adler, A.
  Leipzig, Teubner, 1.1:1928; 1.2:1931; 1.3:1933; 1.4:1935, Repr. 1.1:1971; 1.2:1967; 1.3:1967; 1.4:1971; Lexicographi Graeci 1.1–1.4. 248,1: Δέπας: τὸ ποτήριον.
• ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ / Anthologia Graeca, Anthologia Graeca 11, επίγρ. 63,3: αὐτὰρ ἐμοὶ κρητὴρ μὲν ἔοι δέπας, ἄγχι δὲ ληνὸς ἀντὶ πίθου, λιπαρῆς ἔνδιον εὐφροσύνη
• ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ ΘΕΟΚΡΙΤΟΥ / Scholia In Theocritum “Scholia in Theocritum vetera”, εκδ. Wendel, K. Leipzig, Teubner, 1914, επανέκδ. 1967: Prolegomenon-anecdote-poem 1,55a,1: παντᾷ δ’ ἀμφὶ δέπας: πανταχοῦ δὲ περὶ τὸ ποτήριον περιπέπταται καὶ περικέχυται ὑγρός τις καὶ μαλακὸς ἄνανθος, ὅπερ ἐστὶν εἶδος φυτοῦ ἀκανθῶδες, χαμαίζηλον, εἰς μῆκος ἐξανθοῦν λίαν
• ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ ΟΜΗΡΟΥ / Scholia In Homerum, Scholia in Odysseam (scholia vetera) 13,57,5: δέπας ἀμφικύπελλον] τὸ περιφερὲς, τὸ πανταχόθεν κεκυφός.
• ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ ΟΜΗΡΟΥ / Scholia In Homerum, Scholia in Iliadem (scholia vetera et recentiora e cod. Genevensi gr. 44) 24,429,1: ἄλεισον νῦν ποτήριον.
• Lexicon Artis Grammaticae, cod. Coislin. 345 “Anecdota Graeca, vol. 1”, επιμ. Bachmann, L., Leipzig, εκδ. Hinrichs, 1828, 426,7: Δέπας: τὸ ποτήριον.
• ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ / Etymologicum Magnum, Kallierges, 256,47: Δέπας: Ἔκπωμα, ποτήριον.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.8.2025.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Απολλόδωρου Βιβλιοθήκη, νεοελληνική απόδοση Θ. Καϊδογλου, εκδ. Εκδοτική θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 2002.
• Ευ. Κ. Κοφινιώτη, Ομηρικόν Λεξικόν.
• Ι. Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης.
• Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας(TLG).