Της δρ. Γεωργίας Κατσογριδάκη, διαιτολόγου – διατροφολόγου
Ο Γαληνός είχε ασχοληθεί ιδιαιτέρως με θέματα ιατρικής ορολογίας. Αναφερόμενος δε στην δημιουργία ιατρικών όρων σημειώνει, ότι «νόμος εστί κοινός άπασι της Ελλησιν, ων μεν αν έχωμεν ονόματα πραγμάτων παρά τοις πρεσβυτέροις ειρημένα, χρήσθαι ταύτα. Ων δε ουκ έχομεν, ήτοι μεταφέρειν από τινός ων έχομεν, ή ποιείν αυτοίς κατά αναλογίαν τινά προς τα κατωνομασμένα των πραγμάτων, ή και καταχρήσθαι τοις αφ’ ετέρων κειμένοις».
Η παρακαταθήκη ιατρικών όρων – επινοηθέντες ή καταγραφέντες υπό του Γαληνού – βρίσκονται σε χρήση και σήμερα. Μάλιστα όπως μας περιγράφει, το όνομα σε παθήσεις δίδεται:
- Είτε από το όργανο, το οποίο υπέστη βλάβη, π.χ. πλευρίτις, αρθρίτις, οφθαλμία,
- Είτε από το σύμπτωμα, ειλεός, σπασμός,
- Είτε από ομοιότητα προς άλλο τι, καρκίνος, πολύπους, σταφυλή, πριαπισμός.
Έχουν αναφερθεί ήδη ενδεικτικώς, οι τρεις κυριώτερες αφετηρίες επινόησης ιατρικών όρων, διότι κατά Γαληνόν, «καθ’ εκάστου πράγματος εν όνομα, ίνα μήτε παρά την ομωνυμίαν ασάφεια τις γένειται και σοφίσματα συνίστηται κατά τον λόγον, μήτε παραλείπηται τι πράγμα».
Έτσι, σπεύδω να αναφέρω, ότι τα ονόματα των Επιστημών δηλώνονται με όρους προερχομένους από την αρχαία Ελληνική γλώσσα, όπως αρχαιολογία, αρχιτεκτονική, βιολογία, ηθική, λογική, μουσική, χημεία, ψυχολογία κ.ά.
Η Ελληνική γλώσσα αξιοποιείται έτι περαιτέρω, αποτελούσα την βάση δημιουργίας και όρων εντός εκάστης Επιστήμης, οι οποίοι μάλιστα υιοθετούνται διεθνώς.
Αναφέρονται ενδεικτικά: Διάγνωση, θεραπεία, ανατομία, γεροντολογία, δερματολογία, γυναικολογία, καρδιολογία, χειρουργική, ψυχιατρική, γαστρίτιδα, έκζεμα, κυάνωση, μικρόβιο, νεύρωση, παράλυση, τέτανος, χημειοθεραπεία, αορτή, ογκολογία, γλωττίδα, θώραξ, προστάτης, σκελετός, υπόφυση, φάρυγξ, κυνικός, ερωτισμός, πανικός, μορφίνη, θερμόμετρο, μικροσκόπιο.
Όπως γνωρίζετε, το λεξιλόγιο κάθε ζωντανής γλώσσας συγκροτείται από επί μέρους μονάδες, απροσδιορίστου αριθμού, συνεχώς δε λόγω νέων καταστάσεων «παράγονται» νέες λέξεις, η τύχη των οποίων είναι άλλοτε βραχείας ζωής και άλλοτε μακράς.
Και σημειώνεται με έμφαση ότι ακόμη και σήμερα, η αρχαία ελληνική γλώσσα, συμβάλλει ουσιωδώς στην δημιουργία επιστημονικών όρων (μέσω επιθημάτων), π.χ., στον χώρο της Ιατρικής:
- επίθημα: – ιτις, – ιτιδα: αρθρίτης, γαστρίτις, κυστίτις, πολυμυελίτις.
- επίθημα – ωμα: αιμάτωμα, καρκίνωμα, μελάνωμα, σάρκωμα κλπ.
Τα ονόματα ανέκαθεν είχαν σπουδαία σημασία για την ανθρώπινη επικοινωνία και κατανόηση, δεδομένου ότι έπαιζαν το ρόλο των στοιχείων εκείνων με τα οποία γινόταν γνωστή η δήλωση προσώπων, ζώων και αντικειμένων. Το όνομα γρήγορα εξελίχθηκε σε μέσο με το οποίο δηλώνεται κάποιο πρόσωπο ή πράγμα. Αν αυτό έχει σημασία για το φυτικό και ζωικό κόσμο, πόσο μάλλον για τον άνθρωπο, στον οποίο είναι εντονότερος ο προσωπικός χαρακτήρας, τα δε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμφανίζονται σε διαφορετικούς ανθρώπους με τρόπο διάφορο και ανεπανάληπτο. Συχνά τα ονόματα ασκούν επάνω μας γοητεία και δύναμη, ενώ άλλα αποστροφή.
Μία τέτοια εντυπωσιακή περίπτωση ονοματοδοσίας, από την ελληνική μυθολογία σε βακτήριο, είναι η περίπτωση του Πρωτέα.
“Πρωτευς” είναι αρχαία λέξη, που σημαίνει «πρώτος», «πρωτόγονος» και «πρωτογέννητος». Αν αυτό συνδυαστεί με την ικανότητα του Πρωτέα να παίρνει όποια μορφή θέλει, φτάνουμε ίσως στη βαθύτερη κατανόηση του μύθου.
Ο Πρωτέας είναι μια πρώτη μορφή ύλης που διαδοχικά μεταμορφώνεται και δημιουργεί όλες τις άλλες μορφές που αποτελούν τον κόσμο. Είναι η αρχική ουσία, που οι διαφορετικές εκδοχές της έφτιαξαν τα μέρη του σύμπαντος, ο «πρώτος» δαίμονας.
Όπως μας λέει ο Όμηρος, ήταν υποτακτικός του Ποσειδώνα και γνώριζε όλα τα βάθη της θάλασσας και τα μυστικά τους. Επίσης, ήταν προικισμένος με μαντικές ικανότητες και μπορούσε να μεταμορφώνεται σε ό,τι ήθελε, σε ζώο, σε φυτό, σε πουλί, ακόμη και σε φωτιά ή σε νερό.
Ο Πρωτέας έζησε ειρηνικά στο βασίλειό του, ώσπου ένα τραγικό συμβάν τον τάραξε. Όταν κάποτε ο Ηρακλής πέρασε από εκεί, μονομάχησε με τους δυο γιους του Πρωτέα, τον Πολύγονο (ή Τμώλο) και τον Τηλέγονο, τους οποίους και σκότωσε. Ο Πρωτέας δεν άντεξε και από τη λύπη του έπεσε στη θάλασσα. Οι θεοί τον σπλαχνίστηκαν και τον έκαναν αθάνατο θεό των νερών. Έλεγαν ότι ο Πρωτέας ήταν πάντα ανέκφραστος, ούτε μιλούσε, ούτε γελούσε ποτέ.
Γι’ αυτό και το μικρόβιο πήρε το όνομα Πρωτέας, επειδή έχει την δυνατότητα να αλλάζει μορφές και να μεταβάλλεται συνεχώς.
Ο Πρωτέας – για να ξαναθυμηθούμε ορισμένα επιστημονικά δεδομένα – είναι Gram-αρνητικό βακτηρίδιο. Τα παθογόνα, για τον άνθρωπο, είδη είναι τρία:
- mirabilis,
- vulgaris και
- penneri.
Συχνότερα απαντάται ο «θαυμαστός» (mirabilis), ο οποίος είναι και ο πλέον ικανός… στις μεταμορφώσεις. Ο πρωτέας βρίσκεται γύρω μας. Σχεδόν παντού. Στην επιφάνεια του νερού των τελμάτων, στα ποτάμια, στα φυτά των κήπων, στους νιπτήρες, κλπ. Στον άνθρωπο αποτελεί μέλος της φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου. Όπως τα περισσότερα σαπρόφυτα βακτηρίδια, ο πρωτέας γίνεται παθογόνος μόνο όταν καταστραφεί η φυσιολογική χλωρίδα του εντέρου ή όταν βρεθεί σε περιοχές του οργανισμού, όπου υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν υπάρχει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκαλούνται διάφορες νοσηρές καταστάσεις, όπως σηψαιμία, μηνιγγίτιδα (κυρίως στα νεογνά), λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος (στα μεγαλύτερα παιδιά), μέχρι και διαπυήσεις τραυμάτων. Πρέπει να τονιστεί ότι παλαιότερα η μηνιγγίτιδα από πρωτέα – λόγω των συχνών οσφυονωτιαίων παρακεντήσεων και των χειρουργικών επεμβάσεων – ήταν το πρώτο αίτιο ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων.
Παράγει υδρόθειο και ουρεάση που προκαλεί ταχεία υδρόλυση της ουρίας απελευθερώνοντας αμμωνία. Η αμμωνία ανεβάζει το pH των ούρων με αποτέλεσμα τον σχηματισμό λίθων. Η έντονη κινητικότητα των πρωτέων βοηθά στην είσοδο τους στο ουροποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα την ουρολοίμωξη.
Διαθέτει εκπληκτικές ικανότητες ανάπτυξης αντοχής σε αντιβιοτικά και αυτό αποτελεί σε ορισμένες περιπτώσεις σημαντικό πρόβλημα, που απαιτεί ειδικό χειρισμό στην κλινική πράξη.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.8.2025.
αρχαια ιατρικη ορολογια ελληνικη γλωσσα Κατσογριδακη, Γαληνος ιατρικοι οροι νομος κοινος αρχαιοι Ελληνες ονομα πραγμα πρεσβυτεροι μεταφορα αναλογια κατωνομασμενα πραγματα κειμανα ιατρικος ορος επινοηση καταγραφη παθηση οργανο, βλαβη, πλευριτις, αρθριτις, οφθαλμια, συμπτωμα, ειλεος, σπασμος, ομοιοτητα καρκινος, πολυπους, σταφυλη, πριαπισμος ομωνυμια ασαφεια σοφισμα λογος Επιστημη διαγνωση, θεραπεια, ανατομια, γεροντολογια, δερματολογια, γυναικολογια, καρδιολογια, χειρουργικη, ψυχιατρικη, γαστριτιδα, εκζεμα, κυανωση, μικροβιο, νευρωση, παραλυση, τετανος, χημειοθεραπεια, αορτη, ογκολογια, γλωττιδα, θωραξ, προστατης, σκελετος, υποφυση, φαρυγξ, φαρυγγας κυνικος, ερωτισμος, πανικος, μορφινη, θερμομετρο, μικροσκοπιο ετυμολογια ελληνικο λεξιλογιο λεξη επιθημα ιατρικη επιθημη αρθριτιδα γαστριτιδα κυστιτιδα πολυμυελιτιδα αιματωμα, καρκινωμα, μελανωμα, σαρκωμα καταληξη ιτις ωμα σημασια ανθρωπος επικοινωνια κατανοηση, δηλωση προσωπων, ζωο αντικειμενο πραγμα φυτικος ζωικος κοσμος, προσωπικος χαρακτηρας, ιδιαιτερα χαρακτηριστικα γοητεια δυναμη, αποστροφη ονοματοδοσια μυθολογια βακτηριο, Πρωτεας Πρωτευς πρωτος πρωτογονος πρωτογεννητος μορφη μυθος πρωτη υλης υλη μεταμορφωση μορφες αρχικη ουσια, συμπαν δαιμονας δαιμων ομηρος, υποτακτικος θεος Ποσειδωνας ποσειδων βαθος θαλασσα μυστικα μαντης φυτο πουλι φωτια νερο ειρηνη βασιλειο τραγικο συμβαν Ηρακλης μονομαχια Πολυγονος Τμωλος Τηλεγονος λυπη θεοι αθανατος νερα ανεκφραστος, αμιλητος αγελαστος μικροβιο μεταβολη Gram αρνητικο βακτηριδιο παθογονο θαυμαστος μεταμορφωσεις τελμα ποταμι φυτα κηπος φυσιολογικη μικροβιακη χλωριδα εντερου εντερο σαπροφυτα βακτηριδια, παθογονος καταστροφη οργανισμος νοσος σηψαιμια, μηνιγγιτιδα νεογνο λοιμωξη ουροποιητικο συστημα παιδ διαπυηση τραυμα μηνιγγιτις οσφυονωτιαια παρακεντηση χειρουργικη επεμβαση αιτιο ενδονοσοκομειακη λοιμωξεις υδροθειο ουρεαση υδρολυση ουρια αμμωνια pH ουρα λιθος πετρα ουρολοιμωξη ικανοτητα αναπτυξη αντοχη αντιβιοτικα αντιβιοτικο κλινικη πραξη θεραπεια
