Της δρ. Γεωργίας Κατσογριδάκη, διαιτολόγου – διατροφολόγου
Το μελομακάρονο αποτελεί ένα από τα πιο αγαπημένα χριστουγεννιάτικα γλυκά της Ελλάδας. Με το άρωμα πορτοκαλιού, το μέλι και τα καρύδια, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το δωδεκαήμερο των γιορτών. Πίσω όμως από αυτήν την γλυκειά λιχουδιά, κρύβεται μια μακρά ιστορία που ξεκινά από την αρχαιότητα.
Αρχαίες ρίζες: Από το “μακαρία’’ στο σημερινό μελομακάρονο
Η λέξη μελομακάρονο προέρχεται από δύο λέξεις:
- Μέλι και
- Μακάριο / μακαρία.
Στην αρχαία Ελλάδα, η μακαρία ήταν ένα είδος ψωμιού ή πιττας από αλεύρι και λάδι, που προσφερόταν μετά από τελετουργικά ή ως «ευχή για καλοτυχία» σε μνημόσυνα και γιορτές. Επίσης συνδέεται με την λέξη (οι) μάκαρες, δηλαδή «μακάριοι, ευλογημένοι». Με την πάροδο των αιώνων, η μακαρία εξελίχθηκε σε μακαρωνία[**]– ένα τελετουργικό κέρασμα μετά από ταφή, όπου προσφερόταν ψωμί βουτηγμένο σε μέλι ή κρασί. Κάποια στιγμή στην βυζαντινή εποχή ή στους πρώιμους μεταχριστιανικούς χρόνους, το γλυκό αυτό εμπλουτίστηκε με:
- μέλι
- καρύδια
- λάδι
- αρωματικά και
- και την τεχνική του σιροπιάσματος.
Έτσι δημιουργήθηκε σταδιακά το μελο-μακάρονο — δηλαδή το «μακάριο με μέλι».
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΜΕΛΟΜΑΚΑΡΟΝΑ, ΕΔΩ.
Το μελομακάρονο στην νεότερη Ελλάδα σταδιακώς, πέρασε από τελετουργικό ψωμί σε γιορτινό γλυκό, και στην νεότερη ελληνική παράδοση καθιερώθηκε ως βασικό κέρασμα των Χριστουγέννων. Η χρήση ελαιολάδου αντί βουτύρου το έκανε ιδιαίτερα δημοφιλές σε περιόδους νηστείας (π.χ. Σαρακοστή των Χριστουγέννων), κάτι που ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την σχέση του με τις γιορτές.
Τι συμβολίζει το μελομακάρονο;
Το μελομακάρονο δεν είναι απλώς ένα γλυκό. Έχει βαθύ συμβολισμό:
- Ευτυχία & ευλογία Το μέλι, από την αρχαιότητα, συμβόλιζε:
- αφθονία
- χαρά
- γλυκύτητα στην ζωή.
Γι’ αυτό και προσφέρεται για καλή τύχη.
- Μακροζωία & δύναμη Τα καρύδια θεωρούνταν σύμβολο γονιμότητας, υγείας και αντοχής.
- Αναγέννηση & φως Τα Χριστούγεννα είναι περίοδος “αναγέννησης” και νέας αρχής. Το μελομακάρονο, με το χρυσαφένιο του χρώμα και το άρωμα του μελιού, συμβολίζει το φως που νικάει το σκοτάδι του χειμώνα.
- Φιλία & φιλοξενία Τα μελομακάρονα παραδοσιακά προσφέρονται ως κέρασμα σε όσους επισκέπτονται το σπίτι τις γιορτές, συμβολίζοντας:
- ζεστασιά
- φιλοξενία
- την έννοια του “μοιράζομαι”
Γιατί τα τρώμε ειδικά τα Χριστούγεννα;
Επειδή συνδυάζουν νηστίσιμα υλικά με υπέροχη γεύση.
Επειδή έχουν συνδεθεί παραδοσιακά με ευχές για καλή χρονιά.
Επειδή είναι γλυκό που συμβολίζει ευλογία και φως. Με λίγα λόγια, το μελομακάρονο είναι η γλυκειά συνέχεια μιας παράδοσης χιλιάδων χρόνων.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.12.2025.
ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη:
[**] εξ ου και τα μακαρόνια, τα οποία ήταν αρχαίο ελληνικό πιάτο μνημοσύνων, και εξακολουθούν έως σήμερα να προσφέρονται από τους Έλληνες σε μνημόσυνα, για να είναι μάκαρ > μακάριος ο μακαρίτης [αιολ. μάκαρς / η μάκαιρα η μακαρίτισσα, βοιωτ. μάκηρα] δαίμων, νεκρός / νεκρή και να πάει στους τόπους / νησιά των Μακάρων. Ετυμολογείται από το μακρός (να έχει μακρύ δρόμο, να μην του κόψουν σύντομα τον δρόμο προς τον Άλλο Κόσμο, δηλ. να μην απορριφθεί). Συγκρ. πάμμακαρ, πολύμακαρ, τρίσμακαρ, μακάρτερος, ὑπερθ. μακάρτατος – “μακάρων μακάρτατε” επίκλησις του Διός. Μάκαρ ο Ερμής, ο Απόλλων, ο Ήλιος, ο Ηρακλής, μάκαιρα η Περσεφόνη, η Σελήνη, η χώρα Θεσσαλία – ΠΗΓΗ: Ὀδ. ζ,158, λ, 483. Ὁμ. Ὕμν. εἰς Ἀπόλλ. 14. Αισχ. Supp. 524 (lyr.). Ἀριστοφ. Ὄρν. 1722, πρβλ. Meineke Κωμ. Ἀποσπ. 3. σ. 251. Εὐρ. Ἑλ. 375, Βάκχ. 565. Πινδ. Π. 5.14. κ.ά. Γ. Λεκάκης “Λεξικο παραδοσεων”.
αρχαια ελληνικη κουζινα μαγειρικη διατροφη μακαρια, μελομακαρονο συμβολο μακαρονια, αρχαιο ελληνικο πιατο μνημοσυνο αρχαιοι ελληνες μνημοσυνα, μακαρ > μακαριος μακαριτης αιολικα μακαρς / μακαιρα μακαριτισσα, βοιωτικα μακηρα δαιμων, δαιμονας νεκρος / νεκρη τοπους νησια των Μακαρων νησι ετυμολογια μακαρονιων ετυμολογια μακαρονιου ετυμολογια μελμακαρονου μακρος μακρυς δρομος, κατω αλλος Κοσμος, απορριψη συγκριτικα παμμακαρ, παμμακαριστος πολυμακαρ, τρισμακαρ, τρισμακαριστος μακαρτερος, υπερθτικα μακαρτατος μακαρων μακαρτατε επικλησις επικληση επιθετο επιθετα Διος ζευς διας θεος Ερμης, Απολλων, απολλωνας ηλιος, Ηρακλης, Περσεφονη, Σεληνη, χωρα Θεσσαλια ομηρου οδυσσεια ομηρος υμνος εις απολλωνα αισχυλος αριστοφανης Κωμικα αποσπασματα Ευριπιδης Πινδαρος Λεκακης Λεξικο παραδοσεις Κατσογριδακη, διαιτα χριστουγεννιατικα γλυκα Ελλαδας αρωμα πορτοκαλι μελι καρυδια, δωδεκαημερο γιορτη γλυκο λιχουδια, ιστορια αρχαιοτητα λεξη λεξις μακαριο ειδος ψωμι πιττα πιτα αλευρι λαδι, τελετουργια ευχη καλοτυχια μνημοσυνα γιορτες μακαρες, μακαριοι, ευλογημενοι μακαρωνια τελετουργικο κερασμα ταφη προσφορα κρασι βυζαντινη εποχη βυζαντιο πρωιμα μεταχριστιανικα χρονια γλυκισμα καρυδι λαδι αρωματικα τεχνικη σιροπιασμα σιροπι δημιουργια συνταγη νεοτερη αρτος γιορτινο ελληνικη παραδοση εθιμα Χριστουγεννων Χριστουγεννα χρηση ελαιολαδο βουτυρο δημοφιλες νηστεια Σαρακοστη εορτες συμβολο συμβολισμος ευλογια αφθονια χαρα γλυκυτητα ζωη καλη τυχη μακροζωια δυναμη συμβολα γονιμοτητας, γονιμοτητα υγεια αντοχη αναγεννηση φως χρυσαφενιο χρυσαφι χρωμα σκοταδι χειμωνας φιλια φιλοξενια παραδοσιακο σπιτι ζεστασια μοιρασμα μοιραζομαι μοιρασια νηστισιμα υλικα υπεροχη γευση ευχες καλοχρονια παραδοση
