Στο περίφημο ανάγλυφο από το ιερό του θεραπευτή θεού Αμφιαράου στον Ωρωπό(*) βλέπουμε τρία στιγμιότυπα των διαδοχικών σταδίων της θρησκευτικής θεραπείας στα ιερά της αρχαιότητας.
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι Αμφιαραου, ΕΔΩ.
Στα δεξιά της παράστασης ο πιστός προσέρχεται στο ιερό προσευχόμενος. Κατόπιν ο ασθενής κοιμάται στο εγκοιμητήριο, ενώ ένα φίδι, φανταστική ενσάρκωση του θεού, τον θεραπεύει με δάγκωμα. Σε πρώτο πλάνο απεικονίζεται σαν γιατρός ο Αμφιάραος να περιποιείται ο ίδιος τον πονεμένο ώμο. Ο προσκυνητής αφήνεται με εμπιστοσύνη στις φροντίδες(*) του θεού.
(*) ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Ωρωπός < ὤρα, (ιων.) ὤρη, ώρα = φροντίδα, προσοχή, μέριμνα, πρόνοια, ενδιαφέρον για άνθρωπο ή πράγμα – Ησίοδ., Σοφ.
Στις επιγραφές, τα κείμενα και τα γλυπτά που προσφέρονταν στους θεούς-θεραπευτές ως αντίδωρα για την ίαση των ασθενών, βρίσκουμε στοιχεία για την οργάνωση της λατρείας. Η διαδικασία της ίασης – στα πολυάριθμα Ασκληπιεία κυρίως – περιλάμβανε συνοπτικά τις εξής φάσεις:
- 1.εξαγνισμό [σ.σ. καθαρμό]
- 2.θυσία,
- 3.τελετουργικό γεύμα [σ.σ.: δίαιτα],
- 4.θεραπευτικό ύπνο και
- 5.αφιέρωση ευχαριστηρίων.
- ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Ο κοσμος του 5”.
Πριν αξιωθεί την κυρίως μαγική θεραπεία, ο πιστός εξαγνιζόταν με νερό. Τον καθαρμό ακολουθούσε η θυσία. Έχοντας κοινωνήσει καθαρός το σώμα του θεού, μπορούσε πλέον κανείς να μεταβεί στο τελικό στάδιο της ιαματικής διαδικασίας και να κοιμηθεί στο εγκοιμητήριο, όπου περίμενε την εμφάνιση του θεού. Η εγκοίμηση, δηλαδή ο θεραπευτικός ύπνος, είναι γνωστή από τις επιγραφικές πηγές και από άλλα αναθηματικά ανάγλυφα.
Ο Αμφιάραος, αρχικά βασιλιάς-πολεμιστής των Βοιωτών και μυθικός ήρωας των Θηβών, εγκαταστάθηκε στον Ωρωπό – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “ΔΙΑΣΗΜΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΘΗΒΑΙΟΙ και ΘΗΒΑΙΕΣ” – όπου λειτούργησε διάσημο ιερό θεραπευτήριο και μαντείο. Εδώ απεικονίζεται όμοιος στη μορφή με τον κατεξοχήν θεό-γιατρό, τον Ασκληπιό.
Από την επιγραφή στη βάση της παράστασής μας γνωρίζουμε το όνομα του ασθενή και αναθέτη. Είναι ο Αρχίνος, που δώρισε στον Αμφιάραο το γλυπτό, ως ευχαριστία και σε αναγνώριση της θεραπείας του. Δύο μάτια, αποτρεπτικά μελλοντικής ασθένειας, κοιτούν τον θεατή. Το ανάγλυφο του Αρχίνου, στο οποίο απεικονίζεται τρεις φορές η μορφή του, δείχνει πόσο προσωπική υπόθεση ήταν η θεραπεία. Ιδιαίτερα μετά τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. οργανώθηκε στον ελληνικό χώρο ένα μεγάλο δίκτυο ειδικών ιερών γύρω από τη θεραπεία του ατόμου.
Ο Αρχίνος πρωταγωνιστεί στην απεικόνιση της διαδικασίας της ίδιας του της θεραπείας. Στο πρόσωπό του, που εμφατικά εικονίζεται στο ανάγλυφο, ενσαρκώνεται η προσδοκία της ίασης που οδηγούσε τα πλήθη στα ιερά και η ευγνωμοσύνη για την ευτυχή έκβαση της ασθένειας. Μέσω της πίστης και της αυθυποβολής οι απλοί άνθρωποι, αλλά και μεγάλες προσωπικότητες της αρχαιότητας, έβρισκαν στα ιερά των θεραπευτών θεών, όπως ο Ασκληπιός και ο Αμφιάραος, ελπίδα και ανακούφιση, που έμοιαζε με θαύμα.
- Το αναθηματικό ανάγλυφο από το Ιερό του Αμφιαράου στον Ωρωπό ευρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο – Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 26. Συλλογή Έργων Γλυπτικής, αρ. ευρ. Γ 3369. Διαστάσεις: ύψος 0,49 μ., πλάτος 0,54 μ. Χρονολόγηση: Α΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.
ΠΗΓΗ: δρ. Αρ. Κλωνιζάκη, ΥΠΠΟΑ, έκθεμα του μήνα Οκτ. 2021. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.11.2021.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δεσπίνης, Γ., 2013. Μικρές μελέτες για ανάγλυφα: συγκολλήσεις και συσχετισμοί θραυσμάτων νέες παρατηρήσεις και ερμηνείες, Αθήνα, Εκδ. Πανεπιστημίου Κρήτης, 78-79.
- Καλτσάς, Ν., 2001. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά. Κατάλογος, Αθήνα: Εκδ. Καπόν, 209-210, αρ. 425.
- Λεονάρδος, Β., 1916, «Αμφιαρείου σκαφαί», Αρχαιολογική Εφημερίς 1916, 118-121.
- Mitropoulou, E., 1977. Corpus I, Attic Votive Reliefs of the 6th and 5th Centuries B.C., Athens: εκδ. Pyli Ed., 201.
- Neumann, G., 1979. Probleme des Griechischen Weihreliefs, Tübingen: εκδ. E. Wasmuth, 51, πίν. 28.
- Πετράκος, Β., 1968. Ο Ωρωπός και το Ιερόν του Αμφιαράου, Αθήνα: εκδ. Η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, 122, αρ. 18, πίν. 40α.
- Renberg, G., 2017. Where Dreams May Come: Incubation Sanctuaries in the Greco-Roman World, Lam edition, τ. 2, Religions in the Graeco-Roman World 184, Leiden, Boston: εκδ. Brill, 650, αρ. VIII.2, εικ. 53.
- Straten Van, F., 1981. “Gifts for the Gods”, στο H.S. Versnel (επιμ.), Faith, Hope and Worship: Aspects of Religious Mentality in the Ancient World 2:65-151, Studies in Greek and Roman Religion, εκδ. Brill Archive, Appendix A, 16.1.
- Hausmann, U., 1948. Kunst und Heiltum: Untersuchungen zu den griechischen Asklepiosreliefs, Potsdam: εκδ. Ed. Stichnote, 55-58, αρ. 31.
- Herzog, R. 1931., Die Wunderheilungen von Epidauros: ein Beitrag zur Geschichte der Medizin und der Religion, τ. 22, Philologus, Supplementband 3, Leipzig: εκδ. Dieterichsche verlagsbuchhandlung, 88 κ.εξ.
- Versnel, H., 2011. Coping with the Gods: Wayward Readings in Greek Theology, τ. 173, Religions in the Graeco-Roman World, Leiden: εκδ. Brill, 405-406.
πεντε 5 φασεις της ιαση αρχαια ιαση ιασιςφαση αρχαιο αναγλυφο ιερο ιερον αρχαιος θεραπευτης θεος Αμφιαραος Ωρωπος ετυμολογια Ωρωπου σταδιο θρησκευτικη θεραπεια ιερα αρχαιοτητα Αμφιαραειο παρασταση εικονα γλυπτο πιστος προσευχη ασθενης εγκοιμητηριο, οφις φιδι, φανταστικη ενσαρκωση δαγκωμα δηγμα απεικονιση γιατρος περιποιηση πονος ωμος προσκυνητης εμπιστοσυνη φροντιδα επιγραφη κειμενα γλυπτα προσφορα θεοι θεραπευτες αντιδωρο ασθενεις οργανωση λατρεια διαδικασια ιασης ασκληπιειο εξαγνισμος θυσια, τελετουργικο γευμα, διαιτα θεραπευτικος υπνος αφιερωση ευχαριστηριο ευχαριστω μαγικη μαγει νερο υδωρ καθαρμος κοινωνια καθαρος καθαρο σωμα καθαριοτητα θεου, ιαματικη εμφανιση θεοφανεια επιφανεια εγκοιμηση, επιγραφυς πηγες αναθημα αναγλυφο Αμφιαρειον Αμφιαρειο βασιλιας πολεμιστης Βοιωτια βοιωτοι μυθικος ηρωας Θηβα λειτουργια διασημο θεραπευτηριο μαντειο μορφη ιατρο Ασκληπιος ιωνικα ωρη, ωρα = φροντις προσοχη μεριμνα, προνοια, ενδιαφερον για ανθρωπο πραγμα – Ησιοδος Σοφοκλης ονομα αναθετη Αρχινος, δωρο ευχαριστια αναγνωριση ματια, αποτρεπτικα μελλοντικη ασθενεια θεατης τρεις φορες τρις προσωπικη υποθεση 5ος αιωνας πΧ ελληνικος αρχαιολογικος χωρος δικτυο ειδικο ατομο προσωπο προσδοκια ευγνωμοσυνη ευτυχης εκβαση πιστη αυθυποβολη ανθρωποι, αρχαιοτητα ανακουφιση, θαυμα αναθηματικο Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο συλλογη εργων Γλυπτικης, 4ος εργο τεχνης Κλωνιζακη, λεοναρδος, 20ος αιωας μχ 1916, Αμφιαρειου σκαφαι ανασκαφη Αρχαιολογικη Εφημερις χερτσογκ Herzog, θευμα επιδαυρος αργολιδα Epidauros ιατρικη Medizin θρησκεια Religion, χαουσμαν ποτσνταμ Potsdam πετρακος, Εν Αθηναις Αρχαιολογικη Εταιρεια, εκδοση εκδοσις εκδοσεις μητροπουλου Mitropoulou, Corpus αττικα αττικη Attic 6ος νοιμαν Neumann, βαν στρατεν Van Straten, δωρα αναθηματα καλτσας, ΕΑΜ καταλογος, θεολογια Theology, ελληνορωμαικη θεολογια Graeco-Roman World, ελληνορωμαικος κοσμος λαιντεν Leiden δεσπινης, συγκολληση θραυσμα ονειρο
