Του Γιώργου Λεκάκη
To Kukës[1] είναι μια πόλη της ΒΑ. Αλβανίας, κοντά στα σύνορα με το Κοσσυφοπέδιο. Είναι κτισμένο επί αρχαίου οικισμού των Ρωμαίων. Αλλά η ιστορία του δεν είναι συνεχής. Κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε, όταν πλημμύρισε, για την κατασκευή της τεχνητής λίμνης Fierza. Έτσι, ο νυν οικισμός εκτίσθη τον 20ό αιώνα… Στο ιστορικό τμήμα της πόλεως, λειτουργεί τοπικό ιστορικό μουσείο και εργοστάσιο χαλιών.
Το 2009 εκφράσθηκε ζωηρό ενδιαφέρον για δημιουργία ενεργειακού πάρκου στην περιοχή του Kukës, από τις ιταλικές εταιρείες “Asja” και “Boncomi”, κατά τον εκπρόσωπο της νομαρχίας της περιοχής, Ιλ. Λίσα. Σύμφωνα με μελέτες, οι οποίες έχουν εκπονηθεί (και που χρηματοδότησε η αλβανική κυβέρνηση), στο Kukës μπορούν να κατασκευασθούν, τουλάχιστον 10 μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί, ισχύος μικρότερης, ή ίσης, των 10 MW. Ο υδάτινος «θησαυρός» του Kukës, ίσως, επιλύσει τα προβλήματα υδροδοτήσεως, που παρουσιάζονται στην χώρα.
Η περιοχή κατοικείται από φτωχούς ανθρώπους, των οποίων η φτώχεια είναι μεγαλύτερη του εθνικού μέσου όρου φτώχειας της Αλβανίας! Η πιο φτωχή περιοχή της γείτονος είναι η Ντίμπερ (41% φτωχοί) και ακολουθούν το Kukës (37%) και η Λέζχα (31%) – βάσει δηλώσεων του Έρ. Μπουσάτι του Σοσιαλιστικού Κόμματος, τον Μάιο του 2009. Αυτή η φτώχεια, έχει αφήσει την κοινωνία του Kukës ακόμη σε μεσαιωνικά επίπεδα…
Το παλαιο πετρογεφυρο Nermjeme, στο Kukes, το 1905.
Στην πόλη αυτή του αλβανικού Βορρά ισχυει ένα έθιμο, παλαιοτάτων καιρών, ο όρκος αγαμίας και παρθενίας[2] γυναικών… Μια γυναίκα, δηλαδή, μπορεί, εάν θέλει, να πάρει αυτόν τον όρκο και πλέον να ζήσει ισότιμα σαν άνδρας, μέσα στην κοινωνία. Να είναι σεβαστή ως άνδρας μέσα στην κοινωνία των ανδρών. Θα πρέπει βέβαια, να ντύνεται πλέον με ανδρικά ρούχα, να κουρεύεται ανδρικά και να κάνει ανδρικές δουλειές…
Σε σχετική τελετή παίρνει και ανδρικό όνομα. Και όλοι πια την φωνάζουν μ’ αυτό. Κανείς δεν διανοείται να την φωνάξει πλέον με το παλαιό γυναικείο της όνομα, να την περιγελάσει ή να την περιφρονήσει. Επίσης, παίρνει όλα όσα ανδρικά προνόμια μπορεί να απολαμβάνει ένας άνδρας σ’ αυτήν την μικρή και κλειστή κοινωνία…
Πίσω από κάθε έθιμο κρύβεται μια ανάγκη. Και μάλιστα μια ιστορική ανάγκη. Χρέος των μελετητών, ιστορικών και λαογράφων, είναι να βρουν αυτήν την ανάγκη. Αυτή η κοινωνική συνήθεια του Kukës ξεκίνησε από τους αλβανικούς «Κανούν» (εκ της ελληνικής λέξεως «κανών», δηλ. κανόνας, νόμος), οι οποίοι επέτρεπαν μόνο σε άρρενες να κληρονομούν χρήματα και περιουσίες! Έτσι, κάποιες οικογένειες που είχαν μόνο κοπέλλες κληρονόμους, επινόησαν την μετατροπή τους σε άνδρες, προκειμένου να πάρουν την κληρονομιά. Το νεαρό κορίτσι-κληρονόμος, τελετουργικά, έπαιρνε όρκο αγαμίας και παρθενίας, ενώπιον οικογενειών και Αρχών, κι έκτοτε μπορούσε να κληρονομήσει και να ζήσει την ζωή των ανδρών, που ήταν πιο απελευθερωμένη… Έτσι γεννήθηκε το λεγόμενο «τρίτο φύλο» στην Αλβανία.[3]
Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 40 γυναίκες στην Αλβανία, ορκισμένες άγαμες και παρθένες. Αλλά το έθιμο σιγά-σιγά φθίνει. Και όσο οι γυναίκες εξισώνονται με τους άνδρες – και στην Αλβανία – δεν θα υπάρχει πλέον λόγος να υφίσταται. Ήδη σήμερα οι γυναίκες στην βιοσκωμένη Αλβανία, στα μεγάλα αστικά κέντρα, μπορούν και αποκτούν και κληρονομούν και περιουσία και χρήματα, ενώ είναι πολύ πιο ελεύθερες από πρώτα… Και οι πατέρες και οι παππούδες εδνούν πλέον και σε κορίτσια…
Επίσης, πολλές γυναίκες πήραν όρκο αγαμίας και παρθενίας, έγιναν δηλαδή «ορκισμένες παρθένες» διότι οι σύζυγοί τους διέφυγαν στην Γιουγκοσλαβία, για να γλυτώσουν από το καταπιεστικό κομμουνιστικό καθεστώς του Χότζια. Αυτές, για να συνεχίσουν και να κρατήσουν την περιουσία του σπιτιού τους, έπρεπε να είναι… άνδρες. Κι έτσι έγιναν άνδρες! Ο νόμος προέβλεπε οι γυναίκες των διαφυγόντων να φυλακίζονταν. Εκεί, μέσα στις φυλακές, πολλές φυλακισμένες σύζυγοι δέχθηκαν να πάρουν όρκο αγαμίας, για να… αποφυλακισθούν… Βγήκαν έξω, αγόρασαν ανδρικά ρούχα, κατέτιλλαν τα κεφάλια τους και συνέχισαν πια νέα ζωή, με νέο όνομα και ως ισότιμοι άνδρες…
ΠΗΓΗ: άρθρο του συγγραφέα Γ. Λεκάκη που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Ενημέρωση» Δυτικής Ελλάδος, στις 18.4.2010. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 19.4.2010.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Hesselmann B. – M. Kahr, M. Niederberghaus “On the Geography of the Albanian City”, στο “Albania – Contributions to Geography and History” (επιμ. C. Lienau, G. Prinzing), εκδ. Dr. Cay Lienau, Münster 1986.
Οι Oρκισμένες παρθένες
Σήμερα που όλο και περισσότεροι ανακαλύπτουμε τί ακριβώς σημαίνει “Oρκισμένες παρθένες” (“Sworn Virgins”) των ορεινών χωριών της Βόρειας Αλβανίας, το έθιμο οδεύει προς εξαφάνιση.
Για αιώνες, ωστόσο, υπήρχαν περιοχές ολόκληρες που υποχρέωναν γυναίκες να ζουν ως άνδρες προκειμένου να “ξεπλένουν” την “ντροπή” της μη απόκτησης αρσενικού απογόνου.
Η πατριαρχική εξουσία έπρεπε να παραμείνει με οποιδήποτε τρόπο και κόστος.
Στην πραγματικότητα οι γυναίκες αυτές στην κυριολεξία θυσιάστηκαν από τις οικογένειές τους στο βωμό της παράδοσης.
Το έθιμο αυτό, όπως και πολλά ακόμα, χρωστά την ύπαρξή του στην προσαρμοστικότητα που δείχνουν οι άνθρωποι όταν τα πράγματα δεν έρχονται όπως τα έχουν ορίσει στον μικρόκοσμό τους.
Σε μια κοινωνία, λοιπόν, όπου η απουσία ανδρών ήταν συνώνυμη της απόλυτης καταστροφής οι άνθρωποι επινόησαν τις “ορκισμένες παρθένες”.
Οι οικογένειες που δεν είχαν αρσενικούς απογόνους και άρα δεν είχαν άνθρωπο άξιο να διαχειριστεί τα οικογενειακά ζητήματα, αποφάσιζαν να μετατρέψουν μια γυναίκα σε άνδρα προκειμένου να της τα αναθέσουν.
Τον ρόλο αυτόν δεν επωμιζόταν οποιοδήποτε θηλυκό μέλος της οικογένειας αλλά μονάχα η μεγαλύτερη κόρη.
Για να βαπτιστεί “ορκισμένη παρθένα” ή “burnesha“ (όπως λέγεται σε τοπικές διαλέκτους) μια γυναίκα κόβει τα μαλλιά της, ντύνεται για το υπόλοιπο της ζωής της και για οποιαδήποτε δραστηριότητα αποκλειστικά με αντρικά ρούχα, ενίοτε αλλάζει το όνομά της, υιοθετεί ανδρικές συνήθειες και χειρονομίες.
Το κυριότερο, όμως, είναι που παίρνει όρκο τιμής πως θα παραμείνει παρθένα και αγνή για όλην της την ζωή.
Το έθιμο αυτό είναι πρωτοφανές για την περιοχή της Ευρώπης.
Παρόμοιες πρακτικές εφαρμόζονταν σε ορισμένες φυλές ιθαγενών στην Βόρεια Αμερική.
To έθιμο κρατά από τον 15ο αιώνα.
Από τότε μέχρι και αρκετά πρόσφατα στις περιοχές εκείνες της Βόρειας Αλβανίας και του Κοσόβου η γυναίκα δεν είχε την πολυτέλεια καμιάς ελευθερίας: ακολουθούσε τις προσταγές της οικογένειας στον γάμο, δεν ψήφιζε, δεν οδηγούσε αυτοκίνητο, δεν είχε καμμία επαφή με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειας, δεν κρατούσε χρήματα.
Εννοείται δεν έπινε, δεν κάπνιζε, δεν ξενυχτούσε παρά μόνον για να περιποιηθεί κάποιον.
Με τους άντρες να απολαμβάνουν τις όποιες μικρές ή μεγάλες χαρές της ζωής (δεδομένων φυσικά των συνθηκών στην χώρα) οι γυναίκες αυτές ενδεχομένως θεωρούσαν την ένταξή τους στις “burnesha” ως ένα είδος απελευθέρωσης καθώς αυτομάτως τους χορηγούνταν όλα τα δικαιώματα και τα προνόμια του ανδρικού πληθυσμού.
Με τον τρόπο αυτό έβγαιναν από την αφόρητη κοινωνική απομόνωση.
Για πολλές γυναίκες, επίσης, η ένταξή τους στις παρθένες ήταν ο μόνος τρόπος να αποδεσμευτούν από έναν γάμο που είχαν προαποφασίσει οι γονείς τους από την στιγμή που γεννήθηκαν και μάλιστα χωρίς να διακινδυνεύσουν μια βεντέτα λόγω ατίμωσης της οικογένειας του γαμπρού.
Κάποιες άλλες επίσης θεωρούσαν πως αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να κληρονομήσουν την οικογενειακή περιουσία.
Μια γυναίκα γίνεται “ορκισμένη παρθένα” σε οποιαδήποτε ηλικία με μια ειδική τελετή – ορκωμοσία μπροστά σε μια επιτροπή με πρεσβύτερους 12 χωριών.
Από την στιγμή εκείνη και μετά της επιτρέπεται να ζει ως άνδρας και είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει αρσενικό όνομα, να μεταφέρει όπλο, να καπνίζει, να πίνει αλκοόλ, να εργάζεται, να ενεργεί ως επί κεφαλής μιας οικογένειας, να προστατεύει τα γυναικόπαιδα, να παίζει μουσική και τραγουδά και να μιλά ισότιμα με τους άνδρες.
Σε περίπτωση που κάποτε έσπαζε τον όρκο θα τιμωρούνταν με θάνατο.
Πλεον βέβαια είναι αμφίβολο αν η ποινή αυτή εξακολουθεί να εκτελείται.
Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Mildred Dickemann σημαντικό ρόλο στο δίλημμα μια νέας γυναίκας για το αν έπρεπε ή όχι να γίνει “ορκισμένη παρθένα” διαδραμάτιζε η μητέρα της. Η εξήγηση είναι απλή.
Μια χήρα χωρίς γιους είχε παραδοσιακά λίγες επιλογές στην Αλβανία:
- ή θα επέστρεφε στο πατρικό της ή θα παρέμενε ως δούλα στην οικογένεια του αποθανόντος συζύγου της,
- ή θα ξαναπαντρευόταν.
Αν, όμως, είχε μια κόρη να “μετατρέψει” σε γιο θα μπορούσε να συνεχίσει την υπόλοιπη ζωή της στο σπίτι της.
Η πρακτική των “ορκισμένων παρθένων” αναφέρθηκε για πρώτη φορά από ταξειδιώτες, ιεραπόστολους, γεωγράφους και ανθρωπολόγους που επισκέφτηκαν τα βουνά της βόρειας Αλβανίας κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η αρχαία αυτή παράδοση με τα χρόνια ξεφτίζει.
Η Δύση για χρόνια πίστευε πως η παράδοση των “ορκισμένων παρθένων” είχε οριστικά εκλείψει.
Ωστόσο, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού διαπιστώθηκε πως στα Βόρεια της χώρας οι παραδόσεις καλά κρατούν.
Σήμερα υπολογίζεται ότι ζουν εκεί από 40 μέχρι μερικές εκατοντάδες τέτοιες γυναίκες. Είναι όλες τους άνω των 50 ετών.
- Σπουδαία φωτορεπορτάζ σχετικά με τις “Ορκισμένες παρθένες” της Αλβανίας έχουν κάνει ο J. Peters, ο J. Spanner για λογαριασμό των New York Times το 2008, η εξαιρετική φωτογράφος P. Hristova, το BBC αλλά και το National Geographic.
ΠΗΓΗ: News Youropia.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] To Κουκές στον 42ο παράλληλο [42°5′N 20°25′E] απέχει 98 χλμ. βορειοανατολικά των Τιράνων.
Το όνομα συνδέεται με την φεουδαρχική οικογένεια των Κουκαίων, ένας από τους γιους της οποίας ήταν διοικητής στον στρατό του Έλληνα ήρωα Γεωργίου Καστριώτη, που οι Αλβανοί αποκαλούν Σκεντέρμπεη. Η οικογένεια αυτή αναφέρεται για πρώτη φορά στο οθωμανικό μητρώο του 1571.
Η περιοχή κατοικείτο από αρκετές αρχαίες ιλλυρικές φυλές (κυρίως Δαρδανών), όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Αλβανίας. Πολυάριθμοι τάφοι των Ιλλυριών έχουν εντοπιστεί στην Κένετα και το Κολς, κοντά στην πόλη. Η πόλη ήταν μέρος του Βασιλείου της Δαρδανίας κατά την αρχαιότητα, μικρή στάση σε έναν δρόμο-παρακλάδι, που οδηγούσε στην Εγνατία Οδό. Συνέχισε ως μικρό οθωμανικό κέντρο – εμπορικός σταθμός στον δρόμο προς το Κοσσυφοπέδιο.
[2] Το ιερό επίθετο Παρθένος, στην αρχαία ελληνική μυθολογία και φυσιοκρατική σκέψη έφερε η θεά Αθηνά (> Παρθενών), η Άρτεμις, η Περσεφόνη, η Ιφιγένεια εν Ταύροις και η Εστία. Και οι Εστιάδες ιέρειες της θεάς Εστίας. Στον χριστιανισμό η Παναγία. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Τα επίθετα της θεάς Αρτέμιδος” και του ιδίου “Τα επίθετα της Παναγίας¨ και “Ταματα και αναθηματα”.
- Παρθενία ήταν αρχαία ονομασία της Σάμου.
- Παρθενία / παρθενιά (λακων. παρσένος) η ιδιότητα της / του παρθένου, λέγεται παρθενεία – ΠΗΓΗ: Πίνδ., Αισχύλ., Ευρ.
- Σε πολλές σύγχρονες θρησκείες υπάρχει η υποχρεωτική παρθενία / αγαμία των ιερεων τους. Και υποχρεωτική παρθενία των νέων προ γάμου.
[3] Το 1993 κάποιοι βιολόγοι και βιοχημικοί μιλησαν για την ύπαρξη έως και πέντε φύλων στον ανθρώπινο πληθυσμό, κάτι που είναι συμβολικό παλαίφατο στην ελληνική μυθολογία. Έτσι η επιστήμη “ανοίγει τον δρόμο”, για ό,ποια “ατζέντα” ετοιμάζεται να έρθει…
ορκος αγαμιας παρθενιας Λεκακης Κουκες 42ος παραλληλος φεουδαρχικη οικογενεια Κουκα φεουδαρχικο συστημα φεουδαρχικες οικογενειες Κουκας φεουδαρχια διοικητης στρατος ελληνας ηρωας Καστριωτης, Αλβανοι Σκεντερμπεης οθωμανικο μητρωο 1571 16ος αιωνας μχ κατοικηση αρχαιες ιλλυρικες φυλες ιλλυρικη φυλη ιλλυρια ιλλυριοι Δαρδανοι Αλβανια αρχαιοι ταφοι Ιλλυριοι Κενετα Κολς, πολη πολις Βασιλειο Δαρδανιας Δαρδανια αρχαιοτητα, αρχαιος δρομος παρακλαδι, Εγνατια Οδος οθωμανικο κεντρο εμπορικος σταθμος εμποριο Κοσσυφοπεδιο ιερο επιθετο Παρθενος, ελληνικη μυθολογια φυσιοκρατικη σκεψη αντιληψη θεα Αθηνα Παρθενων αρτεμις, αρτεμη Περσεφονη, Ιφιγενεια εν Ταυροις ταυρος ταυριδα ταυρικη Εστια Εστιαδες ιερειες χριστιανισμος Παναγια παρθενια ονομα Σαμος λακωνικα παρσενος ιδιοτητα παρθενεια Πινδαρος Αισχυλος Ευριπιδης επιθετα Αθηνας αρτεμιδος, αρτεμης Περσεφονης, Ιφιγενειας Εστιας Παναγιας θρησκεια υποχρεωτικη νεοι γαμος Kukes κουκιες Αλβανιας ανθρωποι 3ο τριτο φυλο αγαμια παρθενια Κοσοβο αρχαιος οικισμος Ρωμαιοι εγκαταλειψη πλημμυρα κατασκευη τεχνητη λιμνη φιερτσα Fierza 20ος αιωνας ιστορια ιστορικό μουσειο εργοστασιο χαλιων χαλι ενεργειακο παρκο ιταλια αλβανικη κυβερνηση υδροηλεκτρικος σταθμος, υδροδοτηση κατοικοι φτωχοι ανθρωποι φτωχεια εθνικος μεσος ορος φτωχειας φτωχη Ντιμπερ Λεζχα Σοσιαλιστικο Κομμα πτωχεια, κοινωνια αλβανικος Βορρας εθιμο, γυναικα παλιο πετρινο γεφυρι νερμιενε Nermjeme, ισοτιμα ανδρας, σεβαστη ανδρες ενδυση ανδρικα ρουχα, κουρεμα κομμωση ανδρικη ανδρικες δουλειες τελετη ανδρικο ονομα ονοματοδοσια γυναικειο περιγελως περιφρονια προνομιο μικρη κλειστη αναγκη κοινωνικη συνηθεια αλβανικος Κανοων ελληνικη λεξη κανων κανονας νομος αρρενες κληρονομια χρηματα περιουσια οικογενειες κοπελλα κοπελα κληρονομος, επινοηση μετατροπη αντρες, νεαρο κοριτσι τελετουργια Αρχες ζωη απελευθερωμενη 1993 βιολογια βιοχημεια πεντε 5 φυλα γυναικες ορκισμενες αγαμες παρθενες εξισωση αντρας αποκτηση περιουσια ελευθερια πατερας παππους εδνη κοριτσια συζυγος διαφυγη Γιουγκοσλαβια, κομμουνιστικο καθεστως Χοτζια χοτζα κομμουνισμος σπιτι νομος φυλακη φυλακες, φυλακισμενες αποφυλακιση ρουχο τιλλω κεφαλι ισοτιμια 2010 ορκισμενη παρθενα Sworn Virgins ορεινα χωρια βορεια Αλβανια υποχρεωση ξεπλυμα ντροπη μη αποκτηση αρσενικου απογονου παιδιου αρσενικος απογονος παιδι αγορι πατριαρχικη εξουσια πατριαρχεια πατριαρχια θυσια παραδοση προσαρμοστικοτητα μικροκοσμος απουσια ανδρων λειψανδρια καταστροφη αρσενικο οικογενειακα ζητηματα, αποφαση αναθεση ρολος θηλυκο μελος μεγαλυτερη κορη βαπτισμα μπουρνεσα burnesha μαλλια αντρικα αλλαγη φυλου αντρικες συνηθειες χειρονομια τιμη τιμης αγνη πρωτοφανες Ευρωπη πρακτικη ιθαγενεις ινδιανοι Βορεια Αμερικη 15ος πολυτελεια προσταγη ψηφος οδηγη αυτοκινητο, οδηγος επιχειρηματικη δραστηριοτητα ποτο τσιγαρο ξενυχτι περιποιηση αντρες χαρα ενταξη ειδος απελευθερωση πληθυσμος αφορητη απομονωση παρθενες αποδεσμευση γεννηση γεννα βεντετα βεντεττα ατιμωση γαμπρος ηλικια ειδικη ορκωμοσια επιτροπη πρεσβυτερων πρεσβυτερος πρεσβυτεροι 12 χωρια αρσενικο μεταφορα οπλο, αλκοολ, εργασια προστασια γυναικοπαιδα, μουσικη τραγουδι ισοτιμο τιμωρια θανατος ανθρωπολογος διλημμα νεα μητερα χηρα χωρίς γιος πατρικο δουλα δουλεια παντρεια ταξειδιωτης, ιεραποστολος, γεωγραφος ανθρωπολογια βουνα 19ος Δυση πιστη παραδοσεις φωτορεπορταζ φωτογραφος κρινο των μοικανων μοικανοι ινδιανα ιροκουα ιροκουας καθολικη χριστιανη αγια αικατερινη τελακουιθα αιωνια αγιοποιηση παπας παππας βενεδικτος ιστ τεσστοχοβα μασσαχουσετη ηπα καθολικοι χριατιανοι καθολικισμος
