Η αρχαία ελληνική πόλις Εμπορείον, με ναό της Αρτέμιδος, στην Πορτογαλία – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Οι Έλληνες έκτισαν παντού πόλεις–εμπορικά κέντρα, εξυπηρέτησης του διαμετακομιστικού εμπορίου τους, στα οποία έδιναν το όνομα Εμπορείον > ακόμη και σήμερα υπάρχουν πόλεις με αυτό το όνομα:

• Εμπορειός / Εμποριός (Καλύμνου, Νισύρου, Σύμης Δωδεκανήσου και Μήλου Κυκλάδων και Χίου),
• Εμπορειό (Θήρας Κυκλάδων),
• Εμπόριο / Εμποριό (Κοζάνης Μακεδονίας),
• Εμπόριον ή Εμπόρια > Εμπούριες, Αμπούριας (Empúries στα καταλανικά), πόλη της Ισπανίας στο Κόλπο ντε Ρόζας στην βόρεια Καταλωνία Ισπανίας. Αρχαία αποικία των Ελλήνων της Φωκαιας, από την Μασσαλία.[1]
• [Αλλά και η πόλις Υόρκη στην βόρεια Αγγλία, επί ρωμαϊκής κατοχής ελέγετο Eboracum / Eburacum / Εμποράκουμ / Εμπουράκουμ, δηλ. Εμπορείον > κελτ. Eborakon].
• Αντιστοίχως οι μινωίτες Κρήτες έκτιζαν εμπορεία που τα ονόμαζαν Μινώα.

Ήταν κτισμένες όχι μόνον παραθαλάσσια, αλλά και σε τακτικές αποστάσεις πάνω στους εμπορικούς δρόμους…

Το Εμπόρειον στην Πορτογαλία έγινε Ebora / Ebura[2] και έτσι φτάσαμε στο ισπανικό και πορτογαλικό Ébora / Έμπορα και Évora / Έβορα… Οι κάτοικοι αυτής της πόλεως λέγονται Eborenses, τόσο στα πορτογαλικά, όσο και στα ισπανικά. Σήμερα είναι πορτογαλική πόλη, πρωτεύουσα της ομώνυμης περιφέρειας, που φημίζεται για τον αρχαίο ναό της θεάς Αρτέμιδος. Ευρίσκεται στην περιοχή Αλεντέζου, στον 38^ο παράλληλο [38°34′N 07°54′W]. Έχει πληθυσμό 55.000 κατοίκους (2021) και είναι η μόνη πορτογαλική πόλις, που είναι μέλος του Δικτύου των Παλαιότερων Πόλεων της Ευρώπης… Η πόλη-μουσείο φέρει τον τιμητικό τίτλο “Mui Nobre e Sempre Leal Cidade de Évora” – Πολύ ευγενής και πάντα πιστή πόλη της Έβορα.

Την πόλη, λένε, την ίδρυσαν οι Κέλτες, που ζούσαν νότια των Λουζιτανών (και του Τάγου), οι οποίοι την έκαναν περιφερειακή τους πρωτεύουσα!

Μόνο που υπήρχαν οικισμοί πολύ προ Κελτών: Η περιοχή κατοικείται επισήμως περισσότερα 7.000 χρόνια, όπως αποδεικνύεται από τα γύρω της μεγαλιθικά μνημεία όπως:

• το ντολμέν Aguiar («Anta do Zambujeiro / Ζαμπουτζέιρο») και
• το cromlech Almendros / Άλμενδρος,
• τα dolmen της Valeira (παραπάνω φωτ.).
• το cromeleque de Vale Maria do Meio (παρακάτω φωτ.), κ.ά.

τα οποία εκτίσθησαν στα τέλη της 6^ης χιλιετίας π.Χ. Αρκετοί νεολιθικοί οικισμοί άκμασαν στην περιοχή. Ο πλησιέστερος από τους οποίους ευρίσκεται στο Alto de São Bento. Ένας άλλος οικισμός στο νυν Castillo de Giraldo, το οποίο κατοικείται συνεχώς από την 3^η χιλιετία έως την 1^η χιλιετία π.Χ. (και στην συνέχεια κατοικήθηκε σποραδικώς και κατά την μεσαιωνική περίοδο).

Ενώ μια περιοχή-συνοικία της πόλεως ακόμη λέγεται Καναβίαι…

Ο δήμος της Έβορα βρίσκεται στην καρδιά της απέραντης πεδιάδας του Αλεντέζου, η οποία χαρακτηρίζεται από ήπιους κυματιστούς λόφους με μέσο υψόμετρο 240 μ.(*)

Ο αρχαίος ναός της Αρτέμιδος, με τα κορινθιακά κιονόκρανα, ανακαινίσθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια, και είναι σήμερα ένα από τα σημαντικότερα αρχαία μνημεία στην Πορτογαλία!

Ευρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της πόλεως και ήταν μέρος της αρχαίας αγοράς.

Πιστεύεται ότι ανακαινίσθηκε γύρω στον 1^ο αιώνα προς τιμήν του αυτοκράτορος Αυγούστου, όταν και έγινε της αυτοκρατορικής λατρείας, αλλά αργότερα επανήλθε στην λατρεία της Αρτέμιδος.

Το Εμπόρειον ήταν το αρχηγείο των στρατευμάτων του Ρωμαίου στρατηγού Σερτόριου, ο οποίος, μαζί με τους Λουζιτάνιους, αντιμετώπισε τα στρατεύματα του Ρωμαϊκού Στρατού.[3] Η πόλις αναβαθμίστηκε και έγινε δήμος με το όνομα Έβορα Λιμπεράλιτας Τζούλια, προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρος. Επί Αυγούστου (63 π.Χ. – 14 μ.Χ.), ενσωματώθηκε στην επαρχία της Λουζιτανίας και επωφελήθηκε από μια σειρά αστικών μετασχηματισμών της πολιτικής Pax Romana. Απομεινάρι της εποχής και τα ερείπια των δημόσιων λουτρών. Στην ενορία της Τουρέγκα ευρίσκονται τα καλοδιατηρημένα ερείπια μιας ρωμαϊκής επαύλεως / βίλας. Τα ερείπια αυτής δείχνουν ότι γύρω από την πόλη, ειδικά κατά μήκος του ρωμαϊκού δρόμου προς την Σαλασία (Αλκάθερ ντο Σαλ), υπήρχαν αγροκτήματα που διατηρούνταν από την ανώτερη τάξη των γαιοκτημόνων.

Τον  3^ο αιώνα, υπήρχε μια περιοδος αστάθειας στην Αυτοκρατορία, και η πόλη περιβαλλόταν από τείχος – ορισμένα στοιχεία του υπάρχουν μέχρι σήμερα.

Μετά ήρθαν Βησιγότθοι, Μαυριτανοί, εβραίοι…

ΣΗΜΕΡΑ, εκτός από τα παραπάνω μπορεί να ιδεί κανείς τον καθεδρικό ναό της πόλεως – μέρος του ιστορικού κέντρου της Έβορα, το οποίο ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1986.

Η παραδοσιακή κουζίνα αποτελείται κυρίως από πιάτα φτιαγμένα με κρέας (κυρίως χοιρινό και αρνί)[4], ελαιόλαδο, ψωμί και αρωματικά βότανα. Παραδοσιακά  πιάτα η açorda à alentejana, οι σούπες (σκυλόψαρου, μπέικον, γλιστρίδας και τομάτας), κ.ά. Στην μοναστική παραδοσιακή κουζίνα της είναι τα επιδόρπια με βάση αυγά, αμύγδαλα και κολοκύθα, καθώς και τα pan de rala, encharcadas και barrigas de freira, κ.ά. Αξιοσημείωτα είναι επίσης τα τυριά, που παρασκευάζονται από πρόβειο γάλα αναμεμειγμένο με κατσικίσιο.

Η πόλις θα είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2027, μαζί με τη Λιέπαγια της Λετονίας…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2004.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Επί Ρωμαϊκής κατοχής είχε μεγάλη ακμή. Το 1603 – 1785 υπήρξε η πρωτεύουσα ανεξάρτητου πριγκηπάτου!

[2] Κατ’ άλλους:

• από την κελτική λέξη ebora / ebura (γενική πληθυντικού eburos) (= είδος του δένδρου τάξος ή ήμερο έλατο) = μέρος με τάξους < ίταμους. Μόνο που αυτά δεν χαρακτηρίζουν την πεδινή γη της Εμπόρας…
• από το oro, aurum (= χρυσός) επειδή οι Ρωμαίοι είχαν εκτεταμένη εξόρυξη χρυσού στην Πορτογαλία. Τέλος,
• από εργάτες ελεφαντόδοντου, επειδή το ebur (γενική eboris) σημαίνει ελεφαντόδοντο στα λατινικά…

[3] βλ. ουμανιστή και συγγραφέα από την Εβόρα, Α. ντε Ρεσέντε (1500-1573).

[4] Όπως: στιφάδο με αρνί, η Cabeça de Xara (είδος στιφάδου), χοιρινά πόδια σε κόλιανδρο (Pézinhos de Porco de Coentrada), Migas à Alentejana (με τριμμένη φρυγανιά, σαν σνίτσελ), αλλαντικά (λουκάνικα, sarapatel, sargalheta, Gazpacho à Alentejana και cacholeiras), ζαμπόν), κ.ά. Και πιάτα με κυνήγι.

αρχαια ελληνικη πολις Εμπορειον, αρχαιος ναος Αρτεμιδος, Πορτογαλια Λεκακης