Του Γιώργου Λεκάκη
Ο οικιακός μυς / κοινώς ποντίκι (Mus musculus) αντιπροσωπεύει το άκρον της παγκοσμιοποίησης των χωροκατακτητικών θηλαστικών! – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ποντικιων, ΕΔΩ.
Ωστόσο, ο χρόνος και το κέντρο της προέλευσής του και οι πρώιμες φάσεις διασποράς του, παραμένουν ελάχιστα τεκμηριωμένες. Για να παρακολουθήσουμε την συγκατοίκησή του με ανθρώπους και την επακόλουθη χωροκατακτητική εξάπλωσή του, κατά την ανάπτυξη σύνθετων ανθρώπινων κοινωνιών, αναλύσαμε 829 δείγματα μυών, από 43 αρχαιολογικά περιβάλλοντα στην Νοτιοδυτική Ασία και την Νοτιοανατολική Ευρώπη, μεταξύ 40.000 και 3.000 χρόνων πριν από σήμερα, συνδυάζοντας:
- γεωμετρική μορφομετρική αριθμητική ταξινόμηση,
- αρχαίο μιτοχονδριακό DNA και
- άμεση χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα.
Spatio-temporal representation of the house mouse dispersal in Southwestern Asia and Eastern Europe.
(a) Current distribution of the three commensal subspecies from the studied area: M. m. domesticus, M. m. musculus, M. m. castaneus and the three non-commensal species: M. spicilegus, M. macedonicus and M. cypriacus. Localisation of the archaeological sites studied. Circles filled in grey identify sites where aDNA and radiocarbon analyses have been performed (See the supplementary note S2 for details). 1: Qaleh Bozi, 2: Eskaft-e Gavi, 3: Ali Tappeh, 4: Ganj Dareh, 5: Ali Kosh, 6: Tol-e Nourabad, 7: Tepe Zagheh, 8: Ulug Depe, 9: ‘Ain Mallaha, 10: Mureybet, 11: Jerf El Ahmar, 12: Netiv Hagdud, 13: Dja’dé, 14: Akrotiri-Aetokremnos, 15: Klimonas, 16: Kissonerga-Mylouthkia 1, 17: Kissonerga-Mylouthkia 2, 18: Cape Andreas-Kastros, 19: Khirokitia, 20: Cafer Höyük, 21: Çatalhöyük, 22: Norsun Tepe, 23: Ovçular Tepesi, 24: Chishko, 25: Kohne Pasgah Tepesi, 26: Mavropigi, 27: Xirolimni, 28: Theopetra, 29: Avgi, 30: Koutroulou Magoula, 31: Dikili Tash, 32: Alepotrypa, 33: Drakaina, 34: Sarakenos, 35: Bucșani La Pod, 36: Vinča-Belo Brdo, 37: Ayia Triada, 38: Akrotiri, 39: Mochlos, 40: Malia, 41: GSE, 42: Chania, 43: Uluburun shipwreck.
(b–f) Diachronic mapping of the dispersal of the M. musculus lineages identified by numerical taxonomy performed using GMM on the first lower molar: M. m. domesticus (deep blue full circle), M. m. musculus (light blue full circle), M. spicilegus / M. macedonicus (red full circle) and M. cypriacus (green full circle). Direct radiocarbon dating at 95.4% probability (#) and the ancient mtDNA Cytochrome b taxonomic identification (*) are provided (See the Supplementary Table S6 and S12 for details). Each square represents a specific aDNA identification and its color corresponds to three taxonomic units: M. m. domesticus (deep blue square), M. m. musculus (light blue square), and M. spicilegus / M. macedonicus (red square).(*)
Διαπιστώσαμε ότι οι μεγάλοι ύστεροι κατοικημένοι οικισμοί κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στην Ανατολική Μεσόγειο, πριν 14.500 χρόνια περίπου, προώθησαν την συμβίωση με τον οικιακο μυ, πιθανώς, μαζί με την συμβίωση – εξημέρωση της γάτας.
Η χωροκατακτητική εξάπλωση του οικιακού ποντικού στην συνέχεια ενισχύθηκε μέσω της γεωργίας, από την Εγγύς Ανατολή, πριν από 12.000 χρόνια. Η μεταφορά «λαθρεπιβατών» οικιακών μυών στην Κύπρο, μπορεί να αναχθεί ήδη στα 10.800 χρόνια πριν.
Στο βραχοκαταφύγιο Ακρωτηρίου – Αετόκρεμνου στην Κύπρο, επιπαλαιολιθικής εποχής, έχει βρεθεί η αρχαιότερη ανθρώπινη παρουσία στην Κύπρο, αλλά και του Mus cypriacus, το σωζόμενο ενδημικό ποντίκι της Κύπρου. Αυτό επιβεβαιώνει την παρουσία του στο νησί, πριν από τον ανθρώπινο νεολιθικό πολιτισμό και πιθανώς από το Μέσο Πλειστόκαινο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την φαινοτυπική σχέση των απολιθωμένων υπολειμμάτων Mus στο Ακρωτήριο Πύλα με το Mus cypriacus.
Βρέθηκαν επίσης πληθυσμοί M. m. domesticus στα πρώιμα αγροτικά χωριά, 11.100 – 10.600 χρονια πριν από σήμερα, πριν από την κεραμική εποχή, στο χωριό Κλίμονα λ.χ. της PPNA στην Κύπρο. Αυτή η ταυτοποίηση στον Κλιμονα βασίζεται σε έναν μόνον γομφίο, που βρέθηκε σε ασφαλές περιβάλλον, μέσα στην αποθήκη δαπέδου του αρχαίου κοινοτικού κτηρίου του οικισμού. Η εμφάνισή του σε μεγαλύτερους αριθμούς υποστηρίζεται από 41 υπολείμματα Mus sp. και σημάδια ροκανίσματος σε οστά. Αυτά τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι με τους πρώτους αγρότες του πολιτισμού PPNA της Λεβάντε, προέκυψαν οι πρώτες ενδείξεις μεταφοράς του «λαθρεπιβάτη», του οικιακού ποντικού, σε νησί – η Κύπρος ήταν νησί ήδη από το Μειόκαινο! Τα αποτελέσματά μας επιβεβαιώνουν την παρουσία του M. m. domesticus σε μεγάλους αριθμούς κατά την διάρκεια του αποικισμού της Κύπρου, από την PPNB (Κισσονεργα – Μυλούθκια), έως και 8.000 χρόνια πριν από σήμερα στην Χοιροκοιτία, στην νότια ακτή της Κύπρου, και στο Ακρωτήριο Ανδρέας – Κάστρος, στο βορειοανατολικό άκρο της χερσονήσου Κυρήνειας, υποδεικνύοντας την επιτυχή εγκατάσταση συμβιωτικών πληθυσμών του M. m. domesticus σε όλο το νησί.
Τα πρώτα στοιχεία για την ύπαρξη οικόσιτης γάτας στην Κύπρο, ωστόσο, χρονολογούνται πριν από 9.000 χρόνια, στην τοποθεσία PPNB του Σιλλουροκαμπου.
Ωστόσο, η εισβολή των οικιακών μυών στην Ευρώπη δεν συνέβη μέχρι την ανάπτυξη του πρωτοαστικού πολιτισμού και των δικτύων ανταλλαγής – δηλ.:
- πριν από 6.500 χρόνια στην Ανατολική Ευρώπη και
- πριν από 4.000 χρόνια στην Νότια Ευρώπη, η οποία με την σειρά της μπορεί να οδήγησε στην πρώτη διασπορά γατών στην Ευρώπη με την μεσολάβηση του ανθρώπου.
ΠΗΓΗ: Th. Cucchi, κ.ά. «Tracking the Near Eastern origins and European dispersal of the western house mouse», Scientific Reports, vol. 10, αρ.: 8276 (2020), ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 19.5.2020.
(*) Map adapted fromhttps://d-maps.com by D. G. Kuriyama. Figure generated by TC and KP in Adobe Illustrator CS6.
αρχαια ποντικια Κυπρος λαθρομεταναστες, πριν 10.800 χρονια, Εγγυς Ανατολη Λεκακης
αρχαιο ποντικι αρχαιος ποντικος Κυπρου λαθρομεταναστης, 10.000 οικιακο ποντικι οικιακος μυς Mus musculus χωροκατακτητικα θηλαστικα προελευση πρωιμη φαση διασπορα συγκατοικηση ανθρωπος χωροκατακτητικη εξαπλωση συμπεριφορα συνθετη ανθρωπινη κοινωνια μυες αρχαιολογια Νοτιοδυτικη Ασια Νοτιοανατολικη Ευρωπη, 40.000 3.000 χρονων μιτοχονδριακο DNA χρονολογηση ραδιενεργος ανθρακας υστερος κατοικηση οικισμος κυνηγοι τροφοσυλλεκτες ανατολικη Μεσογειος, 14.500 συμβιωση οικιακος μυς, εξημερωση γατας γεωργια Μεση Ανατολη 12.000 μεταφορα λαθρεπιβατης βραχοκαταφυγιο Ακρωτηριο – Αετοκρεμνος επιπαλαιολιθικη εποχη παλαιολιθικη αρχαιοτερη ανθρωπινη παρουσια στην Κυπρο, κυπριακο κυπριακος Mus cypriacus, σωζομενο ενδημικο ποντικι Κυπρου νησι ανθρωπινος νεολιθικος πολιτισμος Μεσο Πλειστοκαινο, απολιθωμα υπολειμμα Ακρωτηριον Πυλα πληθυσμος πρωιμα αγροτικα χωρια 11.100 – 10.600 κεραμικη χωριο Κλιμονας ταυτοποιηση Κλημονας γομφιος, αποθηκη δαπεδο κοινοτικο κτηριο οικισμος υπολειμματα σημαδι ροκανισμα οστο οστουν Λεβαντε, Μειοκαινο Κισσονεργα – Μυλουθκια 8.000 Χοιροκοιτια, νοτια ακτη ακρωτηρι Ανδρεας Καστρος, βορειοανατολικη χερσονησος Κυρηνεια εγκατασταση οικοσιτη γατα 9.000 Σιλουροκαμπος Σιλλουροκαμπος εισβολη Ευρωπη πρωτοαστικος πολιτισμος δικτυο ανταλλαγη εμποριο 6.500 ανατολικη 4.000 πρωτη διασπορα καλε μποζι Qaleh Bozi, εσκαφτ-ε γκαβι Eskafte Gavi, αλι ταπε Ali Tappeh, γκανι νταρεχ Ganj Dareh, αλι κος Ali Kosh τολ-ε νουραμπαντ Tole Nourabad, τεπε ζαγκεχ Tepe Zagheh, ουλουγκ ντεπε Ulug Depe, αιν μαλαχα Ain Mallaha, μουρειμπετ Mureybet, γιερφ ελ αμαρ Jerf El Ahmar, νετιβ χαγκντουντ Netiv Hagdud, ντζαντε Djade, Akrotiri Aetokremnos, Klimonas, Kissonerga Mylouthkia Cape Andreas Kastros, Khirokitia, καφερ χοτζιουκ Cafer Hoyuk, τσαταλχογιουκ catalhoyuk, νορσουν τεπε Norsun Tepe, οβτσουλαρ τεπεσι Ovcular Tepesi, τσισκο Chishko, κονε πασγκαχ τεπεσι Kohne Pasgah Tepesi, μαυροπηγη Mavropigi, ξηρολιμνη Xirolimni, θεοπετρα Theopetra, αυγη Avgi, κουτρουλου μαγουλα Koutroulou Magoula, ντικιλι τας Dikili Tash, αλεποτρυπα Alepotrypa, δρακαινα Drakaina, σαρακηνος Sarakenos, μπουστανι λα ποντ Bucsani La Pod, βιντσα μπελο μπρντο Vinca Belo Brdo, αγια τριαδα Ayia Triada, ακρωτηρι Akrotiri, μοχλος Mochlos, μαλια ηρακελιου κρητης Malia, χανια Chania, ναυαγι ουλουμπουρουν Uluburun shipwreck μακεδονικο μακεδονικος macedonicus
