Παλιά χωριά του Σελίνου Χανίων Κρήτης

Του Ιωάννη Παπαδάκη

Για το Σέλινο δεν υπάρχουν πολλές καταγραφές από ποτέ υπάρχουν τα χωριά του, αλλά μόνο από τις απογραφές του 1578 – 1580 και κάποια που τα ξέρουμε από τα βυζαντινά χρόνια (όπως λ.χ. το Κουστογέρακο).

Η επαρχία που έως και τότε ονομαζόταν Ορεινά (Orna / Arna) μετονομάσθηκε σε Σελίνου. [σ.σ. Γ. Λεκάκης: Αφού ο Κίσσαμος επήρε το όνομά του από το ιερόφυτο του Διονύσου, τον κισσό, η νότια επαρχία επαρχία επήρε το όνομά της από τον ακόλουθό του, Σειληνό].

Η παλαιότερη γραπτή / επίσημη καταγραφή που συνδέεται με την Παλαιόχωρα είναι η κατασκευή του ενετικού φρουρίου «Castel Selino» στα τέλη του 13^ου αι. (περίπου 1278 – 1282) από τον δούκα της Κρήτης Marino Gradenigo. Αυτή η αναφορά είναι η πρώτη σαφής ιστορική μαρτυρία για την έδρα της σημερινής κωμόπολης. Ο πρώτος οικισμός γύρω από το φρούριο φτιάχτηκε από τους Βενετούς το 1334, άγνωστο βέβαια πως το έλεγαν, αλλά υπολογίζω Castel Selino, κάτι παρόμοιο με το Καστέλι Κισσάμου. Θεωρώ ότι εκείνα τα χρόνια ήταν δύσκολα για παραθαλάσσια χωριά οπότε μόνο με τους Ενετούς οι κάτοικοι κατέβηκαν παραθαλάσσια.

Φυσικά ενδιαφέρον παρουσιάζει πως λεγόταν στα βενετσιάνικα χρόνια ή καλύτερα πως αποκαλούσαν οι Βενετοί τα χωριά αυτά.

Χάρτης της περιοχής του Francesco Basilicata, του 1618. Διακρίνονται τα τοπωνυμια: SPIGLIORIDI (Σπηλιορειδι), CASTEL SACCHIA (καστρο Σακια), FONTANA (Φοντανα), STO MILIGA (στο Μιλιγγα), PORTO LVTRO (LUTRO, πορτο Λουτρο), SCOGLIETO (Σκολιετο), FINICHIA (Φοινικια), SELVDA (SELUDA, Σελουντα), S. PAVLO F. (Αγιος Παυλος), ST. ROMELI F. (Αγια Ρουμελη), MISSIA (Μισια), TRIPITI (Τρυπητη), SOGGIA F. (Σογκια), PONTA DI ELOMEA (Ποντα ντι Ελομεα), GIAMISCARES (Γιαμισκαρες), VLITEA F. (Βλιτεα), CASTEL SELINO (καστρο Σελινο), CI TROCALVS (TROCALUS, Τροχαλος), STA GRAMENA (στα Γραμμενα), ST. PADRI (Αγιος Πατερας), STO GNISSI (Στο Νησι), S. ZVANE CI CVDVRAS (ZUANE CI CUDURAS, Αγιος Ιωαννης Κουντουρας), ST. CHRIACHI (Αγιος Χριστος), OMALO (Ομαλος), SIFI (Σιφι), κ.ά.

Για παράδειγμα τα χωριά:

• Αγία Ειρήνη, 6ος αι. μ.Χ. / Lacus S. Erini
• Αζογυρές / Αζωγυρές, 1182.
• Άνυδρος, 1323.
• Βουτας, 1367.
• Δρυς, 1580.
• Επανοχώρι: Από το 1578. Το 1583 ελέγετο Σγκουραφιανά (Sgurafiana).[3]
• Κάδρος, 1580.
• Καμπανός, 15ος αι. μ.Χ.
• Κάνδανος, 541 μ.Χ. μπορεί να μην αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές, αλλά ο Τραχινιάκος ήταν το μεγαλύτερο χωριό στην περιοχή με 237 κατοίκους το 1583. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΚΑΝΔΑΝΟ, ΕΔΩ.
• Κουστογέρακο από το 1182. Σε μια απογραφή του 1577 αναφέρεται σαν Moni et Cristogieraco.[4]
• Μάζα / Μάζη (< μαζιές, μάζα είδος φυτού poterium spinosum, στα ελληνικά αστοιβή ή σχίνος ή ασπαλαθί. Είναι ένας ακανθώδης θάμνος που ανήκει στην οικογένεια των Ροδίδων)[1]. Χωριό του Ανατολικού Σελίνου.[2] [5]
• Πρινές: έχει εκκλησίες του 1367 (του Αγίου Γεωργίου) και του 1410 (του Μιχαήλ Αρχαγγέλου) – δυστυχώς κάηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους στις αρχές του 1800.
• Προδρόμι, 1347.
• Ροδοβάνι, χωριό δίπλα στην αρχαία Έλυρο. Οπότε η κατοίκησή του μπορεί να ήταν συνεχής από τότε. Είναι ακόμα γνωστό ότι έχει πολλές βυζαντινές εκκλησίες λ.χ. της Αγίας Παρασκευής. Εχει και την Παναγία, που κτίστηκε με έξοδα του Γιώργη και της Μοσχάνας Καντανολέοντος. Άρα είναι παλαιό χωριό. Υπολογίζω, αλλά αυτό ανεπίσημα, ότι είναι ένα από τα χωριά που έφτιαξαν οι μισθοφόροι του Ν. Φωκά. Απογραφή έγινε στο χωριό το 1583 και είχε περίπου 300 κατοίκους![6]
• Σαρακίνα / Σαρακήνα, 1578, είχε διπλή ονομασία Sarachina Sirili και Sarachina Perazzo.
• Σκλαβοπούλα / Sclavopoula et Sisses, 1583.
• Σούγια είναι ένας νέος οικισμός, που δεν υπήρχε ούτε το 1834, οταν την επισκέφθηκε για να δει τα αρχαία ο Pashley.[7]
• Σπανιάκος / Spagniaco Sirilie, 1583
• Τεμένια, υπήρχαν από το 1280, αλλά στην απογραφή του 1578 αναφέρονται σαν Papadiana.[8]
• Φλώρια / Flori, 1578.

Βέβαια τα χαράγματα στις εκκλησίες μας λένε πόσο παλιές είναι και το Σέλινο είναι γεμάτο με βυζαντινές και βενετσιάνικες εκκλησίες.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.10.2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Η αγγλική ονομασία Poterium spinosum (επιστημονική ονομασία, σήμερα συχνά αναφέρεται και ως Sarcopoterium spinosum).

[2] ΠΗΓΗ: Αρ. ΚΡΙΑΡΗΣ «ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΔΗΜΩΔΩΝ ΑΣΜΑΤΩΝ», 1920, σελ. 50 για το τραγούδι του Θοδωρομανώλη, σαν πρόλογο αναφέρει «εν τω χωρίω «Μάζη» Σελύνου. Και Ν. Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗΣ «Συμβολή στα τοπωνύμια του Σελίνου».

ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

[3] Χωριό καταγωγής του Έλληνα επαναστάτη Σταμάτη Μπασιά. Γεννήθηκε στο χωριό το 1728. Συμμετείχε στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη, το 1770. – ΠΗΓΗ: Εφημερίδες “Σελινιώτικα Νέα” (16 και 23.10.2008), “Αγώνας της Κρήτης” (31.10.2008) και “Χανιώτικα Νέα” (23.3.2009 και 18.3.2011). Γ. Σειστάκης «Το Επανοχώρι Σελίνου», Κρητική Εστία, 193-195 (1969), 166-167.

[4] Το χωριό αναφέρεται στο χρυσόβουλο των Δώδεκα Αρχοντόπουλων, ως όριο της επικράτειας των Σκοδίληδων, με την ονομασία Χριστού το Γεράκι. Ήταν πατρίδα του Γεώργιου Καντανολέοντος, αρχηγού επανάστασης το 1527, εναντίον των Βενετών – Επανάσταση του Καντανολέου.

[5] Μόνο εδώ και στην Σπίνα καλλιεργείται το “Μοσχάτο Σπίνας”.

[6] Στα βυζαντινά χρόνια ήταν έδρα επισκοπής. Κατεστράφη από τους Σαρακηνούς. Ο Στ. Σπανάκης επισημαίνει ότι το επίθετο Rodovano αναφέρεται στο δουκικό αρχείο του Χάνδακα από το 1366. Έτσι θεωρεί ότι το χωριό ιδρύθηκε από Κροάτη / Ιλλυριό μισθοφόρο, ο οποίος πιθανόν κατήλθε με τον Νικηφ. Φωκά.

[7] Κτισμένο στην αρχαία πόλη Συΐα, της οποίας το όνομα φέρει παραφρασμένο. Αρχαιο επίνειον της Ελύρου. Η Συΐα κατεστράφη τον 9ο αιώνα από τους Σαρακηνούς.

[8] Κτισμένο στα ερείπια της αρχαίας μινωικής πόλης Υρτακίνας – σε υψόμετρο 900 μ.! Η βυζαντινή εκκλησία του Σωτήρος Χριστού του χωριού, είναι του 14ου αι. μ.Χ. με σπουδαία αρχιτεκτονική και τοιχογραφίες. Χωριό γνωστό για τις ιαματικές πηγές του και το καλό νερό του.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.

Παλια χωρια Σελινου Χανιων Κρητης Παλαια χωριο Σελινο Χανια Κρητη Temegnia επαρχιας επαρχια καταγραφη απογραφη 16ος αιωνας μχ 1578 1580 βυζαντιο βυζαντινα χρονια Κουστογερακο Ορεινα ορνα αρνα Orna μετονομασια Σειληνος κισσος κισσαμτος θεος διονυσος παλαιοτερη γραπτη / επισημη Παλαιοχωρα κατασκευη ενετικο φρουριο Castel Selino 13^ος 1278 – 1282 δουκας της Κρητης Marino Gradenigo γραδενιγος γκραντενιγκο πρωτη ιστορια κωμοπολη πρωτος οικισμος Βενετοι 14ος 1334, αγνωστο Καστελι Κισσαμου καστρο παραθαλασσια κατοικοι βενετσιανικα Βενετοι Επανοχωρι 1583 Σγκουραφιανα Sgurafiana Σγουραφιανα κανδανος, βενετσιανικη Τραχινιακος μεγαλυτερο κουστογερακο Moni et Cristogieraco ιερα μονη ιμ χριστογερακο χριστογιερακο μαζα / Μαζη μαζιες, ειδος φυτου φυτο poterium spinosum, ελληνικα αστοιβη ή σχινος ή ασπαλαθι ακανθωδης θαμνος οικογενεια των Ροδιδων Ανατολικο πρινες εκκλησιες 1367 αγιου Γεωργιου 15ος 1410 Μιχαηλ Αρχαγγελου καψιμο χωριου χωριων Τουρκοι 19ος 1800 αγιος Γεωργιος Αρχαγγελος ροδοβανι, αρχαια ελυρος κατοικηση βυζαντινη εκκλησια ιν ιερος ναος Αγιας Παρασκευης Αγια Παρασκευη Παναγια, εξοδα Μοσχανα Μοσχαννα Καντανολεο μισθοφοροι Φωκας σαρακινα διπλη ονομασια Sarachina Sirili σιριλι Sarachina Perazzo παρατσο σουγια πασλει Pashley τεμενια 1367, παπαδιανα Papadiana χαραγματα βυζαντιο βενετια ΚΡΙΑΡΗΣ ΚΡΗΤΙΚΑ ΔΗΜΩΔΗ ΑΣΜΑΤΑ δημοτικο τραγουδι του Θοδωρομανωλη, Θοδωρομανωλης Σελυνο ΤΩΜΑΔΑΚΗΣ τοπωνυμια Αγια Ειρηνη, 6ος λακος λακους Lacus S. Erini αζογυρες / Αζωγυρες, 12ος 1182 ανυδρος, 1323 βουτας, 1367 δρυς, 1580 καδρος, 1580 καμπανος, 15ος καντανος, 6ος 541 ενετικη προδρομι, 1347 σαρακηνα, σκλαβοπουλα σισσες σισες σπανιακος σιριλιε / Spagniaco Sirilie, Φλωρι 1578