Του Γιώργου Λεκάκη
Οι Κυδωνιές Αιολίδος λέγεται ότι επήραν το όνομά τους:
- από τους εκτατεμμένους οπωρώνες με κυδώνια ή
- από την Κυδωνία (νυν Χανιά) Κρήτης, αφού οι Κρήτες ήταν οι πρώτοι άποικοι της περιοχής.
Βρισκονται σε μικρή απόσταση από την επίσης αρχαία ελληνική πόλη της Περγάμου, αλλά και την Τροία και την Άσσο. Το κέντρο – στον 39ο παράλληλο [39°19′00″N 26°41′40″E] συνδέεται με το νησί Μοσχονήσι ή Μοσχόνησος[1], μέσω υπερυψωμένου δρόμου και περιβάλλεται από το Αρχιπέλαγος των Μοσχονησίων – νησιών των Κυδωνιών, ακριβώς απέναντι από το ελληνικό νησί της Λέσβου. Άλλωστε ευρέθησαν δύο μικροί οικισμοί, κοντά στο κέντρο των Κυδωνιών, οι οποίοι αποτελούσαν μέρος της Περαίας Μυτιλήνης.
Αρχαιολογικές μελέτες στην περιοχή έχουν δείξει ότι οι Κυδωνιές και τα περίχωρά τους κατοικούνταν ήδη από την προϊστορική εποχή. Στις Κυδωνιές έκειτο η αρχαία Κισθήνη / Κιστήνη[2] του Στράβωνος, ένα ερειπωμένο μέρος, δίπλα σε ένα λιμάνι, πέρα από το ακρωτήριον Πύρρα.
Ωρισμένοι οικισμοί, κοντά στο κέντρο της Αλτίνοβας, σχετίζονταν με την προϊστορική περίοδο, ειδικώς την Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου. Οι συνοικίες που σήμερα λέγονται Κορτουκαγια και Γενί Γελντεγκιρμένι[3] αναγνωρίστηκαν από την αρχαιολογική έρευνα, ως δύο από τους σημαντικότερους οικισμούς της περιοχής, που βοηθούν στην κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των αρχαίων ελληνικών λαών της ενδοχώρας και της αιγαιακής ακτής. Ίχνη ακρόπολης ευρέθησαν στην Χαλκίδα[4] με θραύσματα κεραμικής της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, που σχετίζονται με τους Αιολείς, πρώτους επίσημους αποίκους της περιοχής…
Paleolithic findspots identified during the Ayvalık survey: 1. Şirinkent I, 2. Sahilkent, 3. Şirinkent II, 4. Şirinkent III, 5. Armutçuk, 6. Atatürk Koruluğu, 7. Eski Altınova Yolu, 8. Hakkı Bey Yarımadası, 9. Tuz Gölü I, 10. Tuz Gölü II.
A detailed bathymetric-topographic map of the Edremit Bay region, derived from the Global Multi-Resolution Topography (GMRT) Grid v4.3.1 and visualized using GeoMapApp v3.7.5.
ΤΩΡΑ, όμως, η ιστορία κατοίκησης της περιοχής πάει πολλά-πολλά χρόνια πίσω…
Περισσότερα από 100 εργαλεία της Εποχής των Παγετώνων, που σχετίζονται με τους πρωτανθρώπους, έχουν ανακαλυφθεί κατά μήκος της ανατολικής ακτογραμμής του Αιγαίου, στην περιοχή των Κυδωνιών (νυν Αϊβαλί[5]), στο ΝΔ. άκρον του Αδραμυττηνού[6] κόλπου, έναντι της Λέσβου, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι πήγαιναν και με τα πόδια από την Ασία στην Ευρώπη… Αυτές οι εκτάσεις γης, ευρίσκονται τώρα βυθισμένες στον πυθμένα του Αιγαίου Πελάγους… Απομεινάρι των γεωλογικών διεργασιών, τα Εκατόνησα / Μοσχονησια… Κατά την διάρκεια των παγετωνικών σταδίων, όπως
- τα MIS 12, 10 και 8 (478.000 – 243.000 χρόνια πριν από σήμερα), η στάθμη της θάλασσας μειώθηκε κατά περισσότερο από 100 μ., με αποτέλεσμα την αποκάλυψη της υφαλοκρηπίδας του Βόρειου Αιγαίου και τον σχηματισμό της λεγόμενης Γέφυρας Νησιών του Βόρειου Αιγαίου (βλ. Lykousis, 2009. Sakellariou – Galanidou, 2016, 2017). Σε αυτές τις φάσεις, νησιά όπως η Λέσβος, η Λήμνος και η Ίμβρος, συνδέονταν τόσο με την ηπειρωτική χώρα της Ανατολίας, όσο και με τις ελληνικές ακτές, δημιουργώντας συνεχείς χερσαίες γέφυρες, ιδανικές για μετακίνηση πληθυσμών.
- Κατά την διάρκεια του MIS 6 (191.000 – 130.000 χρόνια πριν από σήμερα), η χερσαία γέφυρα πιθανότατα παρέμεινε μόνον με την Λέσβο να συνδέεται πιθανώς με την ακτογραμμή των Κυδωνιών.
- Το Τελευταίο Μέγιστο Παγετώνων (MIS 2, 26.000 – 19.000 χρόνια πριν από σήμερα) η στάθμη της θάλασσας στην περιοχή έφτανε στο χαμηλότερο σημείο της (120 μ. κάτω από την τρέχουσα!), όπου υπήρχαν τεράστιες παράκτιες πεδιάδες, πόροι γλυκού νερού και πιθανοί οδοί μετανάστευσης – βλ. Lykousis, 2009.
Η αρχαιολόγος G. Karahan (του Πανεπιστημίου Hacettepe) εδήλωσε ότι τα μεγάλα παλαιολιθικά εργαλεία κοπής αντιπροσωπεύουν την ίδια τεχνολογία (Levallois), που βρέθηκε στην Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη και, ως εκ τούτου, μπορεί να ανοίξουν μια άλλη πιθανή πορεία, που ακολούθησαν οι πρώτοι άνθρωποι. – Άλλη μια υπόνοια κατά της αφροκεντρικής θεωρίας, η οποία έχει προ πολλού καταρριφθεί – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.
Η προκαταρκτική έρευνα κατέγραψε επίσης τις πηγές των πρώτων υλών, όπως π.χ. ο πυριτόλιθος και ο χαλκηδόνιος λίθος.
«Τα ευρήματα σκιαγραφούν μια ζωντανή εικόνα της πρώιμης ανθρώπινης προσαρμογής, της καινοτομίας και της κινητικότητας κατά μήκος του Αιγαίου», είπε. Η κ. Karahan και οι συνάδελφοί της προτείνουν την χρονολόγηση, την ανασκαφή και την ανακατασκευή του παλαιοπεριβάλλοντος ως επόμενα βήματα στην μελέτη της περιοχής.
Η θαλάσσια περιοχή Λέσβου – Κυδωνιών ήταν κατά διαστήματα ξηρά, κατά την διάρκεια περιόδων μείωσης της στάθμης της θάλασσας στο Πλειστόκαινο. Αυτό παρείχε ευκαιρίες για πρώιμη ανθρώπινη κατοίκηση και κινητικότητα. Το παλαιολιθικό δυναμικό των Κυδωνιών Μικράς Ασίας έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό ανεξέταστο στην αρχαιολογία του Πλειστόκαινου. Η νέα αυτή επιστημονική εργασία παρουσιάζει τα αρχικά ευρήματα.
Έρευνες που διεξήχθησαν στην περιοχή εντόπισαν 138 λίθινα αντικείμενα σε 10 θέσεις. Το πιο εκτεταμένο σύνολο, που αποδίδεται στην Μέση Παλαιολιθική (300.000 – 50.000 χρόνια πριν από σήμερα)[7] – ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ: Ας μην ξεχνάμε πως στην Λέσβο έχουν βρεθεί εργαλεία 800.000 χρόνων – βλ. Galanidou κ.ά., 2016), – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ – με βάση διαγνωστικές στρατηγικές μείωσης πυρήνα, κυριαρχείται από συστηματική απολέπιση Levallois, που μοιάζει με τεχνολογικά χαρακτηριστικά της μουστερίας παράδοσης (160.000 – 40.000 χρόνων). Εντοπίσθηκε επίσης μικρός αριθμός εργαλείων της Κάτω Παλαιολιθικής (3.300.000 – 300.000 χρόνων), όπως βραχιόλια και πελέκεις. Ίχνη της Άνω και/ή της Επιπαλαιολιθικής περιόδου βρέθηκαν σε λεπίδες και μαχαιρια.
Παρά τις προκλήσεις διατήρησής τους, λόγω της γεωλογίας της περιοχής των Κυδωνιών, και των δυναμικών παράκτιων διεργασιών, αυτά τα ευρήματα αποκαλύπτουν μια προηγουμένως μη καταγεγραμμένη παλαιολιθική παρουσία και καθιστούν τις Κυδωνιές ως ένα πολλά υποσχόμενο σημείο για μελλοντική έρευνα, σχετικώς με τις πρώιμες ανθρώπινες διασπορές στο βορειοανατολικό Αιγαίο.
ΠΗΓΗ: Hande Bulut, κ.ά. «Discovering the Paleolithic Ayvalık: A Strategic Crossroads in Early Human Dispersals Between Anatolia and Europe», https://doi.org/10.1080/15564894.2025.2542777, Journal of Island and Coastal Archaeology, SciTech Daily. Γ. Λεκακης “Η αγνωστη Μικρα Ασια”. Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.9.2025.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- J. Thacher Clarke «Gargara, Lamponia and Pionia: Towns of the Troad», The American Journal of Archeology and of the History of the Fine Arts, 4.3, Σεπτ. 1888.(*)
- Biagi P., κ.ά. “An Aurignacian assemblage from the island of Lemnos (Greece): Some aspects of the beginning of the Upper Paleolithic in the Northeast Aegean”, Heritage 8 (4):141. doi:10.3390/heritage8040141, 2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Επί αυτού, υπήρχαν οι αρχαίοι ελληνικοί οικισμοι Νάσος, Πορδοσελήνη και Χαλκίς. Νυν καλείται Cunda ή Alibey, 16 χλμ. Α. της Λέσβου.
[2] Βλ. J. Th. Clarke(*). Ο E. Beksaç είπε ότι η Κισθήνη είναι στο Kız Çiftlik, κοντά στο κέντρο του Gömeç.
[3] οικισμός κοντά στο κέντρο της Αλτίνοβας.
[4] Χαλκίς / Χαλκύς – νυν λόφος στο νησί Τσιπλάκ > ο καταγόμενος εξ αυτού λέγεται Τσιπλακος, επίθετο που απαντάται ακόμη και σήμερα στους Έλληνες.
[5] Ayvalık < ayva = κυδώνι.
[6] Νυν παραφρασμένα… Edremit.
[7] Μία από τις μεγαλύτερες υπαίθριες παλαιολιθικές θέσεις της νυν έκτασης που κατέχει η Τουρκία, το Sürmecik στις αρχαίες ελληνικές Τημένου θύραι (νυν Uşak), αποτελεί παράδειγμα του γεωλογικού και αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής: Ευρέθησαν σε αυτό 86.246 λιθινα αντικείμενα, κάτω από περίπου 10 μ. προσχωσιγενών αποθέσεων και 5 μ. στρωμάτων τραβερτίνη. Παρ’ όλο που η θέση δεν έχει ακόμη χρονολογηθεί με απόλυτες μεθόδους, το λιθινο σύνολο – που κυριαρχείται από τεχνοτυπολογικές παραδόσεις της Κατώτερης και Μέσης Παλαιολιθικής, συμπεριλαμβανομένων χειροπέδων, εργαλείων με πυρήνα βότσαλου, απολεπίσεων Levallois και διπρόσωπων φυλλόσχημων αιχμών – παρέχει ισχυρές ενδείξεις για την παλαιολιθική του καταγωγή. Το εξαιρετικό βάθος του αποθέματος, ενώ συνέβαλε στην διατήρηση του συνόλου, περιορισε την στρωματογραφική σαφήνεια και εμποδίζει την ανάκτηση χρονολογήσιμων υλικών. – βλ. (Karahan, 2020. Karahan, κ.ά. 2024. Taşkıran, κ.ά. 2021).
αρχαια λιθινα εργαλεια ανθρωπων, εκατονταδων χιλιαδων χρονων, Κυδωνιες Αιολιδος Λεκακης Gulf of Adramytteion Edremit Ayvalık region Early Classical period Altınova prehistoric period, Bronze Iron Ages Kortukaya Yeni Yeldeğirmeni, Çıplak Island Chalkys Aeolians peraia of Mytilene Lesvos μεγαλυτερη υπαιθρια παλαιολιθικη θεση Τουρκια, Surmecik σουρμετσικ αρχαιες ελληνικες Τημενου θυραι ουσακ Usak γεωλογια αρχαιολογια λιθινα αντικειμενα, προσχωσιγενεις αποθεσεις στρωμα τραβερτινης χρονολογηση λιθινο συνολο τεχνοτυπολογικη παραδοση Κατωτερη Μεση Παλαιολιθικη χειροπεδα εργαλειο πυρηνας βοτσαλο απολεπιση λεβαλουα Levallois διπροσωπη φυλλοσχημη αιχμη διατηρηση αφροκεντρικη θεωρια αφροκεντρισμος 478.000 – 243.000 χρονια πριν σταθμη της θαλασσας μειωση αποκαλυψη υφαλοκρηπιδα Βορειου Αιγαιου Γεφυρα Νησιων του Βορειου Αιγαιου λυκουσης σακελλαριου γαλανιδου νησια Λημνος ιμβρος, συνδεση ηπειρωτικη Ανατολια ελληνικες ακτες, χερσαια μετακινηση πληθυσμων 191.000 – 130.000 Τελευταιο Μεγιστο Παγετωνες 26.000 – 19.000 χαμηλοτερο σημειο κατω παρακτια πεδιαδα ποροι γλυκο νερο οδος μεταναστευσης μεταναστευση Λιθινο Αιολιδα αιολις ονομα ετυμολογια κυδωνιων οπωρωνας κυδωνι Κυδωνια Χανια Κρητης, αρχαιοι Κρητες πρωτοι αποικοι αρχαια κρητη αρχαια ελληνικη πολη Περγαμος Τροια Ασσος νησι Μοσχονησι Μοσχονησος υπερυψωμενος δρομος γεφυρα Αρχιπελαγος των Μοσχονησιων Κυδωνιων, ελληνικο νησος Λεσβος αρχαιος οικισμος, Περαια Μυτιληνης Μυτιληνη αρχαιολογια κατοικηση προιστορικη εποχη προιστορια Κισθηνη / Κιστηνη Στραβων ερειπωμενο μερος, λιμανι, ακρωτηριον Πυρρα ακρωτηριο ακρωτηρι οικισμοι Αλτινοβα Χαλκου Σιδηρου συνοικια Κορτουκαγια Γενι Γελντεγκιρμενι αρχαιολογια αιγαιακη ακτη ακροπολη Χαλκιδα θραυσμα κεραμικη υστερη πρωιμη Αιολεις, πρωτοι επισημοι αποικοι ιστορια Παγετωνων, πρωτανθρωποι ανατολικη ακτογραμμη Αιγαιου πελαγους ακρον Αδραμυττηνος κολπος Λεσβου, ανθρωποι πεζη Ασια Ευρωπη βυθισμενη πυθμενας Αιγαιο Πελαγος Εκατονησα Εκατονησια Μοσχονησια μεγαλα παλαιολιθικα εργαλειο κοπης κοπη τεχνολογια Αφρικη πρωτοι ανθρωπος αφροκεντρισμος πηγες πρωτες υλες πυριτολιθος χαλκηδονιος λιθος ευρηματα ανθρωπινη προσαρμογη καινοτομια κινητικοτητα ανασκαφη ανακατασκευη παλαιοπεριβαλλον θαλασσια περιοχη ξηρα Πλειστοκαινο ευρημα Μεση Παλαιολιθικη 300.000 – 50.000 συστηματικη απολεπισις μουστερια 160.000 – 40.000 Κατω 3.300.000 – 300.000 βραχιολι πελεκυς ανω επιπαλαιολιθικη περιοδος λεπιδα μαχαιρι διεργασια διασπορα βορειοανατολικο Yeldegirmeni, cıplak γαργαρα Gargara, λαμπωνια λαμπονια Lamponia πιονια Pionia πολεις τρωαδος τρωας Troad Νασος, Πορδοσεληνη κουντα Cunda αλιμπεη Alibey, Kız Çiftlik, Gömeç ciftlik, Gomes κιζ τσιφλικ γκομες Χαλκις / Χαλκυς λοφος Τσιπλακ τσιπλακος Ayvalık παραφραση Edremit sirinkent Sahilkent, armutcuk, ataturk Korulugu, Eski Altınova Yolu, Hakkı Bey Yarımadası, Tuz Golu σιρινκεντ σαχιλκεντ αρμουτσουκ ατατουρκ κορουλουγου εσκι αλτινοβα γιολου χακι μπεη γιαριμαντασι τουζ γιολου χακιμπεη γιαριμ αντασι γιαριμα
