Του Ιωάννη Παπαδάκη
Δυτικά του χωριού Τζιτζυφιά[1], στην ρίζα του υψώματος, που ονομάζεται Σκόρπος (ίσως από το Σκορπιός), υπάρχει μια γειτονιά, τα Κατσιλιανά, που σήμερα είναι εγκαταλελειμμένη.
Από κάποιες μαρτυρίες έμαθα ότι από εκεί ξεκίνησαν οι Σπερελάκηδες, αλλά χωρίς σιγουριά… και κατέβηκαν στην Βάθη.
Σήμερα τα περισσότερα σπίτια είναι εγκαταλελειμμένα, αλλά η περιοχή είναι πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς αυτό το μικρό οροπέδιο, που κάποτε το κατοικούσαν κυκλικώς, θυμίζει… Μάτσου Πίτσου, με τις τεράστιες πέτρινες κατασκευές, που οριοθετούν την καλλιεργήσιμη γη.
Ξερολιθιες, πεζουλες, στα Κατσιλιανα…
Σίγουρα έργο ενετικής εποχής, αφού από τον Καστροφύλακα (Κ236) το 1583, αναφέρεται ως Ziziffea, Sanda Lucia (Αγία Φωτεινή), με 115 κατοίκους![2]
Δυστυχώς η εκκλησία αυτή, η Αγία Φωτεινή, δεν υπάρχει πια. Έχει μείνει μόνον το καμπαναριό της και στην θεση της έχει φτιαχτεί η εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.[3]
Στους διπλανούς λόφους βρίσκεις και τον Άγιο Γεώργιο, αλλά και στα 900 μ. υψόμετρο υπάρχουν τα απομεινάρια του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, μια εκκλησία αγνώστων λοιπών στοιχείων, αν και έχει γίνει μια αποστολή για χαρτογράφηση της.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 16.10.2025.
Η χαρά των αθανάτων…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ. Λεκακη:
[1] Χωριό της κοινότητας Βάθης Ιναχωρίου στον 35ο παράλληλο [35.340°N 23.594°E]. Ένα από τα αρχαιότερα χωριά των Εννέα Χωριών. Η ονομασία προέρχεται μάλλον από το δένδρο ζίζυφος – άρα θα πρέπει να ορθογραφείται Τζιτζυφιά. Ευρίσκεται σε υψόμετρο 380 μ. Τα εκτενή ερείπιά του είναι δασωμένα σε ελαιώνες. Οι κάτοικοί του πήγαν στην Βάθη και τα Πλοκαμιανά. Από εδώ καταγόταν η γνωστή πρακτική μαία Αλεξία Βατσολάκη.
Το χωριό είναι γνωστό για τους δυο καταρράκτες του, τον Μικρό (παραπάνω φωτ.) και τον Μεγάλο Ρέτζακα.
Τέλος, με το ίδιο όνομα, εκ του ιδίου φυτού, υπάρχει και ο Τζιτζυφές Αποκόρωνα, χωριό γνωστό από τα σπήλαια Σκοτεινή, Μαρμαρόσπηλιος, Σκόλακας, Κισσωπού, κ.ά.!
[2] Το 1900 η Τζιτζιφιά αναφέρεται με 104 κατοίκους. Το 1961 με 50 κατοίκους. Στην απογραφή του 1981 είχε 31 κατοίκους. Το 2011 είχε 2 κατοίκους.
[3] Είχε τρεις εκκλησίες: της Παναγίας, της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας Παρασκευής. Οι τοιχογραφίες είναι καταστραμμένες (βλ. Gerola-Λασιθιωτάκη «Τοιχογραφημένες εκκλησίες της Κρήτης»). Γύρω-γύρω είχε κι έχει κι άλλες. Η εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου είναι του 20ού αι.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.
ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΚΡΗΤΗΣ Κατσιλιανα φυτωνυμικα ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΑ ΧΩΡΙΑ ΔΗΜΟΥ ΚΙΣΣΑΜΟΣ ΧΑΝΙΑ ΚΡΗΤΗ εγκαταλελειμμενα εγκατελειμμενα εξαφανισμενα χωρια κισσαμου κισσαμος κισαμου κισαμος χανιων χανια κρητης κρητη εγκαταλελειμμενο εγκατελειμμενο εξαφανισμενο χωριο εγκαταλειψη χωριων χωριου εξαφανισμενη εγκαταλελειμμενη γειτονια, κατοικοι Παπαδακης Τζιτζυφια υψωμα ονομα λοφος Σκορπος σκορπιος Σπερελακηδες, Σπερελακης Βαθη σπιτι οροπεδιο, κατοικηση κυκλικη τεραστιες πετρινες κατασκευες, οριοθετηση οριο καλλιεργησιμη γη εργο ενετικη εποχη Καστροφυλακας 16ος αιωνας μχ 1583, ζιζιφεα Ziziffea, τζιτζιφεα Sanda Lucia λουκια Αγια Φωτεινη εκκλησια ιν ιερος ναος αγιας Φωτεινης καμπαναριο επιγραφη Αποστολων Πετρου και Παυλου Αποστολοι Πετρος και Παυλος αγιος Γεωργιος, αγιου Γεωργιου 900 υψομετρο απομειναρια Μιχαηλ Αρχαγγελος, Αρχαγγελου, κοινοτητα Βαθης Ιναχωριου Ιναχωριο Ιναχωριον 35ος παραλληλος αρχαιοτερα 9 Εννεα Χωρια δενδρο ζιζυφος ορθογραφια Τζιτζιφια δασος ελαιωνας Πλοκαμιανα πρακτικη μαια Βατσολακη καταρρακτες καταρρακτης Μικρος Μεγαλος Ρετζακας φυτο αθανατος χλωριδα Τζιτζυφες τζιτζιφες Αποκορωνας, σπηλαιο Σκοτεινη, Μαρμαροσπηλιος, Σκολακας, Κισσωπου, κισσωπος Παναγιας, παναγια Αγιας Παρασκευης Παρασκευη τοιχογραφια καταστραμμενη Gerola Λασιθιωτακης Τοιχογραφημενες εκκλησιες
