Του Βασίλη Δράκου
Το Halloween, γνωστό σήμερα ως γιορτή των μεταμφιέσεων και των τρομακτικών συμβόλων, έχει τις ρίζες του πολύ πιο βαθειά απ’ ό,τι συνήθως πιστεύουμε. Πριν γίνει εμπορική ή χριστιανική εορτή, υπήρξε ιερή τελετουργία για το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του «σκοτεινού μισού» του έτους — μιας περιόδου όπου η ζωή και ο θάνατος αγγίζονται.
Όμως, αν εξετάσει κανείς την ιστορία των λαών της Ευρώπης, θα διαπιστώσει πως οι παραδόσεις των Κελτών και των Ελλήνων παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες — τόσο στην δομή των μύθων, όσο και στη λατρεία του κύκλου της φύσης, του θανάτου και της αναγέννησης.
Αυτές οι ομοιότητες ίσως να μην είναι τυχαίες· ήδη από την αρχαιότητα υπήρξαν συγγραφείς που υπαινίχθηκαν ότι οι Κέλτες μοιράζονταν σχέσεις καταγωγής με τους αρχαίους Έλληνες. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.
Το Samhain: Το τέλος του καλοκαιριού και η αρχή της σκοτεινής περιόδου
Το Samhain (προφέρεται «Σάουιν») ήταν η πιο ιερή γιορτή των αρχαίων Κελτών.
Σήμαινε κυριολεκτικά «το τέλος του καλοκαιριού» και βρισκόταν στο σημείο του χρόνου όπου το φως λιγοστεύει, οι σοδειές έχουν μαζευτεί και η γη ετοιμάζεται να «πεθάνει» για τον χειμώνα.
Ήταν μια μεταίχμια νύχτα — ένα όριο ανάμεσα στους κόσμους των ζωντανών και των νεκρών.
Σύμφωνα με τις ιρλανδικές Annals of the Four Masters και τη Mythological Cycle, εκείνη τη νύχτα τα πνεύματα των προγόνων μπορούσαν να επιστρέψουν για λίγο, και οι θνητοί φορούσαν μάσκες ή μεταμφιέσεις για να τα τιμήσουν ή να τα ξεγελάσουν.
Οι φωτιές (bonfires) άναβαν παντού, όπως και οι καθαρτήριες φλόγες των Ελευσινίων Μυστηρίων στην Ελλάδα.
Το Halloween που γνωρίζουμε σήμερα είναι η μετεξέλιξη αυτού του εθίμου, συνδυασμένη με τη χριστιανική εορτή των Αγίων Πάντων (All Hallows’ Eve), που τοποθετήθηκε σκόπιμα στις 31 Οκτωβρίου από τον Πάπα Γρηγόριο Δ΄ τον 9ο αιώνα για να αντικαταστήσει το παγανιστικό Samhain.
Οι ψυχές και οι εποχές: Από το Ψυχοσάββατο στο Halloween
Στον ορθόδοξο κόσμο, ο κύκλος των ψυχών τιμάται στα Ψυχοσάββατα, ιδίως εκείνο που προηγείται της Αποκριάς και της Πεντηκοστής.
Και στις δύο περιπτώσεις, το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας νέας (χειμώνας–άνοιξη ή Πεντηκοστή–καλοκαίρι) συνδέεται με την ενθύμηση των νεκρών.
Η πρακτική αυτή είναι αρχαιότερη του Χριστιανισμού.
Ο Πλούταρχος (Περί Ψυχής) περιγράφει ότι οι Έλληνες πρόσφεραν προσφόρια στις ψυχές στο τέλος κάθε σεληνιακού κύκλου, όπως και οι Κέλτες πρόσφεραν τροφή στους νεκρούς τη νύχτα του Samhain.
Η ψυχοπομπική διάσταση του τέλους του καλοκαιριού είναι κοινή: ο θάνατος δεν είναι τιμωρία αλλά πέρασμα — και το φως της άνοιξης θα επιστρέψει,
Συσχετισμοί με τα αρχαία ελληνικά έθιμα
Αν και το Halloween έχει κελτική προέλευση, παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες με τα αρχαία ελληνικά έθιμα που σχετίζονται με τον θάνατο, τις ψυχές και τις τελετές προς τιμήν τους.
Γενέσια (Genesia)
Τα Γενέσια ήταν μια αθηναϊκή γιορτή που τιμούσε τους νεκρούς και τους προγόνους.
Οι οικογένειες επισκέπτονταν τους τάφους, έκαναν προσφορές και αναμνήσεις για τους αποθανόντες. Αυτή η πρακτική θυμίζει το Halloween, όπου οι άνθρωποι τιμούν τους νεκρούς με σύμβολα και κεριά (J. Sequel).
Ανθεστήρια (Anthesteria)
Τα Ανθεστήρια ήταν τριήμερη γιορτή του Διονύσου με χθόνιο χαρακτήρα.
Η δεύτερη μέρα, η Χοές, ήταν αφιερωμένη στην υποδοχή των ψυχών· η τρίτη, οι Χύτροι, περιλάμβανε προσφορές τροφής (χυλό σε πήλινα δοχεία) για να κατευναστούν οι ψυχές.
Στο τέλος έλεγαν τη φράση:
«Θύραζε Κῆρες, οὐκ ἔτ᾽ Ανθεστήρια» — «Έξω, Κῆρες, τα Ανθεστήρια τέλειωσαν» (Nilsson, 1940).
Αυτή η τελετή θυμίζει άμεσα το trick–or–treat του Halloween, όπου τροφή ή γλυκίσματα προσφέρονται για να εξευμενιστούν τα πνεύματα.
Διονύσια (Dionysia)
Κατά τα Διονύσια, οι άνθρωποι φορούσαν μάσκες, χόρευαν και τελούσαν θεατρικές τελετές.
Οι μεταμφιέσεις και οι προσωπείες λειτουργούσαν αποτροπαϊκά — μια πρακτική που επιβιώνει στο Halloween (Frontisi-Ducroux, 1991). – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΑΠΟΤΡΟΠΑΪΚΑ, ΕΔΩ.
Νεκύσια και επικλήσεις νεκρών
Η τελετή του Νεκυσίου, γνωστή από την Οδύσσεια (ραψωδία λ), περιγράφει πώς ο Οδυσσέας επικαλείται τις ψυχές των νεκρών με θυσίες και σπονδές.
Η ιδέα ότι οι ψυχές μπορούν να επιστρέψουν ή να μιλήσουν θυμίζει τις επικλήσεις των πνευμάτων που συνδέθηκαν αργότερα με το Halloween (Περραιβός, 1815).
Κακοποιά πνεύματα – Ερινύες και Κῆρες
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν σε σκοτεινές θεότητες όπως οι Κῆρες και οι Ερινύες, που τριγυρνούσαν στις νύχτες των μαχών ή καταδίωκαν τους ενοχικούς.
Αυτές οι μορφές θυμίζουν τα τρομακτικά σύμβολα του Halloween — φαντάσματα, μάγισσες και σκελετούς — ως προσωποποιήσεις του φόβου και του περάσματος.
Μάσκες, μυστήρια και θάνατος: κοινές ρίζες της λατρείας
Η χρήση μασκών στο Samhain θυμίζει τις διονυσιακές πομπές και τις ελληνικές αποκριές, όπου η μεταμφίεση είχε αποτροπαϊκό και ιερό χαρακτήρα.
Ο Διόνυσος, θεός της έκστασης, της γονιμότητας και της αναγέννησης, ήταν θεός της καθόδου και της επιστροφής.
Στους Κέλτες, αντίστοιχα, ο θεός Dagda συνδέεται με τη γη και τον κάτω κόσμο, ενώ η θεά Morrígan εκπροσωπεί το πεπρωμένο και τον θάνατο.
Οι μάσκες λειτουργούσαν ως μέσα επικοινωνίας με το υπερφυσικό, όχι ως διασκέδαση.
Η φλόγα, η σκιά και το πνεύμα των νεκρών αποτελούσαν ενιαίο τελετουργικό πλαίσιο, όπου ο φόβος συνυπήρχε με τον σεβασμό.
Το ίδιο πνεύμα επιβιώνει σήμερα στις φλόγες των κολοκυθών και στις σκιές των κεριών του Halloween.
Οι Κέλτες και οι Έλληνες: Θρύλοι κοινής καταγωγής
Οι μεσαιωνικές ιρλανδικές χρονογραφίες, όπως το Lebor Gabála Érenn («Το Βιβλίο των Κατακτήσεων της Ιρλανδίας»), αφηγούνται πως οι Τουάθα ντε Ντάναν (Tuatha Dé Danann) — το θεϊκό γένος των Ιρλανδών — κατάγονταν από την Ελλάδα ή την Μίλητο, μεταφέροντας τις τέχνες και τη λατρεία της θεάς Δάνα, που θυμίζει την Διώνη ή την Δήμητρα των Ελλήνων.
Η Μίλητος, ελληνική αποικία της Ιωνίας, μνημονεύεται ως πατρίδα των Milesians, των τελευταίων αποίκων της Ιρλανδίας.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι, σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Δαναοί (απόγονοι της Δανάης, κόρης του Άργους) υπήρξαν το αρχαιότερο γένος των Ελλήνων, από το οποίο λέγεται ότι προήλθαν οι Δαναοί της Ιωνίας και αργότερα οι άποικοι της Μίλητου.
Ο Ιούλιος Καίσαρας, στα Commentarii de Bello Gallico (VI.14), αναφέρει ότι οι Δρυίδες της Γαλατίας γνώριζαν την ελληνική γλώσσα και δίδασκαν θεωρίες για την αθανασία της ψυχής «όμοιες με εκείνες του Πυθαγόρα».
Αυτές οι αναφορές δείχνουν πολιτισμική συγγένεια, ακόμη κι αν όχι ιστορική καταγωγή.
Ο Ηρακλής, η Γαλάτεια, ο Κέλτης και ο Γαλάτης
Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο (Βιβλιοθήκη, II.7.8), ο Ηρακλής, κατά τα ταξείδια του προς την Δύση, ενώθηκε με τη Γαλάτεια, κόρη του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης.
Από αυτή την ένωση γεννήθηκαν δύο γιοι: ο Κέλτης, γενάρχης των Κελτών, και ο Γαλάτης, γενάρχης των Γαλατών.
Οι μεσαιωνικοί Ιρλανδοί λόγιοι, γνωρίζοντας την ελληνική μυθολογία, ταύτισαν αυτές τις μορφές με τους προγόνους των Κελτών και συνέδεσαν έτσι τον δικό τους λαό με τον Ηρακλή, το αρχέτυπο του ημίθεου ήρωα που γεφυρώνει θεούς και ανθρώπους.
Αυτή η παράδοση υποδηλώνει μια συμβολική γέφυρα ανάμεσα στην Ελλάδα και τα νησιά του Βορρά: ο Ηρακλής, ο πανευρωπαϊκός ήρωας, αφήνει απογόνους που μεταφέρουν τη φλόγα της ελληνικής σοφίας μέχρι τις άκρες του Ατλαντικού.
Συνεπώς στην καρδιά όλων αυτών των παραδόσεων βρίσκεται το ίδιο αρχετυπικό μοτίβο: Η κάθοδος και η άνοδος της Περσεφόνης. Το ταξείδι της ψυχής μέσα από το σκοτάδι προς το φως και αντίστροφα.
Η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας, αρπαγμένη από τον Πλούτωνα, συμβολίζει την εναλλαγή των εποχών και το αιώνιο ταξείδι ζωής–θανάτου.
Όταν κατέρχεται στον Άδη, η φύση μαραίνεται· όταν αναδύεται, η γη ανθίζει.
Η κάθοδός της συμβολίζει το τέλος του καλοκαιριού, όπως το Samhain· η ανάβασή της, το Beltane — την εαρινή αναγέννηση της ζωής (Fenton, 2020).
Τα Ελευσίνια Μυστήρια και οι Κελτικές τελετές των Δρυΐδων συμμερίζονταν αυτήν τη μυστηριακή αντίληψη της θνητότητας και αναγέννησης, όπου ο θάνατος είναι κύκλος, όχι τέλος.
Η Περσεφόνη κατέρχεται στον Άδη, όπως οι ψυχές που επιστρέφουν στο Samhain.
Αναδύεται ξανά στην επιφάνεια, όπως η φύση την άνοιξη και οι ψυχές που μνημονεύονται στα Ψυχοσάββατα.
Οι δοξασίες της αρχαίων Ελλήνων και των Κελτών δεν ήταν απλώς εθιμικές: ήταν βαθύτατα ενσωματωμένες στη δημόσια και ιδιωτική ζωή, ενδυναμώνοντας τη σχέση των ανθρώπων με το μυστήριο του θανάτου, της μνήμης και της μεταφυσικής. Όπως αναφέρει η καθηγήτρια Fenton, “οι τελετές μετάβασης — από το φως στο σκοτάδι, από τον θερισμό στον χειμώνα, από τον κόσμο των ζωντανών στο βασίλειο των σκιών — αποτελούν διαχρονική ανθρώπινη ανάγκη έκφρασης και προστασίας” (Fenton, 2020).
Η θρησκεία, ο μύθος και το έθιμο είναι διαφορετικοί τρόποι να ειπωθεί η ίδια ιστορία:
ότι τίποτα δεν χάνεται, ότι η ζωή και ο θάνατος είναι δύο όψεις του ίδιου κύκλου, και πως οι άνθρωποι — είτε στις κοιλάδες της Ελλάδας είτε στα βουνά της Ιρλανδίας — πάντα κοίταζαν τα αστέρια και αναρωτιούνταν το ίδιο πράγμα:
Πού πηγαίνουμε όταν το φως σβήνει, και πότε θα επιστρέψουμε στο φως;
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.10.2025.
Βιβλιογραφια:
- Απολλωδορος / Apollodorus, Bibliotheca, II.7.8.
- Ομηρος / Homeric Hymn to Demeter.
- Πλουταρχος / Plutarch, De animae procreatione in Timaeo.
Και:
- Berresford Ellis P. The Druids, Grand Central Publishing, 1995.
- Burkert W. Greek Religion: Archaic and Classical. Harvard University Press, 1985.
- Fenton E. “Seasonal Thresholds and Ritual Transitions in Indo-European Cultures.” Journal of Comparative Mythology, 14(2), 125–146, 2020.
- Frontisi-Ducroux F. (1991). Masks of Authority. Cornell University Press.
- Graves R. The Greek Myths, Penguin, 1955.
- Green M. J. The Celtic World, Routledge, 1995.
- Julius Caesar, Commentarii de Bello Gallico, VI.14.
- Lebor Gabála Érenn (The Book of Invasions), ed. R. A. Stewart Macalister, Irish Texts Society, 1938–1956.
- Λεκακης Γ. «Ταματα και αναθηματα».
- Nilsson M. P. Greek Popular Religion. Columbia University Press, 1940.
- Parker R. Miasma: Pollution and Purification in Early Greek Religion. Oxford University Press, 1983.
- Περραιβός Σ. Περί των Αρχαίων Νεκρομαντείων της Ηπείρου. Αθήναι, 1815.
- Sequel J. “Genesia: The Ancient Greek Festival Honoring Ancestors and the Dead.”
- Ware K. (1995). The Orthodox Way. St. Vladimir’s Seminary Press.
Halloween αρχαιες ριζες νυχτα ενωση κοσμος ζωντανων νεκρων χαλογουιν χαλοουιν χαλλογουιν χαλλοουιν εθιμα οκτωβριου πανηγυρια οκτωβριος πανηγυρι εορτη γιορτη εορτες γιορτες
