Μια κρητική γιορτή, για το “θαύμα” της αλλαγής του φύλου της κόρης της Γαλάτειας! Η λατρεία της Φυτίας Λητούς στην Κρήτη. Και ο φαλλικός φεγγαροθεός Λεύκιππος.
Του Γιώργου Λεκάκη
Τα Εκδύσια ήταν αρχαία ετήσια εορτή των Κρητών, στην Φαιστό, προς τιμήν της Φυτίας Λητούς[1]…
Κάποτε, η θυγατέρα του Ευρυτίου (γιου του Σπάρτωνος), Γαλάτεια, υπανδρεύθηκε τον υιό του Πανδίονα, Λάμπρο. Ο Λάμπρος ήταν άνδρας με καλή καταγωγή, αλλά άνευ πόρων. Η Γαλάτεια έμεινε έγκυος και ο σύζυγός της παρακάλεσε τον θεό το παιδί να γεννηθεί αγόρι. Μάλιστα, απείλησε την Γαλάτεια, πως αν δεν γεννηθεί αγόρι και γεννηθεί κορίτσι, θα το σκοτώσει![2].. Και – φευ! – Η Γαλάτεια έτεκε κόρη, μια μέρα που ο Λάμπρος έβοσκε τα κοπάδια του, κάπου μακριά από το σπίτι!.. Η Γαλάτεια, λυπήθηκε το βρέφος και συλλογιζόμενη την ερημία του οίκους τους, συμβουλεύθηκε τότε τα όνειρά της και τους μάντεις, που της είπαν να αναθρέψει την κόρη ως κόρο / κύρο > κύριος. Κι εμπρός στο ενδεχόμενο να πραγματοποιήσει ο Λάμπρος την απειλή του, έντυσε την μικρούλα με αγορίστικα ρούχα, λέγοντας ψέματα στον σύζυγό της, πως του έφερε στον κόσμο αρσενικό απόγονο…
Αλλά το κορίτσι μεγάλωνε… Κι η ομορφιά της ήταν απερίγραπτη! Η Γαλάτεια την ανέθρεψε σαν αγόρι, δίνοντάς της μάλιστα το συμβολικό φαλλικό όνομα Λεύκιππος. Αλλά τα γυναικεία χαρακτηριστικά της γίνονταν ολοένα και πιο ευδιάκριτα… Τότε η Γαλάτεια κατέφυγε στο λητώον (ιερό της Λητούς) και «συνεχώς οδυρωμένη και ικετεύουσα» επαρακάλεσε την Φυτία Λητώ να κάμει την κόρη… αγόρι! Έτσι, η θεά Λητώ – άλλωστε ήταν προστάτις των γυναικών που είχαν γεννήσει[3] – «μετέβαλε την φύσιν της παιδός εις κυρόν».
Έτσι, οι κάτοικοι της Φαιστού, «μέμνηται της μεταβολής», εις ανάμνησιν δηλ. αυτού του «θαύματος» – έτσι θα το έλεγαν οι χριστιανοί – αφού η θεά «έφυσε μήδεα[4] τη κόρη» («φύτευσε» ανδρικά γεννητικά όργανα στην κόρη) και επειδή η κόρη εκδύθηκε τον παρθενικό πέπλο, ετελούσαν τα Εκδύσια! Η γιορτή γινόταν κατά τον μήνα Απελαίο.[5] Και ίσως να ήταν εισαγόμενη στην Κρήτη, από την έλευση και εγκατάσταση στην περιοχή της Φαιστού, θεσσαλικών φύλων από την Ιστιαιώτιδα [Εστιαιώτιδα < εστία].[6] Οι Φαιστίοι, λοιπόν, τελούσαν θυσίες στην Φυτία Λητώ.[7]
Στο τυπικό, τώρα, της εορτής, το κορυφαίο σημείο ήταν η απέκδυση της εφηβικής κοριτσίστικης ενδυμασίας και η ενέδυση της στολής του ανδρός πολεμιστή. Διότι και οι γυναίκες ήταν ισάξιες πολεμίστριες / στρατιωτίνες. Η έφηβος και η εφηβεία πέθαινε, τελείωνε και ένα ώριμο μέλος της κοινωνίας γεννιόταν. Ενώ οι νεαροί – μέλλοντες πολεμιστές – αφιέρωναν στην θεά, έπειτα από την μύησή τους, τα παιδικά τους ρούχα.
Στα Εκδύσια υπέρ της Λητούς[8], οι άνδρες ντύνονταν με γυναικεία ρούχα και οι γυναίκες με ανδρικά. Εξ αυτού επικράτησε το αρχαίο γαμήλιο έθιμο, σε κάποιες περιοχές, την πρώτη νύχτα του γάμου, γαμπρός και νύφη να άλλαζαν ρούχα (οι γυναίκες να φόραγαν χιτώνες και χλαμύδες και οι άνδρες πέπλο και καλύπτρα). Απ’ εδώ και πέρα, κι οι δυο ήσαν ένα, ομότιμοι και ισότιμοι στην γαμήλια σχέση. Το έθιμο αυτό επιβιωσε έως τις ημέρες μας σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, κυρίως δωρικές:
- Στην Σπάρτη λ.χ. οι νύφες την πρώτη νύχτα του γάμου πλάγιαζαν με τους συζύγους τους ντυμένες ανδρικά.
- Οι νύφες εξ Άργους πλάγιαζαν αντίστοιχα, φορώντας ψεύτικη ανδρική γενειάδα. Τέλος,
- στην Κω, τόπος καταγωγής της Λητούς, αντίστοιχα, ο γαμπρός υποδεχόταν την νύφη, ενδεδυμένος γυναικεία…
Στην Κρήτη, επικράτησε το όνομα και στην εορτή αποφοίτησης από το σχολείο, το οποίο οι Κρήτες τελείωναν στα 17 τους χρόνια. Τότε γίνονταν τα Εκδύσια, Δηλ. έβγαζαν τα σχολικά ρούχα και ντύνονταν τα ανδρικά. Σκηνές από αυτό το έθιμο της εορτής των Εκδυσίων ίσως να εικονίζονται και στον περίφημο Δίσκο της Φαιστού (του 1500 π.Χ.).[9]
Ο φαλλικός φεγγαροθεός Λεύκιππος
Σε κάποια μέρη, πριν από τους αρχαίους γάμους, συνηθιζόταν (ήταν νόμιμο) οι νύφες να κοιμούνται δίπλα στο άγαλμα του φαλλικού[10] φεγγαροθεού Λευκίππου[11]. Ο φεγγαροθεός – μεταμορφωμένος σε Έρωτα – ήταν ο πρώτος πραγματικός άνδρας κάθε γυναίκας, πράξη που συνέβαινε ως «ιερουργική ερωτοπραξία». Άλλωστε η παρθενία της νύφης δεν ήταν το ζητούμενο για έναν σύζυγο εκείνη την εποχή – αυτό έγινε απαίτηση των ματαχριστιανικών χρόνων. Έτσι, η παρθένος «συνευρίσκετο» πριν από τον γάμο με τον θεό – ή όποιον τον αντιπροσώπευε επί Γης:
- Τον αρχηγό,
- τον βασιλιά,
- τον ιερέα,
- τον ξένο[12] ή ακόμη-ακόμη
- ένα φαλλικό είδωλο!
Έτσι, ίσως, βάσει αυτού, και οι Φαίστιες, πριν τον γάμο, να συνουσιάζονταν με το άγαλμα του Λευκίππου, γι’ αυτό και η Γαλάτεια να ονομάτισε έτσι την θυγατέρα της.
Κι άλλος Λεύκιππος έχει σχέση με την ανταλλαγή ανδρικών-γυναικείων ρούχων: Ο γιος του βασιλιά της Πίσας Ολυμπίας, Οινόμαος, ονομαζόταν κι αυτός Λεύκιππος. Ο νέος ερωτεύθηκε την Δάφνη. Και για να μπορεί να την βλέπει άνετα, μεταμφιεζόταν σε… κορίτσι. Κάποτε όμως τον αντιλήφθηκαν η Δάφνη και οι φίλες της και τον φόνευσαν!..
Άλλα Εκδύσια
Γιορτή παρόμοια με τα Εκδύσια ήταν:
- τα Περιβλημαία, που εορτάζονταν στην Λύκτο (της Κρήτης). Και
- (τα) Δρομεία[13] που εορτάζονταν στην Πριανσό, επίσης της Κρήτης (εορτή που εορταζόταν κατά τον τοπικό μήνα Δρομήιο).
ΠΗΓΗ: ομότιτλο άρθρο του Γ. Λεκάκη στην στήλη του “ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ” στο περ. “Νέα Σκέψη”, τ. Μαΐου, 2012. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.6.2013.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Διόδωρος Σικελιώτης «Βιβλιοθήκη Ιστορική». Λιβεράλις Αντ. «Μεταμορφώσεων συναγωγή» 17.6, έκδ. «Budé», Παρίσιοι, 1968. Παρθ. 15.2-4. Παυσ. 8.20.2-4. Πλούτ. «Γυν. Αρεταί», 245 Ε. «Υβριστικά».
- Λάμψας Γ. “Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 1984.
- Λεκάκης Γ. «Τάματα και αναθήματα». Του ιδίου «Αρχαίες Γιορτές και Πανηγύρια των Ελλήνων», “Λεξικο παραδοσεων”, “Ελληνικη Μυθολογία”. (υπό έκδοσιν).
- Λεκατσάς Παν. «Έρως».
- Φωρ Π. «Η καθημερινή ζωή στην Κρήτη τη μινωική εποχή», εκδ. Παπαδήμα, Αθήναι, 1987.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Η Φυτία Λητώ ήταν η τοπική παραλλαγή της Μεγάλης Μητέρας Θεάς Ρέας στην Φαιστό.
[2] Αυτή η φανατική προτίμηση στα αγόρια είναι, σε έναν μικρότερο βέβαια βαθμό, ακόμη και σήμερα έκδηλη στην Κρήτη και την Μάνη, και όπως βλέπετε κρατά από τα αρχαία χρόνια αδιάλειπτα…
[3] Η Λητώ συλλατρευόταν με τα παιδιά της (Άρτεμι και Απόλλωνα) στον Ζωστήρα Αττικής, την Δήλο, τα Μέγαρα, το Άργος, την Σπάρτη, την Τανάγρα, τους Δελφούς, το Αρτεμίσιο Ρόδου, την Μαντίνεια, την Ξάνθο Λυκίας, την Ορτυγία και την Λατώρεια Λυδίας, κ.α.
[4] μήδεα > μέδεα, μέζεα, τα απόκρυφα σημεία, εξ ου και η λέξη μέζες, εκ της νοστιμιάς των απόκρυφων σημειών (των… αμελέτητων), ζώου που θυσιάζεται ή ψήνεται ή μαγειρεύεται… Αργότερα μεζές επεκράτησε να λέγεται κάθε μικρονοστιμιά, κάθε ορεκτικό, που τρώγεται για «να ανοίξει η όρεξη»…
[5] Στο σημερινό ημερολόγιο θα λέγαμε κατά τα μέσα Νοεμβρίου έως τα μέσα Δεκεμβρίου. Ως επιβίωση αυτών δέον όπως θεωρηθεί ίσως και η Ημέρα της Μπάμπως ή η Γυναικοκρατία, που εορτάζεται διονυσιακά έως τις ημέρες μας ακόμη, κυρίως σε θρακιώτικες συνοικίες, σε Μακεδονία – Θράκη, πάλι κατά τις ημέρες του χειμώνος… Αλλά και στις Απόκριες, όταν οι άνδρες ντύνονται γυναίκες και το ανάποδο…
[6] Αναφέρεται κάποιος Λεύκιππος (του Ξανθίου), που επί κεφαλής Θεσσαλών πήγε στην Κρήτη, απ’ όπου όμως τον εκδίωξαν και κατέληξε σε περιοχή της Εφέσου.
[7] Συλλάτρευαν και την Σκοτία Αφροδίτη.
[8] Αφού τιμούσαν την μάνα, θα τιμούσαν και τον υιό της, Απόλλωνα. Ίσως γι’ αυτό, σε αρκετές παραστάσεις του, κυρίως ρωμαϊκές, τον ευρίσκουμε ενδεδυμένο γυναικεία.
[9] «Το θέμα των εκδυσίων αναφέρεται στην 14η ομάδα σημείων του Δίσκου της Φαιστού, στην Α πλευρά, από το κέντρο προς την περιφέρεια, όπως αριθμεί αυτά ο Έβανς.
Παρουσιάζεται η ιστορία νέου με ηλικιωμένο, που καταφεύγουν σε σπήλαιο, όπου μετά την εκπαίδευση γινόταν η αλλαγή του ενδύματος του νέου. Διαβάζεται η λέξη ΟΤΑΝ και στην φράση «πόλι όταν οψέει, όλο σει» (= όταν, απ’ ό,τι φαίνεται, η πόλη όλη σείεται). Ο αρχαιολόγος ντι Βίτα έχει βρει αλλεπάλληλα στρώματα καταστροφής από σεισμούς και όπως αποκάλυψε έστρωναν με σταράκι το καταστραφέν στρώμα και από πάνω απ’ αυτό δούλευαν το επόμενο. – ΠΗΓΗ: Αντ. Βασιλάκης.
[10] Την λατρεία των φαλλικών θεών, την μετέφεραν οι μινωίτες Κρήτες, ως Φιλισταίοι (= φίλοι των ιστίων, ναυτικοί), στην Μέση Ανατολή.
[11] Έκτοτε ο λευκός ίππος (Λεύκιππος) καθιερώθηκε ως σύμβολο αγνής συνευρέσεως με άνδρα, σύμβολο ερωτικής φαντασιώσεως κλπ. Σχετικά μηνύματα περνάει και το έργο του Π. Σάφερ «Έκβους», έργο που φέρει το όνομα του λευκού αλόγου πρωταγωνιστή του. Η κόρη πάντα περιμένει τον καλό της να έρθει επάνω σε άσπρο άτι…
[12] Εξ αυτού, πολλές κοινωνίες «δίνουν» στον ιερό ξένο που φιλοξενούν να πλαγιάσει και να συνευρεθεί με γυναίκα του σπιτιού, και μάλιστα επίσημη (σύζυγο ή θυγατέρα). Στην επέκταση του αρχαίου αυτού εθίμου, την θέση του φεγγαροθεού επήρε και ο πατέρας / πάτερ φαμίλιας της οικογενείας. Σε κάποια χωριά της Πελοποννήσου έως και τα πρόσφατα χρόνια, την παρθενία της κόρης έπαιρνε ιεροτελεστικά ο πατέρας της.
[13] Άσχετη με τα Δρόμεια της πόλεως Δρήρος της Κρήτης.
ΑΡΧΑΙΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ εκδυσια Λεκακης ΑΡΧΑΙΑ ΓΙΟΡΤΗ ΠΑΝΗΓΥΡΙ αρχαιοι ΕΛΛΗΝΕΣ ενδυση φαιστος εκδυση εορτες εορτη πανηγυρι κρητης κρητη νοεμβριος δεκεμβριος νοεμβριου δεκεμβριου αλλαγη φυλου φυλο κρητικη εορτη, κρητικο θαυμα Γαλατεια λατρεια θεα Φυτια Λητω Κρητης φαλλικος φεγγαροθεος Λευκιππος Λεκακης αρχαια αρχαιος αρχαιο ετησια εορτες Κρητων, Φυτο Ευρυτιος Σπαρτων Σπαρτωνας, γαμος Πανδιονας, Πανδιων Λαμπρος ανδρας καλη καταγωγη ανευ πορων πτωχος φτωχος εγκυος συζυγος παρακαλι θεοι παιδι γεννηση αγορι απειλη γεννα κοριτσι, ενδοοικογενειακη βια κορη, βοσκος κοπαδι σπιτι βρεφος ερημια οικος συμβουλη ονειρο μαντης, μαντικη ανατροφη κορος / κυρος > κυριος μικρη αγοριστικα ρουχα, ψεμα αρσενικος απογονος ομορφια απεριγραπτη συμβολικο φαλλικο ονομα φαλλος γυναικεια χαρακτηριστικα λητωον λητωο ιερο ιερον Λητους οδυρωμενη οδυρμος ικετευουσα ικετις προστατις των γυναικων μεταβολη φυσεως φυσης φυση παιδι κατοικοι μεμνηται μνημη αναμνησις αναμνηση χριστιανοι εφυσε μηδεα φυτευση φυτεμα ανδρικα γεννητικα οργανα αιδοιον αιδοιο χριστιανισμος παρθενικος πεπλος, παρθενικο πεπλο τελετη μηνας Απελαιος εισαγομενη ελευση εγκατασταση θεσσαλικα φυλα Ιστιαιωτιδα < εστια Φαιστιοι, θυσια θεσσαλικο φυλο εστιαιωτιδα Ιστιαιωτις εστιαιωτις τυπικο εορτης, απεκδυση γδυσιμο εφηβικη κοριτσιστικη ενδυμασια ενεδυση στολη φορεσια ανδρικη πολεμιστης γυναικες ισαξια πολεμιστρια / στρατιωτινα στρατος ισοτητα ισοτης εφηβεια εφηβος ωριμο μελος κοινωνια νεαρος πολεμιστης αφιερωμα μυηση παιδικα ρουχο γυναικεια γυναικα ανδρικα γαμηλιο εθιμο, πρωτη νυχτα γαμου νυκτα γαμπρος νυφη χιτωνα χλαμυδα καλυπτρα δυο ενα, ομοτιμος ισοτιμος γαμηλιος σχεση δωρικη δωριεις επιβιωση Σπαρτη λακωνια νυφες αργος αργολιδα ψευτικη ανδρικη γενειαδα γενια γενεια γενι Κως δωδεκανησα γαμβρος υποδοχη νυφης, ονομα τελετη αποφοιτησης σχολειο, Κρητες 17χρονος σχολικα Δισκος της Φαιστου 16ος αιωνας 1500 πΧ φεγγαροθεος γαμοι νομιμο αγαλμα φαλλοφορος φεγγαρι μεταμορφωση ερωτας ερως πρωτος πραγματικος ανδρας καθε γυναικας, ερωτικη πραξη ιερουργικη ερωτοπραξια παρθενος παρθενια παρθενα συνευρεση προγαμιαια σχση αντιπροσωπος αρχηγος βασιλιας βασιλευς ιερεας ιερευς, ξενος φαλλικο ειδωλο Φαιστιες, φαιστια προ γαμου, συνουσια ανταλλαγη Πισα Ολυμπια ηλεια Οινομαος, νεος Δαφνη μεταμφιεση κοπελλα κοπελα φιλες φονος Περιβλημαια, περιβλημα Λυκτος Δρομεια Πριανσος μην Δρομηιος διοδωρος Σικελιωτης Λιβεραλις Μεταμορφωσεων συναγωγη Παρθενιος Παυσανιας Πλουταρχος Γυναικων Αρεται Υβριστικα λαμψας Λεξικο λεκατσας φωρ καθημερινη ζωη μινωικη μινωικος πολιτισμος παραλλαγη Μεγαλη Μητερα Θεα Ρεα προτιμηση Μανη, συλλατρεια αρτεμις αρτεμη απολλωνας απολλων Ζωστηρας Αττικη νησος Δηλος κυκλαδες Μεγαρα, Ταναγρα, Δελφοι Αρτεμισιο Αρτεμισιον Ροδος Μαντινεια αρκαδια Ξανθο Λυκια Ορτυγια Λατωρεια Λυδια μηδεο > μεδεα, μεζεα, μεδεο, μεζεο αποκρυφα σημεια, λεξις ερυμολογια μεζες, νοστιμια αποκρυφο σημειο αμελετητα ζωο ψησιμο μαγειρικη μικρονοστιμια ορεκτικο ορεξη Ημερα της Μπαμπως Μπαμπω βαβω βαυβω Γυναικοκρατια, διονυσιακη θρακιωτες Μακεδονια – Θρακη, χειμωνας αποκριες, αποκριαι Ξανθιος Θεσσαλοι θεσσαλια Εφεσος ιωνια Σκοτια Αφροδιτη τιμη μανα, μαννα παρασταση εβανς νεος ηλικιωμενος, σπηλαιο, εκπαιδευση γλεξις ΟΤΑΝ φραση πολι οταν οψεει ολο σει σεισμος αρχαιολογος ντι Βιτα στρωμα καταστροφη σεισμοι σταρακι σταρι φαλλικοι θεοι μινωιτες Φιλισταιοι φιλοι των ιστιων, ναυτικοι Μεση Ανατολη λευκος ιππος λευκο αλογο αγνη συνευρεση με ανδρα, συμβολα ερωτικη φαντασιωση Σαφερ εκβους εργο πρωταγωνιστης ασπρο ατι κοινωνια ιερος φιλοξενια πατερας οικογενεια χωρια Πελοποννησου χωριο Πελοποννησος ιεροτελεστια Δρομεια Δρηρος πατερ φαμιλιας φαμιλια
