Του Ιωάννη Παπαδάκη
Αν και μικρονήσια, οι δυο Γραμβούσες Κισσάμου Χανίων, στην Δυτική Κρήτη, έχουν μοναδικότητες να επιδείξουν:
- Το φυτό Anthemis[1] glaberrima, μοιάζει, αλλά δεν ειναι χαμομήλι… Φύεται ανάμεσα σε ασβεστούχα παραθαλάσσια βράχια, μόνον στις νησίδες Ήμερη και Άγρια Γραμβούσα, και πουθενά αλλού στον πλανήτη Γη!
Περιγράφηκε, για πρώτη φορά, ως Ammanthus glaberrimus από τον Αυστριακό βοτανολόγο K. Rechinger, ο οποίος το συνέλεξε από την Άγρια Γραμβούσα στις 20 Απριλίου 1942. Είναι μικρό ετήσιο φυτό. Έχει εύκαμπτους βλαστούς 2-30 εκατ. και πολλά άνθη διαμέτρου έως 1 εκατ. Ανθίζει από τον Απρίλιο έως τον Μάιο. Τα σπέρματα του ωριμάζουν τέλη Μαΐου προς αρχές Ιουνίου και το φυτό αρχίζει σιγά – σιγά να ξεραίνεται. Προστατεύεται από το Π.Δ.67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης. Περιλαμβάνεται στα παραρτήματα ΙΙ* και IV της Οδηγίας των Οικοτόπων. Θεωρείται ένα από τα 50 πιο απειλούμενα φυτά της Μεσογείου, σύμφωνα με την IUCN (Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης). Κινδυνεύει με άμεση εξαφάνιση, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδος, διότι εντοπίζεται σε μικρούς πληθυσμούς που είναι ευάλωτοι σε οποιαδήποτε απειλή (π.χ. κλιματικές αλλαγές). Δεν χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο μέχρι σήμερα και δεν γνωρίζουμε αν έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Στα πλαίσια του προγράμματος CRETAPLANT, το μικροαπόθεμα του φυτού ορίστηκε σε μια έκταση 45 στρ. στα βόρεια της νησίδας Άγρια Γραμβούσα.
- Το φυτό Androcymbium[2] rechingeri φύεται σε μικρές περιοχές στις παραλίες της Δυτικής Κρήτης (Νησίδα Ήμερη Γραμβούσα, Φαλάσαρνα, Λαφονήσι) και πουθενά αλλού στον πλανήτη!
Περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1967 από τον Ελβετό βοτανολόγο W. Greuter. Είναι μικρό βολβώδες πολυετές φυτό, ύψους μόνο μέχρι 7 εκατ. – σπάνια 10 εκατ. – και τα φύλλα του έχουν μήκος μέχρι 15 εκατ. Ανθίζει από τον Δεκέμβριο έως τον Φεβρουάριο. Κάθε φυτό έχει περισσότερα από 4 άνθη τα οποία είναι λευκά και συνήθως με επιμήκεις μωβ λεπτές ρίγες. Τα σπέρματα ωριμάζουν μέσα στις κάψες και τα υπέργεια μέρη του φυτού ξεραίνονται τέλη Μαΐου προς αρχές Ιουνίου. Προστατεύεται από το Π.Δ.67/81, από την Συνθήκη της Βέρνης. Περιλαμβάνεται στα παραρτήματα ΙΙ* και IV της Οδηγίας των Οικοτόπων. Κινδυνεύει με άμεση εξαφάνιση σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, διότι οι πληθυσμοί του δέχονται μεγάλες πιέσεις κυρίως από την τουριστική ανάπτυξη. Στα πλαίσια του προγράμματος CRETAPLANT, το Μικρο-Απόθεμα του φυτού ορίστηκε σε μια έκταση 20 στρεμ. στην νησίδα του Λαφονησιού. Στην Φαλάσαρνα υπάρχει μια μεγάλη έκταση, αλλά κανείς δεν δίνει σημασία… ευτυχώς δεν το τρώνε τα πρόβατα.
Ιδιαιτέρως φημισμένο το γραμπουσιανο σταμναγκάθι – και ως παραδοσιακό πιάτο, με κατσικάκι αυγολέμονο.
Η Ήμερη Γραμβούσα είναι το νησί των Αθάνατων, αλλά και των… αθανάτων (παραπάνω φωτ.)! Στο νησί των πειρατών, και καθώς πλησιάζετε προς την δέστρα… το πρώτο πράγμα που βλέπετε είναι ένα ναυάγιο και φυσικά οι αθανάτοι, που σήμερα έχουν εξαπλωθεί σχεδόν σε όλην την νότια μεριά του νησιού. Μεξικό θυμίζει! Και φυσικά δεν είναι ενδημικό φυτό του νησιού. Τους αθανάτους τους φύτεψαν οι Έλληνες επαναστάτες κατά την απελευθέρωση του νησιού, το 1821, για να κατασκευαζουν σχοινιά, μιας και ήταν δύσκολη η εισαγωγή σχοινιού από άλλες χώρες. Η επεξεργασία του αθανάτου γινόταν το καλοκαίρι, που έκοβαν τα φύλλα και τα άφηναν για μια βδομάδα στον ήλιο να ξεραθούν, κατόπιν τα βουτούσαν σε αυτοσχέδιες κολυμπάδες με νερό, για να σαπίζουν και μετά από έναν μήνα άπλωναν τις τρίχες στον ήλιο να στεγνώσουν… Μετά ακολουθούσαν την διαδικασία του λιναριού. Το σκοινί απαραίτητο εργαλείο των ναυτικών της Ήμερης Γραμβούσας. Και ο αθάνατος το μοναδικό φυτό, μαζί με τον κόκκινο φλώμο, που πιάνει στο νησί.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.10.2025.
ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:
[1] Η ανθεμίς (από την αρχαία ελληνικη λέξη ἀνθεμίς = μικρό ἄνθος) είναι γένος αρωματικών ανθοφόρων φυτών, της οικογένειας των Αστερακίων / Asteraceae / Συνθέτων, στενά συγγενικό του γένους των χαμομηλιών – Chamaemelum. Έχουν περιγραφεί 703 είδη, αλλά προς το παρόν αποδεκτά είναι μόνο τα 172. Είναι ενδημικά των χωρών της Μεσογείου, και της νοτιοδυτικής Ασίας. Ανατολικά φτάνει μέχρι το Ιράν. Είδος γνωστό ήδη από τους αρχαίους Έλληνες. Σήμερα στην Ελλάδα τα είδη του γένους ανθεμίς είναι γνωστά ως μαργαρίτες και αγριοχαμομήλι. Υπάρχουν πολλά είδη ανθεμίδων στην Ελλάδα (περισσότερα από 20).
[2] Το Androcymbium είναι ένα γένος ποωδών φυτών, με 69 είδη, που ανήκουν στην οικογένεια των Κολχικών / Colchicaceae. Είναι ενδημικό στα Νησιά των Μακάρων / Μακαρονησία, στην Μεσογειο, την νότια Αφρική έως την Υεμένη της Αραβίας. Το όνομα του γένους προέρχεται από την Κολχίδα, πατρίδα της Μήδειας, του Εύξεινου Πόντου – της νυν Γεωργίας του Καυκασου. Λέγεται και κρόκος του φθινοπώρου, διαχρονικό λουλούδι, κρόκος του λιβαδιού και γυμνή κυρία. Θεωρείται ένα από τα βότανα της φαρμακεύτρας Μήδειας, μαθήτριας της θείας της, Κίρκης. Ο Ιάσων ερωτεύθηκε την Μήδεια, όταν την είδε γυμνή, στολισμένη μόνο με κολχικά, ή να κρατά, ή να μαζεύει κολχικά… εξ ου και έμεινε στο φυτό το όνομα γυμνή κυρία… Τα φυτά αυτά περιέχουν τοξικές ποσότητες του αλκαλοειδούς που εξ αυτών ονομάσθηκε κολχικίνη, το οποίο χρησιμοποιείται για την θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας και του μεσογειακού πυρετού. Χρήση έχουν οι ριζες και οι σπόροι του στην παραδοσιακή ιατρική. Τα φύλλα, ο βολβός και οι σπόροι του είναι δηλητηριώδη. Ακόμη και οι εργασίες κηπουρικής για το φυτό αυτό, πρέπει να γίνονται με γάντια. Η διάσημη δολοφόνος Κ. Γουίλσον πιστεύεται ότι τα χρησιμοποίησε για να δηλητηριάσει πολλά θύματα τον 19ο αιώνα! Το είδος που είναι γνωστό ότι περιέχει την πιο θανατηφόρα ποσότητα κολχικίνης είναι το C. autumnale. – ΠΗΓΗ: Amrollahi-Sharifabadi, (2013), Stuart (1979), Huxley (1992), Stary (1983), Altmann (1980).
- Πάντως αξίζει να σημειωθεί πως ένα μοναδικό είδος κολχικού φύεται και στην νήσο Χρυσή Ιεράπετρας Λασυθίου – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ! – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα κολχικά, ΕΔΩ.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Λεξικο παραδόσεων”.
μοναδικη χλωριδα Γραμβουσας Κισσαμου Χανιων, Δυτικης Κρητης Κισσαμος Χανια Δυτικη Κρητη φυτο Anthemis glaberrima, χαμομηλι ασβεστουχα παραθαλασσια βραχια, νησιδα νησι μικρονησι νησακι ημερη και αγρια Γραμβουσα, Δυτικη Κρητη Αυστριακος βοτανολογος Γραμπουσα 20 Απριλιου 1942 απριλιος μικρο ετησιο φυτο βλαστος ανθη διαμετρος ανθος Μαιος σπερμα Ιουνιος προστασια Συνθηκη της Βερνης βερνη ελβετια Οδηγια Οικοτοπων Οικοτοπος πιο απειλουμενα φυτα της Μεσογειου, Φυσης κινδυνος αμεση εξαφανιση, Κοκκινο Βιβλιο σπανια σπανιο απειλουμενο Ελλαδος, ελλαδας πληθυσμος απειλη κλιματικη αλλαγη χρηση ανθρωπος φαρμακευτικες ιδιοτητες μικροαποθεμα Androcymbium rechingeri ανδροκυμβριο παραλια Φαλασαρνα, Λαφονησι Ελβετος βοτανο βολβωδες πολυετες υψους φυλλα Δεκεμβριος Φεβρουαριος λευκο μωβ λεπτη ριγα σπερματα ωριμανση καψα Ιουνιος Ελλαδα τουριστικη αναπτυξη τουρισμος ελαφονησι γραμπουσιανο σταμναγκαθι παραδοσιακο πιατο, κατσικακι αυγολεμονο παραδοσιακη κουζινα γραμβουσας γραμπουσας, κατσικι αθανατος πειρατες ναυαγιο αθανατοι, ενδημικο ελληνες επαναστατης απελευθερωση επανασταση 1821, κατασκευη σχοινι σκοινι επεξεργασια αθανατου καλοκαιρι, θερος φυλλο ηλιαση κολυμπαδα νερο σαπισμα τριχες τριχα απλωμα στεγνωμα λιναρι σκοινια εργαλειο ναυτικοι κοκκινος φλωμος ανθεμις αρχαια ελληνικη λεξη ανθεμιδα μικρο ανθακι γενος αρωματικα ανθοφορα φυτα οικογενεια αστερακια Asteraceae / Συνθετων, Chamaemelum. ειδη, ενδημικα νοτιοδυτικη Ασια Ιραν ειδος μαργαριτα αγριοχαμομηλι ποωδες ποα Κολχικα Colchicaceae νησια των Μακαρων / Μακαρονησια, νοτια Αφρικη Υεμενη αραβια ονομα ετυμολογια Κολχιδα, κολχις Μηδεια Ευξεινος Ποντος Γεωργια Καυκασος κροκος του φθινοπωρου, διαχρονικο λουλουδι, λιβαδιου γυμνη κυρια βοτανα βοτανο φαρμακευτρα βοτανα Μηδειας, μαθητρια Κιρκη Ιασων ιασονας αργοναυτες ερωτας ερως κολχικα τοξικα αλκαλοειδες κολχικινη, θεραπεια ουρικης αρθριτιδας μεσογειακου πυρετου ουρικη αρθριτιδα μεσογειακος πυρετος ριζες σποροι παραδοσιακη ιατρικη λαικη βολβος σπορος δηλητηριωδη κηπουρικη γαντια διασημη δολοφονος Γουιλσον δηλητηριο θυμα 19ος αιωνας θανατηφορα θανατηφορο Λεξικο παραδοση Χρυση γαιδουρονησι Ιεραπετρας Λασυθιου Ιεραπετρα Λασιθιου Λασιθι Λασυθι κολχικο κολχικα
