Αρχαίο γλυπτό αγριογούρουνο βρέθηκε στην σπουδαία Γόρτυνα της Κρήτης! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Η βάση ενός αρχαίου γλυπτού συμπλέγματος, που περιλάμβανε ένα αγριογούρουνο, ανακαλύφθηκε στην σπουδαία Γόρτυνα, στην κεντρική Κρήτη.

Η πόλη Γόρτυς / Γορτύνη Μεσσαράς ευρίσκεται σε μια εύφορη πεδιάδα, 45 χλμ. νότια του Ηρακλείου, στον 35^ο παράλληλο [35°03′47″N 24°56′49″E].

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΓΟΡΤΥΝΑ, ΕΔΩ.

Τα περίχωρα της Γόρτυνος ήταν διάσημα στην αρχαιότητα για τις πηγές και τα άλση των δένδρων τους, ιδιαίτερα την περίφημη πηγή του Σαύρου, περιτριγυρισμένη από λεύκες, που έλεγαν ότι καρποφορούσαν, και την πηγή δίπλα στον Ληθαίο, που σκιάζεται από έναν πλάτανο, όπου, σύμφωνα με τον δημοφιλή μύθο, είχε προστατεύσει το γαμήλιο κρεβάτι της Ευρώπης και του Δία και λέγεται ότι διατηρούσε το φύλλωμά του, καθ’ όλην την διάρκεια του χρόνου, και του χειμώνος!

Την πόλη ίδρυσε ο Γόρτυς, από την Τεγέα Αρκαδίας. Η πόλη της Γόρτυνας, είχε σχέση με τους Αρκάδες της Γορτυνίας.[1] Πριν από αυτό, η πόλις ελέγετο Λάρισα και Κρημνία[2]. Εκτός από ανθρωπονύμιο υπάρχει πάντα και η γραμματική ετυμολογία: Έτσι Γόρτυς < κόρτυς = κραταιά, ισχυρά, όπως Κρήτη, κράτος, κλπ.[3]

Κατοικήθηκε ήδη στην Νεολιθική εποχή (9.000 χρόνια πριν από σήμερα…) αλλά πριν 5.000 χρόνια περίπου εγνώρισε την πρώτη της άνθηση κατά είτα και την μινωική περίοδο (1600 – 1100 π.Χ.).

Σπουδαίο πολιτιστικό κέντρο, πιθανός τόπος καταγωγής του Θαλήτα, δημιουργού του πυρρίχιου χορού!

Ο Μενέλαος και ο στόλος των πλοίων του, επιστρέφοντας από τον Τρωικό εμφύλιο των Ελλήνων Πόλεμο, εκτροχιάστηκαν προς την ακτογραμμή της Γόρτυνας. Ο Όμηρος περιγράφει θυελλώδεις θάλασσες που έσπρωξαν τα πλοία σε έναν αιχμηρό ύφαλο, καταστρέφοντας τελικά πολλά από τα πλοία, αλλά γλιτώνοντας το πλήρωμα…

Με σημαντικό ναό του Πυθίου Απόλλωνος. Στην κορυφή του λόφου, στην ακρόπολη, ευρέθηκε ένας ναός του 7^ου αιώνα π.Χ. και δύο ανάγλυφες πλάκες, μαζί με πολλά άλλα γλυπτά και πίνακες ζωγραφικής, «δαιδαλικά» έργα πλαστικής τέχνης και πολλά άλλα πήλινα ειδώλια, μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία – ιδιαιτερως ο τύπος που ονομάζεται κέρνος, βρέθηκαν στον ναό. Στους πρόποδες του λόφου που σήμερα ονομάζεται δυστυχώς Προφήτης Ηλίας, από ένα φερώνυμο εκκλησάκι, υπάρχουν ίχνη ιερού της Δήμητρας! Αλλά το κυριότερο εύρημά της ήταν και είναι η θεωρούμενη «βασίλισσα των επιγραφών», ο γνωστός και ως «Νομικός κώδικας της Γόρτυνος». Είναι το πληρέστερο και αρχαιότερο ελληνικό σύνταγμα – σύνολο νόμων. Χρονολογείται περί το 480 – 460 π.Χ. Εμπεριέχει τις σημαντικότερες για την εποχή αρχαίες νομικές ρυθμίσεις, αναφορικά με την επίλυση ζητημάτων μιας εσωτερικής αγροτικής κοινωνίας. Ανακαλύφθηκε τον 19^ο αιώνα. Αλλά δυστυχώς πολλά τμήματά της επιγραφής ευρίσκονται – ακόμη – σε διάφορα μουσεία (Λούβρο, κ.ά.) σε ολόκληρον τον κόσμο. Πολλά τμήματα όμως, είναι εμφανή, σε μια σύγχρονη κατασκευή, κοντά στα ερείπια του Ωδείου.

Η πόλις αρδευόταν από τον ποταμό Ληθαίο (< λήθη). Ήταν τόσο μεγάλη που τα ερείπιά της σώζονται και στα χωριά Άγιοι Δέκα, Μητρόπολη και Αμπελούζος. Τα παλαιά οικοδομήματα αυτών, είναι κτισμένα με το αρχαίο δομικό υλικό της.  Σε απόσταση δε 90 σταδίων (16 χλμ.), στο Νότιο Κρητικό Πέλαγος, διατηρούσε τα δύο κύρια (ήταν τουλάχιστον διλίμενος) λιμάνια της: τον Λεβήνα και τα Μάταλα.

Κατά το απόγειό της μια ηγεμονική δύναμη στο νησί της Κρήτης, ανταγωνιζόμενη την γειτονική Κνωσό σε σημασία και λαμπρότητα. Ιστορικές πηγές (Στράβων, κ.ά.), αναφέρουν ότι σε μια πρώιμη περίοδο και οι δύο πόλεις ίδρυσαν μια συμμαχία που τους επέτρεπε να ασκούν κυριαρχία σε ολόκληρη την Κρήτη! Αυτή η συμμαχία αργότερα διαλύθηκε, προκαλώντας μια περίοδο επαναλαμβανόμενων μαχών μεταξύ των δύο δυνάμεων. Το αρχικό μέγεθος της Γόρτυνος ήταν σημαντικό, με την περίμετρο των τειχών της να εκτιμάται σε περίπου 50 στάδια (9 χλμ.!), οριοθετώντας μια αστική περιοχή περίπου 640 εκταρίων! Ωστόσο, επί Στράβωνος, η πόλη είχε βιώσει μια αξιοσημείωτη δημογραφική παρακμή και η έκτασή της είχε μειωθεί σημαντικά. Ο ίδιος γεωγράφος προσθέτει ότι ο βασιλιάς Πτολεμαίος Δ΄ ο Φιλοπάτωρ είχε ξεκινήσει την κατασκευή ενός νέου τείχους – ένα έργο που, ωστόσο, δεν ολοκληρώθηκε πέρα ​​από 8 στάδια (= 1,5 χλμ.).

Η συμμετοχή της στο ευρύτερο ελληνικό πολιτικό τοπίο επιβεβαιώνεται από την σύνδεσή της με προσωπικότητες, όπως ο Αχαιός στρατηγός Φιλοποίμην, ο οποίος, κατόπιν αιτήματος των ίδιων των Γορτυνίων, ανέλαβε την διοίκηση των στρατιωτικών τους δυνάμεων (201 π.Χ.). Στους δε πολέμους κατά της Μακεδονίας, ένα απόσπασμα 500 Γορτυνίων, υπό τον διοικητή Κύδα[4], εντάχθηκε στον στρατό του Ρωμαίου υπάτου Κόιντου Φλαμινίνου στην Θεσσαλία (197 π.Χ.).

Στην ρωμαϊκή εποχή ήταν η πρωτεύουσα της Κρήτης, αλλά και της Κυρηναϊκής Χερσονήσου!

Σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας, που βρίσκεται στην ομώνυμη σύγχρονη τοποθεσία, περιέχει τα εκτεταμένα ερείπια αυτής της σημαντικής πόλης, επιβεβαιώνοντας μέσα από τα επιβλητικά ερείπια του τον κεντρικό ρόλο που έπαιξε στην ιστορία του μινωικού και ελληνικού πολιτισμού. Το πρόσφατο έργο της ιταλικής αποστολής χρησιμεύει μόνο για να εμπλουτίσει αυτή την κληρονομιά, παρέχοντας νέα επίπεδα κατανόησης για μια πόλη της οποίας η πολυπλοκότητα και ο ιστορικός πλούτος συνεχίζουν να αποκαλύπτονται μεθοδικά, από εκστρατεία σε εκστρατεία.

Οι ανασκαφές στην Γόρτυνα ξεκίνησαν το 1884 από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών.

ΤΩΡΑ, η αρχαιολόγος κ. Ρ. Σάσου εδήλωσε ότι το γλυπτό βρέθηκε κοντά σε μια καλοδιατηρημένη ασφαλτοστρωμένη επιφάνεια δρόμου, στο βόρειο τμήμα της πόλεως. Η κ. Σάσου και οι συνάδελφοί της αξιολογούσαν το πώς άλλαξε η διάταξη της πόλεως με την πάροδο του χρόνου, όταν ανακάλυψαν την βάση του αγάλματος. Η διεπιστημονική ομάδα αρχαιολόγων και τοπογράφων από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης «La Sapienza», σε στενή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Κρήτης, ολοκλήρωσε την ανασκαφική εκστρατεία στην αρχαία πόλη της Γόρτυνας, η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ 14 Ιουλίου και 9 Αυγούστου 2025. Το έργο παρείχε νέες πληροφορίες για την αστική διάταξη αυτής της κρητικής μητρόπολης και απέδωσε ένα μοναδικό εύρημα: Ένα άγαλμα που απεικονίζει έναν συ (αρχαία ελληνικά συς = αγριόχοιρος > αγγλ. suid). Το πιο αξιοσημείωτο εύρημα, το γλυπτό είναι ένα αντικείμενο έργο τέχνης, και δεξιοτεχνίας. Η εικονογραφική του φύση, προσφέρει μια νέα προοπτική στις πολιτιστικές και πιθανώς τελετουργικές πτυχές της γορτυνιακής κοινωνίας. Η σημασία αυτής της ανακάλυψης υπερβαίνει την απλή αισθητική, καθώς παρέχει υλικές αποδείξεις λιγότερο συμβατικών αναπαραστάσεων της πανίδας, εντός του συνηθισμένου ρεπερτορίου γλυπτών της περιόδου, προκαλώντας βαθύτερο στοχασμό σχετικά με τις συμβολικές και λειτουργικές τους επιπτώσεις στον αστικό ιστό.

Οι έρευνες επικεντρώθηκαν συστηματικά στον κύριο άξονα επικοινωνίας της πόλης, του οποίου η εξαιρετικά καλά διατηρημένη πλακόστρωτη επιφάνεια (παραπάνω φωτ.) έχει αποκαλυφθεί σταδιακά μέσω άλλων εκστρατειών. Η μεθοδολογία συνδύασε την ανασκαφή της περιοχής με σχολαστική στρωματογραφική καταγραφή, επιτρέποντας στους ερευνητές να τεκμηριώσουν την οδοποιία της περιόδου και να θέσουν σε πλαίσια τα υλικά που σχετίζονται με την χρήση και την εγκατάλειψή της.

Το ανασκαφικό έργο, κατά μήκος του βόρειου δρόμου της Γόρτυνος, αποτελεί μέρος μιας μακροπρόθεσμης ερευνητικής στρατηγικής που, πέρα ​​από την απλή συσσώρευση δεδομένων, επιδιώκει δύο θεμελιώδεις και αλληλένδετους στόχους:

• Πρώτον, να συμβάλει αποφασιστικά στην κατανόηση της συνολικής εκτάσεως και της διαχρονικής εξέλιξης του σύνθετου αστικού πλαισίου της Γόρτυνας, μιας από τις ισχυρότερες πόλεις-κράτη της αρχαίας Κρήτης. Και
• Δεύτερον, και με σαφή στόχο κοινωνικής εμβέλειας, η αρχαιολογική παρέμβαση είναι εννοιολογικά προσανατολισμένη στην προετοιμασία των βάσεων για τον μελλοντικό σχεδιασμό προσβάσιμων και εκπαιδευτικών τουριστικών διαδρομών – ένα ουσιαστικό βήμα για την ολοκληρωμένη αναβάθμιση του χώρου και την απόλαυσή του από το κοινό.

Παράλληλα με τις ανασκαφικές εργασίες, πραγματοποιήθηκε μια εξαντλητική τοπογραφική έρευνα, υπό τον συντονισμό των καθηγητών Al. Jaia και L. Ebanista. Αυτό το σκέλος του έργου έφτασε σε ένα σημαντικό ορόσημο με την ολοκλήρωση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος αεροφωτογραφικής κάλυψης χαμηλού υψομέτρου ολόκληρης της επικράτειας της Γόρτυνας. Προέκυψε ένα σύνολο που αποτελείται από 35 παγχρωματικές πλάκες υψηλής ανάλυσης, που αποτελεί ένα πρωτοφανές χαρτογραφικό εργαλείο ακριβείας για τον χώρο, το οποίο θα χρησιμεύσει ως βάση για μελλοντικές ερευνητικές εργασίες και εργασίες διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς. Επί πλέον, διεξήχθη μια σειρά από επιτόπιους τοπογραφικούς ελέγχους για την επαλήθευση και την προσαρμογή των δεδομένων που συλλέχθηκαν μέσω τηλεπισκόπησης, διασφαλίζοντας έτσι την υψηλότερη αξιοπιστία της παραγόμενης τεκμηρίωσης.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. «A Singular Statue of a Suid Discovered in the Ancient City of Gortyna in Crete», La Brújula Verde, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 13.10.2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] ΠΗΓΗ: Παυσανίας, 8.53.3-4.

[2] ΠΗΓΗ: Στέφανος Βυζάντιος

[3] ΠΗΓΗ: Αντ. Θ. Βασιλάκης «Οι 147 πόλεις της Αρχαίας Κρήτης».

[4] Το όνομα είναι επαναλαμβανόμενο στην τοπική ονοματολογία, τόσο που ίσως να ήταν τοπικό στρατιωτικό ή πολιτικό αξίωμα, όπως μίνως, φαραώ, άναξ, βασιλεύς, κλπ.

αρχαιο γλυπτο αγριογουρουνο Γορτυνα Κρητης Λεκακης