Του Γιώργου Λεκάκη
Από τις 18.4.1821 οι Υδραίοι εκάλεσαν με επιστολή τους, τους Χιώτες να συνδράμουν οικονομικά την Επανάσταση. Αυτό διέρρευσε και από τον ίδιο μήνα, οι Τούρκοι, προκειμένου να το αποτρέψουν και να εξασφαλίσουν την νομιμοφροσύνη των κατοίκων, σκλήρυναν την καταπίεση και τις βιαιοπραγίες εναντίον των Χίων.
Οι πάντα φιλότουρκοι Γάλλοι, γράφουν:
«Στις 8 Μαΐου 1821, ο Τομπάζης[2], με 15 μπρίκια από την Ύδρα και 10 από τα Ψαρά, εμφανίσθηκε στην Χίο. Αποβιβάσθηκε 8 – 9 χλμ. βόρεια της πόλης, στην Πασά-Βρύση.
Περίμενε λίγες ημέρες για να ιδεί τους Έλληνες της Χίου να ξεσηκώνονται. Αλλά κανείς τους δεν τον ακολούθησε… Αντιθέτως, έλαβε ένα μήνυμα από τους δημογέροντες, που τον παρακαλούσαν να μην προχωρήσει περισσότερο, να ξαναεπιβιβαστεί το συντομότερο δυνατόν, για να μη φέρει ατυχία στο νησί.
Αλλά ο Τομπάζης επέμεινε για λίγες ημέρες. Όμως βλέποντας τους κατοίκους να καταφεύγουν στα βουνά, ακόμα και μόνο με την απλή προσέγγισή του, απελπισμένος ότι δεν θα τους φέρει ποτέ σε επανάσταση, υποχώρησε.
Ο πληθυσμός της Χίου, εντελώς εμπορικός, δεν ήταν ικανός για πόλεμο. Ενώ για 20 χρόνια οι ναύτες της Ύδρας και των Ψαρών εξασκούνταν στα όπλα, η Χίος αγνοούσε την χρήση τους. Η οπλοφορία ενός τουφεκιού ή ενός μαχαιριού στην Χίο απαγορευόταν από τους οθωμανούς. Οι δημογέροντες της Χίου, όσο και οι Τούρκοι, παρακολουθούσαν πολύ στενά, την διατήρηση αυτού του νόμου.
Οι Υδραίοι και οι Ψαριανοί είχαν αποκτήσει ή σφετεριστεί για κάποιο χρονικό διάστημα το δικαίωμα να εξοπλίζουν τα πλοία τους για πόλεμο και να διαθέτουν πυροβολικό για να αμύνονται από τους πειρατές. Έτσι, δημιούργησαν και εμπορικό ναυτικό, και στρατιωτικό στόλο.
Η Χίος, αντιθέτως, η οποία για το εμπόριό της χρησιμοποιούσε ψαριανά πλοία, δεν είχε ούτε στόλο, ούτε στρατιώτες. Καθώς η φιλοδοξία της – που ήταν το εμπόριο και η οικονομία – είχε ικανοποιηθεί εν ειρήνη, δεν είχε ποτέ σκεφτεί την πιθανότητα πολέμου ή επανάστασης.
Οι συνήθειες της ευελιξίας και της κολακείας, προς τους Τούρκους, που την είχαν εξυπηρετήσει τόσο καλά, δεν θα μπορούσαν να έχουν δημιουργήσει πολεμικούς χαρακτήρες ανδρών. Και το εμπόριο δεν σμιλεύει την ψυχή, όπως το ναυτικό επάγγελμα, που είναι ένας καθημερινός αγώνας ενάντια στα στοιχεία της φύσης.
Οι Χιώτες ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη, την Σμύρνη, την Αλεξάνδρεια. Κάθε οικογένεια είχε και έναν δικό της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κάθε πατέρας είχε έναν γιο στην Κωνσταντινούπολη, για να μάθει εμπόριο: Αυτές ήταν τόσα πολλά υποσχόμενες ευκαιρίες, που ευθύνονταν για την υπακοή του λαού. Αυτό που, επί πλέον, εδημιούργησε την ευημερία της Χίου, δεν ήταν τα νησιά και οι επαρχίες που αργότερα έγιναν Ελλάδα. Αλλά ήταν οι υπό των Τουρκων πόλεις (Αλεξάνδρεια, Σμύρνη Κωνσταντινούπολη) που την πλούτισαν. Ήταν η Κρήνη (Τσεσμές) που την τάιζε. Είναι βέβαιον ότι οι Χιώτες θα είχαν διώξει ευχαρίστως τους Τούρκους από το νησί τους, αλλά αναρωτιόντουσαν τι θα απογίνουν οι ίδιοι μετά τον πόλεμο. Ακόμα κι αν ήταν σίγουροι για την επιτυχία, δεν θα επαναστατούσαν…» – ΠΗΓΗ: «Archives des missions scientifiques et littéraires: choix de rapports et instructions publié sous les auspices du Ministère de l’Instruction», publique et des beaux-arts, PUBLIE SOUS LES AUSPICES DU MINIST» RE DE L’INSTRUCTION PUBLIQUE ET DES CULTES, τ. V. IMPRIMERIE IMP., Παρίσι, MDCCCLVI / 1856.
Στις 27 Απριλίου / 6 Μαΐου ο υδραίικος στόλος βύθισε ένα τουρκικό πλοίο. Εξοντώθηκαν όλοι οι επιβαίνοντες.
Την επομένη τα πλοία άραξαν κοντά στα Λειβάδια, 2,5 χλμ. από την πόλη. Οι επαναστάτες βγήκαν στην στεριά καλώντας τους χωρικούς να ξεσηκωθούν. Οι κάτοικοι της Χώρας όμως το απέφευγαν και απομακρύνθηκαν στα βουνά. Μα οι χωρικοί ήταν πρόθυμοι να επαναστατήσουν. Ένας προκριτος έφερε στον Τομπάζη το μήνυμα ότι 400 άτομα ήταν έτοιμα να πάρουν τα όπλα. Αλλά ζητούσαν να αποβιβαστούν και άνδρες από τον στόλο για να τους ξεσηκώσουν.
Ιούλιος 1821. Την οργάνωση της εξέγερσης ανέλαβε ο Ιωάννης Ράλλης, Χιώτης Φιλικός, άλλοτε έμπορος στην Οδησσό της Ρωσίας. Όμως Χιώτες έμποροι των Κυκλάδων, τον έπεισαν ότι αυτή η επιχείρηση ήταν άκαιρη και επικίνδυνη. Σε αυτό συμφώνησε και ο Υψηλάντης. Οι κινήσεις αυτές όμως ανησύχησαν τους Τούρκους, οι οποίοι συγκέντρωσαν 40 ομήρους από την πόλη – μεταξύ αυτών τους 5 δημογέροντες της Κοινότητας, τον αρχιεπίσκοπο Πλάτωνα, κ.ά. επιφανή πρόσωπα. Ο στόλος των επαναστατών, αφού δεν κατάφερε να ξεσηκώσει τους κατοίκους, απέπλευσε μετά από έξι ημέρες. Βύθισε όμως ένα ακόμη τουρκικό πλοίο, που μετέφερε προσκυνητές για την Μέκκα. Όσοι συνελήφθησαν, εξοντώθηκαν ως εκδίκηση για τον απαγχονισμό των δύο πατριαρχών και άλλων αρχιερέων στην Κωνσταντινούπολη. Ωρισμένοι Τούρκοι όμως διασώθηκαν από τους Χιώτες χωρικούς. Τότε έφθασαν διαταγές από την Υψηλή Πύλη, που καλούσαν τις οθωμανικές Αρχές να ετοιμαστούν για άμυνα και να θεωρούν εχθρούς τους Χιώτες. Από την στιγμή εκείνη άρχισε μεγαλύτερη άσκηση βίας και τρομοκρατίας στους κατοίκους. Κατασχέθηκαν περίπου 96.000 οκάδες σιταριού. Εκλήθησαν 600 στρατιώτες από την Μικρά Ασία. Για την συντήρησή των κατοχικών στρατευμάτων οι Χιώτες αναγκάζονταν να καταβάλλουν 30.000 γρόσια κάθε μήνα! Για να γίνει εκβάθυνση της τάφρου του Κάστρου, οι Χιώτες έκαναν βαρειά καταναγκαστική εργασία. Οι στρατιώτες του οθωμανικού στρατού καθημερινώς έκαμαν λεηλασίες, αρπαγές και φόνους και στην πόλη και στα χωριά. Ήλθε και φιρμάνι που επέβαλε την ναυτολόγηση 250 Χιωτών για τον οθωμανικό στόλο. Στρατιωτικός διοικητής στην Χίο τοποθετήθηκε ο σκληρός Βαχίτ πασάς. Η παροιμιώδης σκληρότητά του περιγράφεται από ξένους που ζούσαν στην Χίο. Αποκεφάλισε έναν προεστό των Μαστιχοχωρίων, για να… εορτάσει την γέννηση του γιου του! (Ο ίδιος αργότερα κατέγραψε και το ιστορικό των γεγονότων της επανάστασης και της γενοκτονίας – και όχι σφαγής – της Χίου).
Το 1822 πια, η ευδαιμονία της Χίου ήταν παρελθόν… Ο ελληνικός πληθυσμός του νησιού, ζούσε κάτω από άθλιες συνθήκες από την οθωμανική καταπίεση… κάτι που επέφερε τελικώς την επανάσταση με τον Χιώτη Αντώνη Μπουρνιά[1]…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.7.2016.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Celeste Et. D., φιλότουρκος Γάλλος πρόξενος, αναφορά του προς τους προϊσταμένους του.
- Σιμόπουλος Κυρ. «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του 1821».
- Στασινόπουλος Χρ. «Μπουρνιάς Αντώνης», στο Λεξικό της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, εκδ. Δεδεμάδη.
- Τομπάζης «Ημερολόγιο».
- Σφυρόερας Β. «Η επανάσταση της Χίου», στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΒ΄, 1975.
- Φιλήμων.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Ή Χατζηαντώνης, από το χωριό Παρπαριά Χίου. Υπηρετούσε ως αντισυνταγματάρχης του γαλλικού στρατού Αίγυπτο και παραιτήθηκε για την Επανάσταση. Προσκάλεσε σε βοήθεια και τον Λυκ. Λογοθέτη (από την Σάμο) και αποβιβάστηκαν στην Αγία Ελένη Χίου, επί κεφαλής 150 Χίων. Αλλά οι πρόκριτοι του νησιού και πάλι αντέδρασαν. Ήλθε σε προστριβές με τον Λογοθέτη. Η πράξη τους ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, για να επέλθει η γενοκτονία της Χίου… Μετά την Καταστροφή της Χίου ο Χατζηαντώνης, διασώθηκε και κατέφυγε στα Ψαρά, και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αίγινα.
[2] Η υδραίικη οικογένεια Τομπάζη, καταγόταν από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, με αρχικό επίθετο Γιακουμάκη. Εγκαταστάθηκε στην Ύδρα το 1668. Το επίθετο Τομπάζη επήρε από τύπο πλοίου, που λεγόταν τουμπαζιά.
ΧΙΟΣ 1821 χιος εμποριο ψαριανα πλοια στολος χιου χιωτες στρατιωτες 1821 Υδραιοι επιστολη Χιωτες οικονομια Επανασταση Τουρκοι, κατοικoι καταπιεση βιαιοπραγιες Χιoι φιλοτουρκοι Γαλλοι, 8 Μαιου 1821, μαιος Τομπαζης μπρικι υδρα Ψαρα, αποβιβαση Πασα Βρυση του πασα ελληνες ξεσηκωμος μηνυμα δημογεροντες, ατυχια νησι βουνα απελπισια πληθυσμος εμποριο πολεμος ναυτες ναυτης ναυτικο υδρας Ψαρων εξασκηση οπλα, αγνοια χρηση οπλοφορια τουφεκι μαχαιρι απαγορευση οθωμανοι δημογεροντας Τουρκια νομος Ψαριανοι δικαιωμα εξοπλισμος πλοια πυροβολικο αμυνα πειρατες πειρατεα εμπορικο ναυτικο στρατιωτικος στολος ψαριανο στρατος φιλοδοξια οικονομια ειρηνη, συνηθεια ευελιξια κολακεια πολεμικος χαρακτηρας ανδρας ψυχη επαγγελμα, καθημερινος αγωνας στοιχεια της φυσης Κωνσταντινουπολη, Σμυρνη, αλεξανδρεια αιγυπτου χιωτικη οικογενεια Οθωμανικη Αυτοκρατορια Κωνσταντινουπολις υπακοη λαος ευημερια νησια επαρχια πολεις πλουτος Κρηνη Τσεσμες επιτυχια, επαναστατες Παρισι, 1856 υδραιικος τουρκικο Λειβαδια, πολη στερια χωρικοι βουνο προκριτος ατομα οπλα ανδρες ιουλιος 1821 οργανωση εξεγερση Ραλλης, Χιωτης Φιλικος, φιλικη εταιρεια Οδησσος Ρωσια εμποροι Κυκλαδες επιχειρηση ακαιρη επικινδυνη Υψηλαντης κινηση ομηροι δημογεροντια κοινοτητα αρχιεπισκοπος Πλατωνας, πλατων προσκυνητες Μεκκα συλληψη εξοντωση εκδικηση απαγχονισμος πατριαρχης αρχιερεας διαταγη Υψηλη Πυλη, οθωμανικες Αρχες εχθροι ασκηση βιας βια τρομοκρατια κατασχεση οκα σιταρι Μικρα Ασια συντηρηση κατοχικα στρατευματα γροσι εκβαθυνση ταφρος Καστρο καταναγκαστικη εργασια οθωμανικος στρατος λεηλασια αρπαγη φονος χωρια φιρμανι ναυτολογηση στρατιωτικος διοικητης σκληρος Βαχιτ πασας σκληροτητα ξενοι αποκεφαλισμος προεστος Μαστιχοχωρια εορτη γεννηση γεννα ιστορικο γεγονοτα γενοκτονια σφαγη Χιου 1822 ευδαιμονια ελληνικος αθλιες συνθηκες Μπουρνιας φιλοτουρκος Γαλλος προξενος, αναφορα Ημερολογιο Χατζηαντωνης, χωριο Παρπαρια αντισυνταγματαρχης γαλλικος Αιγυπτος παραιτηση Λογοθετης Σαμος Αγια Ελενη προκριτοι αντιδραση καταστροφη Αιγινα υδραιικη οικογενεια Τομπαζη, Βουρλα Μικρας Ασιας, επιθετο Γιακουμακης 17ος 1668 τυπος πλοιου, τουμπαζια τομπαζια
