Ο λεγόμενος «τάφος του Αρχιμήδη» βρίσκεται στις Συρακούσες, στην νεκρόπολη Γροτιτσέλλε, έναν χώρο γεμάτο λαξευμένους στον βράχο ταφικούς θαλάμους που ανήκουν στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο.
Το μνημείο εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική του:
- είναι σκαλισμένο μέσα στον ασβεστολιθικό βράχο,
- φέρει αέτωμα τριγωνικό, που θυμίζει ναό και
- έχει μορφή οικογενειακού μαυσωλείου.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΑΡΧΙΜΗΔΟΥΣ, ΕΔΩ.
Η παράδοση το ταύτισε με τον χώρο ταφής του μεγάλου Συρακούσιου μαθηματικού και μηχανικού, ωστόσο οι αρχαιολόγοι συμφωνούν ότι πρόκειται για ρωμαϊκό κολυμβάριο, δηλαδή οικογενειακό ταφικό μνημείο του 1ου αιώνα π.Χ. ή του 1ου αιώνα μ.Χ., δηλαδή αρκετούς αιώνες μετά τον θάνατο του Αρχιμήδη. Η ονομασία «τάφος του Αρχιμήδη» στηρίζεται περισσότερο σε θρύλο και τοπική παράδοση, παρά σε επιγραφικές ή ιστορικές αποδείξεις, και λειτούργησε περισσότερο ως φόρος τιμής στον άνθρωπο που σφράγισε την ιστορία της Σικελίας με την ιδιοφυΐα του.
ΔΕΙΤΕ τις εκπομπές του Γ. Λεκακη:
ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ, Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΤΙΘΑΣΣΕΥΣΕ ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ
και
Αρχιμήδης – Ο κοχλίας – Η τροχαλία και το Αίνιγμα της Ραβέννας.
Η πραγματική ιστορία του τάφου του Αρχιμήδη μας είναι γνωστή μέσα από τα γραπτά του Κικέρωνα. Όταν, γύρω στο 75 π.Χ., υπηρέτησε ως ανθύπατος της Σικελίας, θέλησε να αναζητήσει τον τάφο του σοφού. Όπως διηγείται ο ίδιος στις Tusculanae Disputationes (V, 64–66), πήγε κοντά στην Ακραγαντινή πύλη των Συρακουσών, σε έναν τόπο γεμάτο παλαιούς τάφους που είχε εγκαταλειφθεί και ήταν σκεπασμένος από βάτα και αγριόχορτα. Εκεί, μέσα στο ξεχασμένο νεκροταφείο, εντόπισε μια στήλη στην οποία υπήρχε σκαλισμένη μια σφαίρα κι ένας κύλινδρος, σύμβολα που είχαν συνδεθεί με το αγαπημένο γεωμετρικό επίτευγμα του Αρχιμήδη: την σχέση της σφαίρας με τον περιγεγραμμένο κύλινδρο. Ο Κικέρων γράφει χαρακτηριστικά ότι όταν οδήγησε τους Συρακούσιους εκεί και τους έδειξε το μνημείο, δεν γνώριζαν καν την ύπαρξή του· είχαν ξεχάσει τον διασημότερο συμπολίτη τους. Η συγκίνηση του Ρωμαίου ανθύπατου είναι φανερή: αναγνώρισε τους στίχους της επιγραφής, επιβεβαίωσε ότι επρόκειτο πράγματι για τον τάφο του Αρχιμήδη και αισθάνθηκε ότι απέδωσε τιμή σε έναν μεγάλο άνδρα, που οι ίδιοι οι Συρακούσιοι είχαν λησμονήσει. Αυτή η αφήγηση του Κικέρωνα είναι η μοναδική ιστορική πηγή που μας πληροφορεί για την ύπαρξη και την μορφή του πραγματικού τάφου.
Η μεταγενέστερη παράδοση οδήγησε στο να ταυτιστεί το μνημείο της νεκρόπολης Γροτιτσέλλε με τον τάφο του Αρχιμήδη. Παρ’ ότι το μνημείο δεν φέρει τα γεωμετρικά σύμβολα που περιέγραψε ο Κικέρων και χρονολογικά δεν συνδέεται με τον θάνατο του Αρχιμήδη το 212 π.Χ., η ισχυρή αυτή τοπική αφήγηση έχει χαρίσει στο κτίσμα τον χαρακτήρα ενός «συμβολικού τάφου».
Σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για την πολιτιστική μνήμη της Σικελίας, ενταγμένο στο Αρχαιολογικό Πάρκο Νεάπολις των Συρακουσών, μαζί με:
- το ελληνικό θέατρο και
- το σπήλαιο «Αυτί του Διονυσίου» (παρακάτω φωτ.).
Η πρόσβαση γίνεται μέσω μιας εντυπωσιακής σκάλας που οδηγεί στην λατομία της Αγίας Βενέρα και ο χώρος είναι επισκέψιμος για το κοινό. Έτσι, έστω κι αν δεν είναι ο αληθινός τάφος, λειτουργεί ως τόπος μνήμης, προσφέροντας στους επισκέπτες την αίσθηση ότι στέκονται μπροστά σε ένα μνημείο αφιερωμένο στον πιο εμβληματικό νου της αρχαιότητας.
Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι ενώ οι ίδιοι οι Συρακούσιοι είχαν λησμονήσει τον Αρχιμήδη, ένας Ρωμαίος πολιτικός ανέδειξε ξανά την μνήμη του. Η πράξη του Κικέρωνα να αναζητήσει και να ανακαλύψει τον χαμένο τάφο έσωσε τον σοφό από την οριστική λήθη. Γι’ αυτό και το μνημείο, είτε το «αληθινό» είτε το «συμβολικό», παραμένει ένα από τα πιο συναρπαστικά μνημεία του αρχαίου κόσμου, καθώς κουβαλάει μέσα του την ίδια τη σχέση της μνήμης με την ιστορία, αλλά και την ανάγκη των ανθρώπων να αποδώσουν τιμή σε αυτούς που άλλαξαν τον κόσμο.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 20.8.2025.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Cicero, Tusculanae Disputationes V, 64–66.
- Lectures bureau
- Citymap sicilia
- The Italian academy
- La siciliain rete
αρχαιες Συρακουσες που ειναι ο αρχαιος ταφος του Αρχιμηδη Αρχιμηδης Συρακουσαι Νικολοπουλος λεγομενος νεκροπολη Γροτιτσελλε, λαξευμενος βραχος ταφικος θαλαμος ελληνιστικη ρωμακη περιοδος εποχη μνημειο αρχιτεκτονικη σκαλισμενο ασβεστολιθος αετωμα τριγωνικο τριφωνο ναο ναοσχημο ναοσχημος μορφη οικογενειακο μαυσωλειο παραδοση ταφη Συρακουσιος αρχαιος ελληνας μαθηματικος μηχανικος αρχαιολογια ρωμαικο κολυμβαριο, κολυμβαριον οικογενεια 1ος αιωνα πΧ μΧ θανατος ονομα θρυλος ιστορια φορος τιμης ανθρωπος Σικελια ιδιοφυια Κικερωνας 75 ανθυπατος Σικελιας, σοφος ακραγαντινη πυλη ακραγας ακραγαντας Συρακουσων, ταφοι βατα αγριοχορτα ξεχασμενο νεκροταφειο, στηλη σκαλισμενη σφαιρα κυλινδρος, συμβολο γεωμετρια επιτευγμα σχεση περιγεγραμμενος κυλινδρος Κικερων Συρακουσιοι διασημοτερος Ρωμαιος στιχος επιγραφη λησμονια ληθη μοναδικη ιστορικη πηγη νεκροπολις Γροτιτσελε γεωμετρικα συμβολα 3ος 212 κτισμα συμβολικος σημειο αναφορας πολιτιστικη μνημη αρχαιολογικο Παρκο Νεαπολις τοποσημο αρχαιο ελληνικο θεατρο σπηλαιο αυτι του Διονυσιου Διονυσιος σκαλα λατομια αγια Βενερα πιο εμβληματικος νους της αρχαιοτητας ειρωνεια πολιτικος χαμενος ταφος αυτοι που αλλαξαν τον κοσμο αυτος που αλλαξε
