Του Γιώργου Λεκάκη
Η Χίος είναι πολύκαστρος νήσος. Εκτός από την Χώρα, έχει κάστρα – πύργους και καστροχώρια, και σε: Άγιο Γεώργιο Συκούση, Ανάβατο, Αρμόλια (ένα από τα λεγόμενα στην ελληνική παράδοση Κάστρα της Ωριάς), Βολισσό, Θολοποτάμι, Κήπο Μάκρης, Μεστά, Ολύμπους, Πιτυός, Πυργί, Σιδηρούντα[1], Σκλαβιά, κ.α. – και φυσικά και σε Οινούσες και στα Ψαρά.
Ένα μεγάλο και ωραίο κάστρο στην Αμανή, της ΒΔ. Χίου, στην κορυφή λόφου, στον 38ο παράλληλο [38°27′N 25°56′E] στέκεται επιβλητικό επάνω από το ιστορικό χωριό Βολισσός ή Βολίσκος κατά την παράδοση τόπος όπου έζησε ο Όμηρος («εν τούτω τω πολισματίω τας διατριβάς εποιείτο» – βλ. Στέφ. Βυζάντιος). Οι εντόπιοι πιστεύουν ότι μέσα στο κάστρο είχε την οικία του ο θείος Όμηρος! Κι αυτό δεν τους το βγάζεις από το μυαλό – και καλά κάνουν.
Εντοιχισμένη επιγραφή σε οικία του Κάστρου Βολισσού, που μνημονεύει τον Όμηρο, και το σπίτι του Ομήρου, κατά τους εντοπίους.
Κάστρο κτισμένο σε στρατηγική θέση, σε υψόμετρο 230 μ. Σε οπτική επαφή με όλη την ΒΔ. ακτογραμμή του νησιού και με τις βίγλες της περιοχής.
Κατά την παράδοση, το έκτισε ο στρατηγός Βελισσάριος, τον 6ο αιώνα. Κατ’ άλλους, ο Ιουστινιανός εθεμελίωσε μια πρώτη οχύρωση του λόφου. Πάντως το κάστρο είναι βυζαντινό, ίσως του 11ου αιώνος[2]. Η Άννα Κομνηνή το αναφέρει στην «Αλεξιάδα». Αλλά οι εντόπιοι… προτιμούν να λεν πως το έκτισαν οι… Γενουάτες, οι οποίοι το ανοικοδόμησαν τον… 15ο αιώνα! Και σε αυτό το σημείο, οι εντόπιοι δεν κάνουν καλά!
Το κάστρο έχει τραπεζοειδές σχήμα. Πρώτη ύλη ένα τοπικό σκουρόχρωμο πέτρωμα, με υψηλή περιεκτικότητα σε χαλκό, που δίνει στο κάστρο μια πολύ ιδιάζουσα και ξεχωριστή όψη. Περιμετρικώς είχε 6 κυκλικούς πύργους. Στο εσωτερικό του υπάρχουν διάφορα κτίσματα (δεξαμενές, εκκλησίες, οικίες). Το κάστρο κατοικείται έγγιστα. Υπάρχει επίσης μια υπόγεια σήραγγα, που συνδέει το κάστρο με την ακτή και την περιοχή του Πυθώνα / Πύθωνα Βολισσού (ευθεία απόσταση 300 μ.).
Ηλιοβασιλεμα και θέα από το κάστρο…
Έχουν γίνει εργασίες συντήρησης και ανάδειξης του κάστρου, με κατασκευή μονοπατιών, σκαλοπατιών κλπ. Τα βράδια του καλοκαιριού φωτίζεται προσφέροντας ένα πολύ ωραίο θέαμα.
ΔΕΙΤΕ βιντεορεπορταζ του Γ. Λεκάκη για το υπέροχο σχολείο της Βολισσου, ΕΔΩ.
Παρ’ όλα αυτά, ούτε το υπουργείο Πολιτισμού, ούτε η ΕΦΑ Χίου, λένε κάτι γι’ αυτό στις επίσημες ιστοσελίδες τους… ΔΕΙΤΕ το παρακάτω:
Η μεγάλη φωτιά που ξέσπασε το μεσημέρι της Τρίτης 12 Αυγούστου στην Βόρεια Χίο, στην περιοχή της Ποταμιάς, και εξαπλώθηκε με ταχύτητα, κατακαίοντας μεγάλες εκτάσεις στην περιοχή της Βολισσού και των γειτονικών κοινοτήτων, προκάλεσε περιορισμένες φθορές στα ακόλουθα μνημεία:
- Στις εγκαταστάσεις και στις υποδομές ανάδειξης του [2]βυζαντινού κάστρου της Βολισσού (11ου αι.), που βρίσκεται πάνω από τον ομώνυμο οικισμό. Το Υπουργείο Πολιτισμού δια της οικείας Εφορείας Αρχαιοτήτων προγραμματίζει αμέσως την αποκατάσταση των ζημιών.
- Η Αρχαιολογική Συλλογή της Βολισσού δεν υπέστη την παραμικρή ζημία.
- Στον περιβάλλοντα χώρο του ΙΝ Αγίου Γεωργίου (παραπάνω φωτ.) στην Πραστειά, ανάμεσα στην Σιδηρούντα[1]και την Βολισσό. Πρόκειται για ένα μονόχωρο δρομικό κτίσμα, εξωτερικών διαστάσεων 6,28 x 4 μ., που καλύπτεται με μία κατά μήκος ημικυλινδρική καμάρα. Όπως προκύπτει από την πεντάστιχη κτητορική του επιγραφή, ο ναός χτίστηκε το 1415 από τον δωρητή Μπατίστα Ιουστινιάνι ντα Κάμπι [του Κάμπου Χίου] και την σύζυγό του Μπιγότα / Μπιγκότα. Ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες που μέχρι πρότινος ήταν καλυμμένες με αιθάλη. Ο ζωγραφικός διάκοσμος είναι επηρεασμένος από το πνεύμα της κλασσικής παράδοσης, που αναβίωνε στην εποχή των Παλαιολόγων, καταδεικνύοντας ότι η Χίος και τον 15ο αιώνα παραμένει καλλιτεχνικά ενημερωμένη για την σύγχρονη ζωγραφική των μεγαλύτερων κέντρων. Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του ναού έχουν μόλις ολοκληρωθεί από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου, στο πλαίσιο του έργου «Εκφάνσεις Μνημειακής Ζωγραφικής της Χίου», το οποίο εκτελείται από την ΕΦΑ Χίου με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης. Η φωτιά κατέστρεψε μεγάλο μέρος του κατά χώραν ευρισκομένου εργοταξιακού εξοπλισμού. Από την ερχόμενη Δευτέρα, 18 Αυγούστου, η Εφορεία Αρχαιοτήτων επιλαμβάνεται της αποκατάστασης του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου.
Στην πραγματικότητα, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα, απ’ ό,τι τα περιγράφει το δελτίο Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού… ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ…
ΠΗΓΗ: Καστρολόγος. Γ. Λεκάκης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 16.8.2025.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Και στην Σιδερούντα, υπάρχει ωραίος κατοπτευτικός πύργος, κοντά στην παραλία. Η Σιδηρούς > Σιδηρούντα, κτισμένη επί λόφου, στον 38ο παράλληλο [38°26′N 25°57′E] είναι παραδοσιακός οικισμός της Χίου, με πέτρινα σπιτάκια. Επί Παλαιολόγων ήταν μετόχι της Νέας Μονής. Είχε τρίπατο πύργο στο κέντρο και κάστρο με δύο εισόδους (βλ. χρυσόβουλο του Μιχαήλ Παλαιολόγου), μέρος του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα. Επήρε το όνομά της από τις σιδηρόπετρες, που αφθονούν στην περιοχή, και χρησιμοποιούνται για το κτίσιμο των σπιτιών. Είχε φημισμένο σχολείο, τουλάχιστον από το 1850 – ΠΗΓΗ: “Χιακό Ημερολογιακό Βιβλίο”, τ. Α΄. Και Μ. Σταματελάτος και Φ. Βάμβα-Σταματελάτου “Επίτομο γεωγραφικό λεξικό της ̔Ελλάδος”, Αθήνα, εκδ. Ερμής, 2001.
πολυκαστρος νησος Χωρα χιου, καστρα – πυργοι καστροχωρια, καστρο πυργος καστροχωρι αγιος Γεωργιος Συκουσης, Αναβατος, Αρμολια ελληνικη παραδοση Καστρο της Ωριας ωρια ωραια Βολισος, Θολοποταμι, Κηπος Μακρη, Μεστα Ολυμποι Πιτυος, Πυργι Σιδηρουντα, Σκλαβια Οινουσσες Οινουσες Ψαρα Φθορες πυρκαγια ιστορικο καστρο Βολισσου Χιου Λεκακης φθορα πυρκαια ιστορια Βολισσος Χιος κατοπτευτικος παραλια Σιδηρους λοφος 38ος παραλληλος παραδοσιακος οικισμος παραδοσιακοι οικισμοι Χιου, πετρινο σπιτι Παλαιολογοι μετοχι ιμ Νεα Μονη τριπατος χρυσοβουλο Μιχαηλ Παλαιολογος ονομα ετυμολογια σιδηροπετρα κτισιμο σχολειο, 19ος αιωνας μχ 1850 Χιακο Ημερολογιακο Βιβλιο Σταματελατος Βαμβα Σταματελατου Επιτομο γεωγραφικο λεξικο της ̔Ελλαδος φωτια φωτιες 2025 αμανη Βορειοδυτικη Χιος, Βολισκος παραδοση που εζησε ο ομηρος πολισματιο διατριβη που κατοικουσε που ηταν η κατοικια οικια ομηρου στρατηγικη θεση, ακτογραμμη νησι βιγλα Βυζαντινος στρατηγος Βελισσαριος, 6ος Ιουστινιανος θεμελια πρωτη οχυρωση Βυζαντιο, 11ος αννα Κομνηνη Αλεξιαδα Αλεξιας Γενουατες, γενοβεζοι γενοβα ιταλια 15ος τραπεζοειδες σχημα τραπεζιο Πρτη υλη σκουροχρωμο πετρωμα, χαλκος κυκλικος κτισμα δεξαμενη, εκκλησια οικιες κατοικηση υπογεια σηραγγα τουνελ ακτήη Πυθωνας συντηρηση αναδειξη κατασκευη μονοπατι σκαλοπατι υπουργειο Πολιτισμου, ΕΦΑ Χιου, 12 Αυγουστου 2025 Αυγουστος βορεια βορειος Ποταμια βυζαντινο Εφορεια Αρχαιοτητων ζημια αρχαιολογικη Συλλογη Βολισσου ιερος ναος ΙΝ Αγιου Γεωργιου Πραστεια μονοχωρο δρομικο κτισμα, κατα μηκος ημικυλινδρικη καμαρα πενταστιχη κτητορικη επιγραφη 15ος 1415 δωρητης Μπατιστα Ιουστινιανι ντα Καμπη Ιουστινιανη ντα Καμπι καμπος Μπιγοτα / Μπιγκοτα καταγραφος τοιχογραφια αιθαλη ζωγραφικος διακοσμος κλασσικη παραδοση εποχη Παλαιολογων, καλλιτεχνια ζωγραφικη μνημειακη
