Γιατί ο ποταμός Ρόμβος, μετονομάσθηκε Έβρος στην Θράκη – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο Πλούταρχος (46 – 127 μ.Χ.) εκ Χαιρωνείας Βοιωτίας ήταν εκ των μεγίστων αρχαίων συγγραφέων μας. Εσπούδασε εν Αθήναις υπό τον Αμμώνιο και συνέχισε τις σπουδές του σε Αλεξάνδρεια και Ρώμη, όπου έμεινε επί μακρόν, σχετιζόμενος με την αυλή του αυτοκράτορος Τραϊανού. Εκεί έγινε διδάσκαλος του Αδριανού. Επιστρέφοντας εν Ελλάδι, έγινε:

• άρχων και ιερεύς του Πυθίου Απόλλωνος και
• επιμελητής των Πυθίων Αγώνων εν Δελφοίς!

Στο έργο του αυτό, αναφέρεται σε 25 ποταμούς, με τα ονόματα, την ιστορία, αλλά και άγνωστες γι’ αυτούς γνώσεις. Κάποιοι (σκόπιμα;) δεν αποδίδουν στον ίδιο τον Πλούταρχο το έργο, αλλά σε κάποιον που τον μιμείται, τον οποίο ως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις αποκαλούν Ψευδο-Πλούταρχο.

Ο ποταμός Έβρος

Ἕβρος ποταμός ἐστι τῆς Θρᾴκης. [Ἐκαλεῖτο δὲ πρότερον Ῥόμβος, τὴν] προσηγορίαν εἰληφὼς ἀπὸ τῆς συστροφῆς τῆς καταφορᾶς τοῦ ὕδατος. Κάσανδρος δὲ, ὁ βασιλεὺς τῶν τόπων, γήμας Κροτονίκην ἐγέννησεν ἐξ αὐτῆς υἱὸν Ἕβρον· ἀποταξάμενος δὲ τῇ συμβιώσει τῆς προτέρας γυναικὸς ἐπέγημε τῷ τέκνῳ Δαμασίππην τὴν Ἄτρακος· ἥτις εἰς ἐπιθυμίαν ἐμπεσοῦσα τοῦ προγόνου λόγους αὐτῷ περὶ συνόδων ἀπέστειλεν. Ὁ δ´ ὡς Ἐρινὺν φυγὼν τὴν μητρυιὰν προσηυκαίρει κυνηγίαις.

Ἀποτυχοῦσα δὲ τῆς προαιρέσεως ἡ ἀσελγὴς κατεψεύσατο τοῦ σώφρονος, ὡς βιάσασθαι αὐτὴν θελήσαντος. Κάσανδρος δὲ τῷ ζήλῳ συμπεριενεχθεὶς μεθ´ ὁρμῆς ἐπὶ τὴν ὕλην ἠνέχθη καὶ σπασάμενος τὸ ξίφος ἐδίωκε τὸν υἱὸν, ὡς ἐπίβουλον τῶν πατρῴων γάμων. Ὁ δὲ υἱὸς περικατάληπτος γενόμενος ἑαυτὸν ἔρριψεν εἰς ποταμὸν Ῥόμβον, ὃς ἀπ´ αὐτοῦ Ἕβρος μετωνομάσθη, καθὼς ἱστορεῖ Τιμόθεος ἐν ιαʹ περὶ Ποταμῶν.

Απόδοση:

Ο Έβρος είναι ποταμός της Θράκης. Έλαβε την ονομασία του από την συστροφή της ορμητικής καθόδου του ύδατος.[1] – [σ.σ.: ρόμβος αρχ. = η σβούρα, το παιδικό παιγνίδι που συστρεφεται, μαγικός τροχός μάγων, σύμβολο της Σελήνης – βλ. Ευρ., Ανθ. Θεόκρ. P IV 2336].

Ο βασιλεύς της περιοχής Κάσανδρος, αφού ενυμφεύθη την Κροτωνική (ή Κροτωνίκη), εγέννησε εξ αυτής υιό, τον Έβρο. Ο Κάσανδρος όμως απαρνήθηκε την συμβίωση με την προηγουμένη σύζυγό του κι έφερε μια μητρυιά στον Έβρο, την Δαμασίππη, θυγατέρα του Άτρακος. Αυτή ερωτεύθηκε παθολογικά τον υιό του συζύγου της και του παρήγγειλε να συναντηθούν. Ο Έβρος όμως απέφυγε την μητρυιά του, ως Ερινύα, και ασχολείτο με το κυνήγι. Αφού η ασελγής απέτυχε στον σκοπό της, διέδωσε ψευδείς κατηγορίες εις βάρος του σώ­φρονος νέου, Έβρου, ότι δήθεν ηθέλησε να την βιάσει! Ο Κάσανδρος παρασυρθείς από το πάθος της ζηλοτυπίας, έτρεξε με παραφορά προς το δάσος, και αφού έβγαλε το ξίφος από την θήκη του, κατεδίωκε τον υιό του, ως επιβουλευθέντα τους πατρικούς γάμους! Ο υιός, όταν ο πα­τέρας του τον πρόλαβε, έπεσε στον ποταμόν Ρόμβο, ο όποιος εξ αυτού μετονομάσθη Έβρος.[2]

• ΔΕΙΤΕ σχετική τηλεοπτικη εκπομπη του Γ. Λεκάκη, ΕΔΩ.

Σχόλια:

Με τον ποταμό Έβρο συνδέεται και η ιστορία του Ορφέως, αφού στις όχθες του, κατά μια άποψη, τον κατασπάραξαν οι Μαινάδες και πέταξαν το κεφάλι του στο ποτάμι…

Από την αρχαιότητα, αναφέρονται ακόμη και παραπόταμοί του, όπως ο Αγριάνης[3], ο Άρισβος[4], ο Αρπησσός[5], ο Αρτίσκος ή Άρδας[6], ο Βάργος[7], ο Σύρμας[8], ο Τέαρος, κ.ά.

Στις εκβολές του ήταν κτισμένη η σπουδαία αρχαία πόλις της Θράκης, η Αίνος (ή Άψινθος).

Στην πεδιάδα του Δορίσκου, εκτεινομένη παρά τις εκβολές του Έβρου, ο Ξέρξης, στρατεύων κατά της Ελλάδος, επιθεώρησε τον στρατόν του. Στην συμβολή του Έβρου με τον παραπόταμό του, Ζέρνα, στην χώρα των Δορίσκων, έκειτο η αρχαία πόλις Τεμπύρον (νυν Ζερνίτζι).

Στην Κλοκοτινίτζα (ή Κλοκοτινίτσα ή Κλοκοτνίτσα), παρά τον Έβρο, το 1230 ο ηγεμών των Βουλγάρων Ιωάννης του Ασάν νίκησε τον δεσπότη Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο Κομνηνό και τον αιχμαλώτισε με μεγάλο μέρος του στρατού του.

Όπου δεν υπάρχουν όρη, τα όρια ορίζουν ποταμοί. Ο ποταμός Έβρος ήταν το όριο Τουρκίας – Βουλγαρίας (1913 – 1919). Στον ελληνο-βουλγαρικό πόλεμο, ο ποταμός αποτέλεσε το Α. όριο της ελληνικής κατοχής του στρατού μας, ο οποίος αποσύρθηκε μετά στον Νέστο (Συνθηκη Βουκουρεστίου). Αργότερα έγινε το όριο κατοχής των ανταντικών στρατευμάτων, του Γάλλου Charpy (Οκτ. 1919 – Μάιος 1920). Είτα, το όριο κατοχής του ελληνικού σώματος στρατού του στρατηγού Εμμ. Ζυμβρακάκη (Μάιος – Ιούλιος 1920). Στις ελληνο-τουρκικές επιχειρήσεις του 1920 ο ποταμός χώριζε τα ελληνικά απ’ τα τουρκικά στρατεύματα και συνήφθησαν πολλές μάχες, ιδίως περί την Αδριανούπολη και το Πύθιο. Οι Έλληνες κατόρθωσαν και διέβησαν τον ποταμό, ζεύξαντες παρά το Σουφλί.

Έπειτα, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Αν. Θράκη και όλος ο Έβρος εισήλθε στην ελληνική επικράτεια, έως τον Οκτώβριο του 1922. Στην Συνθηκη Μουδανιών (27.9.1922) ο Έβρος έγινε και πάλι το Α. όριό μας στην Θράκη, υπό τον στρατηγό Νίδερ. Από τον Δεκέμβριο του 1922, ο ελληνικός στρατός της Θράκης (2^ο, 3^ο και 4^ο Σώμα Στρατού) ονομάσθηκε Στρατιά Έβρου κι ετάχθη υπό την αρχιστρατηγία του Πάγκαλου. Έτσι ονομαζόταν η στρατιά αυτή έως την Συνθηκη Λωζάννης (Αύγ. 1923). Έκτοτε ο ποταμός είναι το όριο Ελλάδος – Τουρκίας.

Γέφυρες

Από τις γέφυρες, που υψώνονται πάνω από τα ύδατά του για να ενώσουν τις όχθες του, αξιολογότερη είναι της Αδριανουπόλεως, πέτρινη, γνωστή ως Γέφυρα Διαμάντη. Ιστορική γέφυρα. Απ’ αυτήν έγινε η ηρωική έφοδος του 3^ου (40ού) Συντάγματος Ευζώνων τον Ιούνιο του 1920, κατά την οποία εφονεύθη ο λοχαγός Διαμάντης κι η γέφυρα πήρε το όνομά του.

Επίσης, η Γέφυρα του Πυθίου (Κουλελή ή Μπουργκάζ). Και η σιδηροδρομική Γέφυρα Πυθίου.

Οι αρχαίοι ελληνικοί λαοί του Έβρου

Το αρχαίο θρακικό φύλο Βέννοι (ή Βένοι[9]), κατοικούσε από το μέσον του Έβρου έως τις εκβολές του. Στα θρακικά παράλια (μεταξύ Βιστονίδος λίμνης και εκβολών Έβρου) κατοικούσαν οι Κίκονες[10]. Στην περιοχή του Άνω Έβρου (μεταξύ Ροδόπης και Αίμου) κατοικούσαν οι Θράκες Βεσσοί (ή Βέσσοι ή Βησσοί). Αυτοί που ίδρυσαν το μαντείο του Διονύσου (Καθέρσιου;), όμοιο με αυτό του Απόλλωνα στους Δελφούς![11] Κοντά στην Αδριανούπολη κατοικούσαν οι Θράκες Βεττεγγέροι. Από τον Έβρο έως την πόλη Κύψελα και την Οδησσό[12] του Πόντου, κατοικούσαν οι Οδρύσες.[13]

Γύρω από τον παραπόταμο Άρισβο κατοικούσαν οι Θράκες Κεβρήνιοι. Στην κοιλάδα του ίδιου παραπόταμου, κατοικούσαν οι Θράκες Σέλλες (ή Σελλιώτες). Στην δε λεκάνη του ίδιου παραπόταμου κατοικούσαν οι Θράκες Υπερπαίονες[14]. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Αθ. Γιαλαμά – Γ. Λεκάκη “Τα αρχαια θρακικα φυλα”.

Ο ρους του ευρύ Έβρου

Ο προικοδότης της Θράκης Έβρος είναι ο δεύτερος σε μήκος (550 χλμ.)[15] ποταμός της Βαλκανικής χερσονήσου και όλης της ΝΑ Ευρώπης![16] Η συνολική έκταση του συστήματός του φθάνει τα 39.000 τ. χλμ. Οι πηγές του ευρίσκονται στο υψηλότερο όρος των Βαλκανίων, το Μους-Αλλά (2.925 μ.), της οροσειράς Σκομίου (Ρίλα), που ευρίσκεται στο έδαφος της Βουλγαρίας. Στην Βουλγαρία ο Έβρος καλείται Μαρίτσα (= μικρή θάλασσα, από την αρχαία ελληνική λέξη μάρα = θάλασσα). Έχει 21.083 τ.χλμ. λεκάνη απορροής. Και είναι ο σπουδαιότερος ποταμός της χώρας. Οι παραπόταμοί του[17] αποστραγγίζουν όλην την λεκάνη της Ανατ. Ρωμυλίας.

Στην Βουλγαρία, ο ποταμός επηρεάζει τις πόλεις Στάρα Ζαγορά, Χάσκοβο, Καρντζαλί, Καζανλάκ Σλίβεν, Υάμπολι (Γιάμπολ) και περνά από τις πόλεις Παζαρντζίκ, Φιλιππούπολη[18], Ντιμίτροφγκραντ, Χαρμανλί και Σβίνλελγκραντ[19]. Συνολικώς στην Βουλγαρία ο ποταμός επηρεάζει την ζωή 1,8 εκατ. κατ. Εκεί στην Σβίνλελγκραντ και στην συμβολή του με τον παραπόταμό του, Ασμάκ, καθορίζει για 15 χλμ. τα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα. Εκεί σχηματίζονται και τρία μικρά νησίδια, γνωστά με τα ονόματα Α, Β και Γ. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Βούλγαροι θέλησαν να τα προσαρτήσουν στο έδαφός τους. Τελικώς επενέβη ο ΟΗΕ και δεν δημιουργήθηκαν σοβαρά στρατιωτικά επεισόδια…

Στην συνέχεια, ο Έβρος και για 203 χλμ.[20] αναλαμβάνει να καθορίζει τα ελληνο-τουρκικά σύνορα, βάσει της Συνθήκης της Λωζάννης.[21] Με την συνθήκη της Λωζάννης (1923) το έδαφος που ευρίσκεται 30 χλμ. ένθεν κακείθεν του Έβρου, θεωρείται «έδαφος ανοχύρωτο». Ο Έβρος ονομάζεται στα τουρκικά Μερίκ-νεχρέ και Μερίτς (από την αρχαία ελληνική λέξη μάρα = θάλασσα).

Σ’ αυτό το τμήμα του, ο Έβρος υποδέχεται τους παραποτάμους του: Εργίνη, Άρισβο, Ερυθροπόταμο (ή Κιζίλ-ντερέ), Διαβολόρρεμα ή Ρέμα της Δαδιάς (παλαιότερα Μαγγάζι). Εξ αιτίας όλων αυτών των προσχώσεων, ο Έβρος δεν μπορεί να είναι βαθύς (1-1,5 μ.). Κι έτσι δεν είναι πλωτός, παρά μόνον από μικρά σκάφη. Γι’ αυτό τα τελευταία χρόνια έγιναν ειδικά έργα εκβαθύνσεώς του, για να τον διαπλέουν και ειδικά ποταμο-ατμόπλοια. Όταν Τούντζας και Άρδας πλημμυρίσουν, τότε πλημμυρίζει και ο Έβρος, και σχηματίζει παρά τα Ύψαλα, Ν. της Αδρανουπόλεως μια λίμνη, πλάτους έως 16 χλμ.![22]

Στο ελληνικό του τμήμα, επηρεάζει την ζωή των κατοίκων της Αλεξανδρουπόλεως, του Σουφλίου, του Διδυμοτείχου, της Ν. Ορεστιάδας, και των γειτονικών τους χωριών. Συνολικά, επηρεάζει 140.000 κατ.

Εν τέλει, μετά απ’ αυτό το… εθνικό του χρέος, ο Έβρος εκβάλλει στον κόλπο της Αίνου, όπου κι εκεί συνεχίζει να προσφέρει, σχηματίζοντας ένα δέλτα, πλάτους 15 χλμ. (που συνεχώς μεγαλώνει). Στις εκβολές του υπάρχει το νησί Σύλα και ακόμη μακρύτερα η σπουδαία Σαμοθράκη[23], η «Δήλος του Βορρά», που όπως πάει ο ρυθμός των προσχώσεων του Έβρου, σε λίγα χρόνια δεν θα είναι πλέον νησί…

Έτσι, τα ποσοστά εκτάσεών του κατανέμονται:

• στην Βουλγαρία (66%),
• στην Τουρκία (28%) και
• την Ελλάδα (6%).

Πανίδα

Ο ποταμός αυτός έχει νοστιμότατα ψάρια. Ειδικότερα στις εκβολές του, όπου σχηματίζονται οι λιμνοθάλασσες Στεντορίς (νυν Γιάλα)[24] και Μπουρού (ή Μπορί-λιμάν), όπου αλιεύονται τα «αινίτικα» (> νίτικα, δηλ. τα της Αίνου) ψάρια.

Στην παραποτάμια περιοχή του Έβρου έχουν εντοπιστεί να διαβιούν 41 είδη ερπετών και αμφιβίων, γεγονός που έχει αναδείξει την περιοχή στη σημαντικότερη περιοχή γι’ αυτά τα ζώα στην Ευρώπη!

Μετά την πρωτοχρονιά, συνήθως, εμφανίζονται πάπιες και πολλά υδρόβια, προς τέρψιν των κυνηγών.

Στον ποταμό και στο Δέλτα του υπάρχουν 46 διαφορετικά είδη ψαριών, του γλυκού και θαλασσινού νερού. Στα βαθειά νερά του κολυμπά ο γουλιανός, ένα ιδιαίτερα μεγάλο ψάρι (έως και 5 μ.) που μπορεί, εάν είναι πεινασμένο, να καταπιεί ολόκληρο άνθρωπο!

 Το ΔΕΛΤΑ του ΕΒΡΟΥ

Το ευαίνετο δέλτα του ποταμού Έβρου είναι ένας από τους σημαντικότερους υγρότοπους της Βόρειας Ελλάδας! Γι’ αυτό προστατεύεται από τήν Συνθήκη Ραμσάρ καί έχει χαρακτηρισθεί ως Περιοχή Ειδικής Προστασίας και Ειδικώς Προστατευομένη Μεσογειακή Περιοχή!

Το δέλτα έχει έκταση 188.000 στρ. – εκ των οποίων τα 150.000 στρ. ανήκουν στην Ελλάδα. Τα 80.000 εξ αυτών αποτελούν την έκταση που έχει ενταχθεί, ήδη από το 1971, στην διεθνή σύμβαση Ramsar. Το δέλτα περιλαμβάνει τις παράκτιες λίμνες Σκέπη[25] και Νυμφών[26] και τις λιμνοθάλασσες Παλούκια[27], Δράνα[28] και Αυγανών ή Λακί (680 στρ.). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Οι λιμνες της Ελλαδος”. Δημιουργήθηκε πριν 10 εκατομμύρια χρόνια, δηλ. στην Ολόκαινο περίοδο.

Η θέση του θεωρείται ευνοϊκή σχετικά με τους άξονες μετανάστευσης των πουλιών και το σχετικά ήπιο κλίμα του. Παράλληλα, η δυσκολία πρόσβασης του ανθρώπου-κυνηγού το κατέστησε φιλόξενο τόπο για τα πουλιά.

Σε όλον τον ποταμό – έχουν καταμετρηθεί:

• 46 είδη ψαριών,
• 7 αμφίβιων,
• 21 ερπετών και
• περισσότερα από 40 θηλαστικών.
• Ομως, μεγαλύτερη είναι η σημασία του ως φωλιά ορνιθοπανίδος: Εδώ φιλοξενούνται 304 είδη πουλιών, από τα 432 που υπάρχουν σ’ όλη την Ελλάδα!

Το 1983 παρατηρήθηκαν 200 φλαμίνγκο ή φοινικόπτερα στο δέλτα του ποταμού Έβρου. Επρόκειτο για μια σπάνια περίπτωση, δεδομένου ότι ως το 1982 τα πουλιά αυτά είχαν παρατηρηθεί μόνο 30 φορές στην χώρα μας (κυρίως στο Αν. Αιγαίο), άσχετα εάν αναφέρονται στα γραπτά απ’ τον Αριστοφάνη ακόμα…

Τον Φεβρουάριο του 2006 έφθασαν στο λυσίπονο δέλτα 10.000 κύκνοι – αριθμός ρεκόρ! – εξαντλημένοι και πεινασμένοι από την Κεντρική Ευρώπη και την Ρωσία!

Εδώ θα δείτε λαγγόνες (ακόμη και το μικρότερο από τα τρία είδη της, τον φαλακροκόρακα – phalacrocorax pygmaeus) και θαλασσαετούς ακόμη.

Ο Δήμος Φερρών προσφέρει σε κάθε ενδιαφερόμενο, επίσκεψη με ξύλινες βάρκες στο Δέλτα.

Οικολογικά

Το ποτάμι «μαύρισε» για πρώτη φορά το 1987. Ανεπεξέργαστα απόβλητα από την Βουλγαρία, από βαρειές βιομηχανίες (κατεργασίας τσίγκου, μόλυβδου, ελαστικών, και χημικών) συσσωρεύονταν και το ποτάμι κατέβαζε στην Ελλάδα νεκρά ψάρια… Το μεγαλύτερο πρόβλημα προκύπτει από τον εκ Τουρκίας ποταμό Εργίνη, που έχει βυρσοδεψεία στις όχθες του, και τις βιομηχανίες που υπάρχουν στο βουλγαρικό τμήμα του Άρδα[29]…

Ο Φορέας Διαχειρίσεως Εθνικού Πάρκου Δέλτα Έβρου έχει κρούσει πολλάκις τον κώδωνα της οικολογικής καταστροφής στην περιοχή…

Άλλοι… Έβροι

Τέλος, με το όνομα αυτό, Έβρος, απαντάται άλλο ένα ποτάμι, που οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν Ίβηρα (> λατ. Iberus > ισπ. Ebro), σημαντικότατος ποταμός, ο δεύτερος σε μέγεθος ποταμός[30] της χερσονήσου που ονομάτισε, της Ιβηρικής.

ΠΗΓΗ: ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ «ΠΕΡΙ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑΣ και των εν αυτοίς ευρισκομένων». Και άρθρο του Γ. Λεκάκη στην εφημερίδα «Ελληνική Γνώμη» του Ντύσελντορφ Γερμανίας, τ. Ιουλίου 2010. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.8.2010.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Λεκάκης Γ. «Σαμοθράκη – Ιερά Νήσος», εκδ. «Ερωδιός», 2006.
• Λεκακης Γ. «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Αν και γενικά ο Έβρος είναι ήσυχο ποτάμι, παρά την Φιλιππούπολη ρέει σε υψόμετρο 180 μ. και κατεβαίνει σε υψόμετρο 40 μ. στην Αδριανούπολη.

[2] Καθώς εξιστορεί ο Τιμόθεος στο ια΄ βιβλίο του «Περί ποταμών».

[3] Νυν Έργανα / Εργίνης > τουρκ. Εργκενέ. Πηγάζει από τις Α. πλαγιές των ορέων Ιστράντζα / Στράντζα. Έχει 14.650 τ.χλμ. λεκάνη απορροής. Έχει μήκος 180 χλμ. και μέσο βάθος 0,5 – 1 μ.

[4] Νυν Τόνζος, ή Τούντζα, ή Τούντζια, ή Βούργος. Με τον Αρτίσκο συναντώνται στην Αδριανούπολη. Το μεγαλύτερο μήκος του ρέει στην Βουλγαρία. Έχει 7.982 τ.χλμ. λεκάνη απορροής.

[5] βλ. σχ. Αππιανό.

[6] Ποταμός ρέων δια της χώρας των Οδρυσών, της ισχυρότερης θρακικής φυλής. Όμορφος παραπόταμος του Έβρου, με 5.200 τ.χλμ. λεκάνη απορροή. Από τα Β. του, κατέρχεται ο παραπόταμός του Ιουζούμ.

[7] Κατά Κίππερτ είναι ο νυν καλούμενος Τοπολνίτσα ή ο Λουδαγιάνα.

[8] Νυν Κιόψας, ποταμός της Βουλγαρίας, που πηγάζει από τον κεντρικό Αίμο και χύνεται στον Έβρο, λίγο πιο κάτω από την Φιλιππούπολη.

[9] Ίσως ίδιοι με τους Βρένους, που αναφέρει ο Στράβων.

[10] Απόγονοι του Κίκονος, υιού του Απόλλωνος και της νύμφης Ροδόπης και αδελφού του Βιστονος. Άριστοι πεζοί και ιππείς. Οι περισσότερο πολιτισμένοι των Θρακών. Πόλεις τους: Σάκη, Ζώνη, Ξάνθεια (νυν Ξάνθη), Μαρώνεια, Ίσμαρος – βλ. σχ. Ηρόδ., Στράβωνα.

[11] βλ. σχ. Ηρόδοτο.

[12] Μάλιστα κάποιοι ετυμολογούν την Οδησσό εκ των Οδρυσών.

[13] Μαχιμώτατοι και άριστοι ιππείς. Διακρίνονταν, από όλους τους Θράκες, για την πολιτειακή τους οργάνωση και κοινωνική τους ρύθμιση – βλ. σχ. Θουκ. Το 513 π.Χ. όταν ο Δαρείος εξεστράτευσε κατά των Σκυθών, τους μόνους που δεν υπέταξε ήταν οι Οδρύσες! Πρωτεύουσα του κράτους ήταν η Ουσκουδάμα, στην συμβολή Έβρου – Αρίσβα – η νυν Αδριανούπολη. Υπάρχει πλήρης κατάλογος των βασιλέων από τον 5^ο π.Χ. αι. και εντεύθεν κατά σειρά διαδοχής.

[14] Αναφέρονται σε επιγραφή του 3^ου μ.Χ. αι. που βρέθηκε στην Βερρόη – βλ. σχ. Cagnat. Ο Δημητρώφ όμως θεωρεί την ύπαρξη τους την εσφαλμένη.

[15] Εκ των οποίων τα 312 χλμ. στο βουλγαρικό έδαφος.

[16] Πρώτος είναι ο Δούναβις.

[17] Από δεξιά: Ελί-ντερέ, Στάρα Κρίσμα / Κριτσίμπα, Στενήμαχος (Στανιμάτσικα Ρέκα, Τσάια), Ολού-ντερέ. Αυτοί χρησιμοποιούνταν κυρίως για μεταφορά ξυλείας.

Από αριστερά: Τοπόλνιτσα (παρά το Τατάρ-Παζαρντζίκ), Λιουνταγιάνα (Λουδαγιάνα), Κολοβάσιτσα (παρά την Φιλιππούπολη), Στριέμα, Ασμάκ (ή Σαζλή-ντερέ, παρά την Σεϋμέν/Τύρνοβα).

[18] Πρότερον Ευμολπιάς και Πονηρόπολις καλουμένη, νυν Πλόβντιβ.

[19] Η πόλη αυτή της Βουλγαρίας, το 1913 κατεστράφη υπό των Τούρκων. Στα 3 χλμ. από την πόλη οι ανασκαφές (στις αρχές 20ού αι.) έφεραν στο φως θολωτούς λίθινους μυκηναϊκούς τάφους, με αντικείμενα κλασικών χρόνων, που απέδειξε πως ο μυκηναϊκός πολιτισμός επέζησε και μετά τον εξαφανισμό του στην κυρίως Ελλάδα!

[20] Απ’ τα 218 χλμ. του μήκους του στην Ελλάδα.

[21] Η Τουρκία κατέχει την Α. όχθη του. Μόνο στην περιοχή της Αδριανουπόλεως κατέχει και τις δυο όχθες του ποταμού. Στην Τουρκία επηρεάζει την ζωή των κατοίκων της Αδριανουπόλεως (> Edirne), δηλ. περίπου 1 εκατ. κατ.

[22] Σημαντική πλημμύρα του, στα πρόσφατα χρόνια, συνέβη τον Φεβρουάριο του 2005. Έσπασαν τα τρία φράγματα που κρατούσαν το νερό του στην Βουλγαρία και το νερό του ποταμού στην Ελλάδα έφθασε έως τις πόρτες των παραποτάμιων χωριών του! Οι εντόπιοι είπαν πως κατέβασε το περισσότερο νερό της τελευταίας 50ετίας! Περίπου 3.000 Εβρίτες σχεδίαζαν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους, τα οποία προστάτευαν με πρόχειρα φράγματα…

[23] Για την Σαμοθράκη βλ. σχ. στο βιβλίο μου «Σαμοθράκη, ιερά νήσος», εκδ. Ερωδιός.

[24] Γνωστή αρχαία λίμνη της Θράκης, επί της αριστερής όχθης του Έβρου, πλησίον της πόλεως Αίνου, στην χώρα των Θρακών Αψίνθων.

[25] Έχει έκτ. 490 στρ. Πλησίον της Αίνου. Επικοινωνεί με την θάλασσα μέσω διώρυγος.

[26] Η ανατολικώτερη λίμνη της Ελλάδος (εκτ. 2.490 στρ.)! Επικοινωνεί με την θάλασσα μέσω διώρυγος. Ευρίσκεται 1 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

[27] Έχει έκτ. 1.830 στρ. Το όνομά της το οφείλει στους ξύλινους πάσσαλους επί των οποίων έδεναν τις καλαμωτές κατά την κατασκευή διβαριών. Γνωστή και ως Μονολίμνη.

[28] Το όνομά της ίσως να προέρχεται εκ του αυτοκράτορος Τραϊανού (Δράνα < Δρανή < Τρανή < Τραϊανή). Ή από το Λίμνη του Δράκοντος. Έχει έκτ. 5.000 στρ. και μέγιστο βάθος 0,5 μ. Απεξηράνθη αυθαίρετα από αγρότες του Λουτρού το 1987!

[29] βλ. σχ. καταγγελίες του αντινομάρχη Έβρου, Μιχ. Κογιομτζή, το 2008.

[30] Πρώτος είναι ο Τάγος (= ταγός, αρχηγός, το λέει και το όνομά του).

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΠΕΡΙ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑΣ και των εν αυτοις ευρισκομενων ποταμωνυμικα Λεκακης, Πλουταρχος 1ος αιωνας 46 127 μΧ Χαιρωνεια Βοιωτιας βοιωτια μεγιστος αρχαιος συγγραφεας αρχαια Αθηνα Αμμωνιος σπουδες Αλεξανδρεια αιγυπτου Ρωμη, αυλη αυτοκρατορας Τραιανος διδασκαλος Αδριανου Ελλαδα αρχων ιερευς ναος Πυθιου Απολλωνος επιμελητης Πυθιων Αγωνων δελφων Δελφοι συγγραφευς Αθηναι αιγυπτος αυτοκρατωρ δασκαλοι Αδριανος Ελλας αρχοντας ιερεας ναοι Πυθιος Απολλωνας θεο απολλων Πυθιοι Αγωνες εργο ποταμοι ονομα ετυμολογια εβρου ιστορια αγνωστη ΨευδοΠλουταρχος ποταμι εβρος Θρακης ρομβος, προσηγορια συστροφη καταφορα υδατος κασανδρος βασιλευς γημας Κροτονικη γεννηση εβρον αποταξαμενος συμβιωση γυναικα επεγημε τεκνο Δαμασιππη ατρακος ατρακας ατραξ επιθυμια εμπεσουσα προγονος συνοδος ερινυς φυγων μητρυια προσηυκαιρει κυνηγι αποτυχια προαιρεση ασελγης ψευδος σωφρων βιασμος ζηλος συμπεριενεχθεις ορμη υλη σπασαμενος ξιφος επιβουλος πατρωοι γαμοι περικαταληπτος μετονομασια Τιμοθεος περι Ποταμων ορμητικη καθοδος υδωρ βασιλιας Κροτωνικη απαρνηση συμβιωση μητρια ερωτας ερως παθολογικος συναντηση Ερινυα, ψευδης κατηγορια σω­φρονας νεος παθος ζηλοτυπια παραφορα δασος, θηκη επιβουλη πατρικος γαμος πα­τερας παιδοκτονια σχολια Ορφεας, οχθες Μαιναδες κεφαλι αρχαιοτητα, παραπαταμος αγριανης Αρισβος Αρπησσος αρτισκος αρδας βαργος συρμας Τεαρος, εκβολες αρχαια πολις Θρακη Αινος αψινθος πεδιαδα Δορισκου, δορισκος Ξερξης, στρατος επιθεωρηση στρατος συμβολη παραποταμοι Ζερνα, δορισκοι πολη Τεμπυρον Τεμπυρος Ζερνιτζι Κλοκοτινιτζα Κλοκοτινιτσα Κλοκοτνιτσα 13ος 1230 μΧ ηγεμων Βουλγαρων βουλγαροι Ιωαννης του Ασαν νικη δεσποτης Ηπειρου ηπειρος Θεοδωρος αγγελος Κομνηνος αιχμαλωσια ορη, ορια ποταμοι οριο Τουρκια 20ος 1913 1919 ελληνοβουλγαρικος πολεμος, ελληνικη κατοχη Νεστος Συνθηκη Βουκουρεστιου ανταντ στρατευμα Γαλλους σαρπυ σαρπι Charpy 1920 ελληνικο σωμα στρατου στρατηγος Ζυμβρακακης ελληνοτουρκικος επιχειρησεις ελληνικα τουρκικα στρατευματα μαχη Αδριανουπολη Αδριανουπολις Πυθιο ελληνες ζευξη Σουφλι Ανατολικη Θρακη ελληνικη επικρατεια, 1922 Μουδανιων Νιδερ 2^ο, 3^ο και 4^ο Σωμα Στρατου Στρατια εβρου αρχιστρατηγια Παγκαλος Λωζαννης 1923 γεφυρες γεφυρα οχθη Αδριανουπολεως, πετρινη, Γεφυρα Διαμαντη Ιστορικη ηρωικη εφοδος 40ο Συνταγμα Ευζωνων λοχαγος Διαμαντης Ευζωνας Πυθιου Κουλελη Μπουργκαζ σιδηροδρομικη γεφυρι Πυθιον αρχαιοι ελληνικοι λαοι αρχαιο θρακικο φυλο Βεννοι Βενοι κατοικοι μεσος θρακικα φυλα παραλια Βιστονιδα λιμνη Κικονες ανω Ροδοπη αιμος αρχαιοι Θρακες Βεσσοι Βησσοι ιδρυση μαντειο Διονυσου Καθερσιος διονυσος Βεττεγγεροι Βετεγγεροι Κυψελα Οδησσος Ποντος Οδρυσες Κεβρηνιοι κοιλαδα Σελλες σελες Σελλιωτες λεκανη Υπερπαιονες ρους Βαλκανικη χερσονησος Ευρωπη εκταση συστημα πηγες υψηλοτερο ορος Βαλκανιων, Μους Αλλα Μουσαλλα Μουσαλα οροσειρα Σκομιου Σκομιο Ριλα Βουλγαρια Μαριτσα απορροη σπουδαιοτερος Ανατολικη Ρωμυλια πολεις Σταρα Ζαγορα Χασκοβο, Καρντζαλι, Καζανλακ Σλιβεν, Υαμπολις Γιαμπολ Παζαρντζικ, Φιλιππουπολη Ντιμιτροφγκραντ, Χαρμανλι Σβινλελγκραντ ασμακ, ελληνοβουλγαρικα συνορα νησιδια, μικρονησια νησιδιο, μικρονησι νησακι Α, Β Γ Β Παγκοσμιος Πολεμος προσαρτηση ΟΗΕ ελληνοτουρκικα Λωζανης Λωζαννη εδαφος ανοχυρωτο Μερικ νεχρε Μεριτς Μερικνεχρε εργινης, αρισβος, ερυθροποταμος Κιζιλ ντερε, Κιζιλντερε Διαβολορρεμα διαβολορεμα Ρεμα της Δαδιας δαδια Μαγγαζι προσχωσεις πλωτος, σκαφος εργα εκβαθυνση διαπλευση ποταμοατμοπλοιο ποταμοπλοιο Τουντζας πλημμυρα υψαλα, λιμνη, Αλεξανδρουπολη Αλεξανδρουπολις Διδυμοτειχο Νεα Ορεστιαδα δελτα, νησι Συλα Σαμοθρακη πανιδα ψαρι λιμνοθαλασσα Στεντορις Στεντοριδα Γιαλα μπουρου Μπορι λιμαν, Μποριλιμαν αλιεια αινιτικα νιτικα ψαρια παραποταμια περιοχη ειδη ερπετων αμφιβιων, σημαντικοτερη ζωα πρωτοχρονια παπια υδροβια πουλια κυνηγι ειδος γλυκου θαλασσινου νερου γουλιανος, υγροτοπος Βορεια προστασια Ραμσαρ Περιοχη Ειδικης Προστασιας Ειδικως Προστατευομενη Μεσογειακη εκταση 1971, παρακτια Σκεπη Νυμφων λιμνοθαλασσες Παλουκια δρανα αυγανων αυγανοι Λακι πριν 10 εκατομμυρια χρονια, 10.000.000 Ολοκαινο αξονας μεταναστευση πουλι ηπιο κλιμα προσβαση ανθρωπος κυνηγος ψαριων, αμφιβια, ερπετα θηλαστικα φωλια ορνιθοπανιδα πουλιων, 1983 φλαμινγκο φοινικοπτερα σπανια ανατοικο Αιγαιο Αριστοφανης 2006 κυκνος Κεντρικη Ρωσια λαγγονα φαλακροκορακας – phalacrocorax pygmaeus θαλασσαετος δημος Φερρων φερρες επισκεψη ξυλινη βαρκα οικολογικα 1987 ανεπεξεργαστα αποβλητα βαρια βιομηχανια κατεργασια τσιγκος, μολυβδος, ελαστικα χημικα νεκρα βυρσοδεψειο φορεας Διαχειρισεως Εθνικου Παρκου οικολογικη καταστροφη ιβηρας λατινικα ισπανικα εμπρο Ebro ιβηρικηή ΕΠΩΝΥΜΙΑ Φιλιππουπολις υψομετρο εργανα Εργκενε ορη Ιστραντζα Στραντζα τονζος, Τουντζα, Τουντζια, Βουργος αππιανος ισχυροτερη θρακικη Ιουζουμ Κιππερτ Τοπολνιτσα Λουδαγιανα Κιοψας, Βρενοι Στραβων απογονοι νυμφη Βιστονας βιστων αριστος πεζος ιππεας πολιτισμενοιιππικο Σακη, Ζωνη, Ξανθεια Ξανθη Μαρωνεια, ισμαρος Ηροδοτος οδυσσεας μαχιμωτατοι αριστοι ιππεις πολιτειακη οργανωση κοινωνικη ρυθμιση κοινωνια Θουκιδιδης 6ος 513 πΧ Δαρειος εκστρατεια Σκυθες πρωτευουσα κρατος Ουσκουδαμα, αρισβας καταλογος βασιλεων 5^ος διαδοχη επιγραφη 3^ος Βερροη βεροη Cagnat Δημητρωφ βουλγαρικο εδαφος δουναβις δουναβης Ελι ντερε, Ελιντερε Σταρα Κρισμα / Κριτσιμπα, Τσαια Στενημαχος / Στανιματσικα Ρεκα Ολου Ολουντερε μεταφορα ξυλεια Ταταρ Παζαρντζικ Λιουνταγιανα Λουδαγιανα, Κολοβασιτσα Στριεμα, Σαζληντερε, Σαζλι Σαζλη Σευμεν Σειμεν Τυρνοβα Ευμολπιας Ευμολπιαδα Πονηροπολις Πονηρουπολις Πονηροπολη Πονηρουπολη Πλοβντιβ 1913 Τουρκοι ανασκαφη θολωτος λιθινος μυκηναικος ταφος, αντικειμενα κλασσικοι χρονοι μυκηναικος πολιτισμος εξαφανισμος εξαφανιση μυκηναικου πολιτισμου εντιρνε Edirne 2005 φραγμα παραποταμια χωρια Εβριτες εγκαταλειψη Αψινθοι διωρυγα ανατολικωτερη λιμνη της Ελλαδος ξυλινος πασσαλος καλαμωτη κατασκευη διβαρι μονολιμνη αυτοκρατορας αυτοκρατωρ Τραιανος τρανα < δρανη < τρανη < Τραιανη Δρακοντος Δρακοντα Δρακου Δρακος απεξηρανση αυθαιρετη αγροτης Λουτρο 1987 καταγγελια αντινομαρχης εβρου, Κογιομτζης 2008 ταγος σβουρα, παιδικο παιγνιδι συστροφη μαγικος τροχος μαγος μαγεια συμβολο Σεληνης σεληνη Ευριπιδης, Ανθολογια Θεοκριτος