Το κοινόν και εις πολλούς άλλους λαούς έθιμον της θραύσεως παρά τους τάφους αγγείων, αφιερωμένων εις τους νεκρούς ή εις την κηδείαν χρησιμευσάντων, τηρείται και παρά τω καθ’ ημάς ελληνικώ λαώ. Το τοιούτον έχει αρχαιωτάτην την καταγωγήν.
Οι υπό του Τσούντα ανασκαφέντες Μυκηναίοι τάφοι παρείχον θραύσματα κεραμείων αγγείων. Σήμερον εν Ελλάδι σπάζουν πήλινα αγγεία επί του τάφου και προ της οικίας κατά την έξοδον του νεκρού. Το έθιμον τούτο θεωρείται ως συμβολική παράστασις της διαλύσεως του αψύχου σώματος εις τα στοιχεία, εξ ων είνε συντεθειμένον, την γην και το ύδωρ. – ΠΗΓΗ: εφημ. Το Άστυ, 10.12.1894. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.12.2004.
- ΣΗΜΕΙΩΣΤΕ τις επιβιώσεις της θραύσης κανατιών (μπότηδων) στην Κέρκυρα και στην Κρήτη[1], κατά την διάρκεια της Αναστάσεως.
ΠΕΡΙ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ
Τα εκ της ερεύνης και των ανασκαφών του παναρχαίου της τέχνης μνημείου, εισήλθον εις τας κτήσεις της επιστήμης, αφ’ ου βεβαίως τα κατ’ αυτό θα περιγράψωσιν οι αφικόμενοι επιστήμονες κ. κ. Καββαδίας και Λόλιγκ, οι κεκτημένοι πάντα τα προς τούτο προσόντα. Το κατ’ εμέ, απλούς χρονογράφος, χάριν των φιλαρχαίων αναγνωστών της Εφημερίδος, θα εξακολουθήσω αναγράφων τα ανευρισκόμενα ευρήματα, τούτο δε ίνα μη πρωίαν τινά το κοινόν της Ελλάδος πληροφορηθή τα περί αυτών εκ της μεταφράσεως ευρωπαϊκής τινος εφημερίδος υπό ελλογίμου τινός καθηγητού, ως συνήθως παρ’ ημίν γίγνεται το τοιούτον.
Πριν αναγράψω τα των ευρημάτων, ανάγκη να προσθέσω τινά συμπληρωματικά της περιγραφής του τάφου και του τρόπου, καθ’ ον ενεταφιάζοντο εν αυτώ οι νεκροί, ως τουλάχιστον εικάζεται έκ τινων διδομένων. Και εν πρώτοις ο μεν τάφος έχει διάμετρον μέτρων εννέα ουχί οκτώ, όπως προηγουμένως ανέφερον. Το έδαφος τούτο είνε επεστρωμένον διά μίγματος κεραμίτιδος (κουρασάνι), πέριξ δε του τάφου υπάρχει ανεγηγερμένον συνεχόμενον κάθισμα πλάτους τεσσαράκοντα εκατοστών και του αυτού ύψους, εκ πλίνθων μη οπτών, ομοίας κατασκευής των εν τοις θεσσαλικοίς χωρίοις νυν κατασκευαζομένων, επ’ αυτού δε πιθανώς καθήμενοι οι συγγενείς και ιερείς εθρήνουν ή μη τον νεκρόν, ενώ ούτος εκαίετο τοποθετημένος επί ανθρακιάς εκ ξύλων υπερμεγέθων, ως τουλάχιστον δείκνυσι το ανακαλυφθέν πυρίκαυστον τεμάχιον ξύλου εκ κέδρου και πρίνου. Ότι οι νεκροί εκαίοντο εν τω τάφω, ουδεμία αμφιβολία περί τούτου· εκεί ένθα σήμερον ευρίσκονται τα ευρήματα δεν είνε άλλο ειμή εν στρώμα συμπαγές τέφρας, μεμιγμένον μετά τεμαχίων ανθράκων. Ώστε οι νεκροί εκαίοντο ενταύθα ουχί όμως και οι Μυκηναίοι. Ουσιώδης λοιπόν διαφορά υπήρχεν ως προς τον τρόπον της ταφής, μεταξύ των εν Μυκήναις και ενταύθα κατοικούντων, ήτις δέον να λεχθή, ίνα μη απομένη η ιδέα, ότι τα των Μυκηνών ομοιάζουσι τοις ενταύθα· διότι εκτός των ευρημάτων, άτινά εισι του αυτού τύπου και της αυτής τέχνης, εκτός της εξεταστέας τελειότητος, ο τάφος του Δυμηνίου διαφέρει του των Μυκηνών, είνε δε μόνον όμοιος καθ’ όλα, ως ομολογεί ο κ. Λόλιγκ του εν Μενιδίω ανακαλυφθέντος, ως αρχαιολογικόν όθεν εύρημα ο τάφος είνε εκ των σπουδαιοτάτων. Τα δε ευρήματα αυτού διττήν έχουσι την σημασίαν, και διότι εισί της αυτής τέχνης και η Μυκηνών, και διότι ευρισκόμενα εις μέρος κείμενον παρά την παραλίαν, επιτείνουσι την εξενεχθείσαν γνώμην, ότι οι οικήτορες των προϊστορικών χρόνων της Ελλάδος, ήσαν λαός ναυτικός εξ Ανατολών [σ.σ.: Μικρά Ασία] ελθών· την γνώμην δε ταύτην ισχυροποιεί και το ότι άχρι τούδε ουδαμού των μερών της δυτικής Ελλάδος ευρέθησαν είτε ευρήματα ομοίας κατασκευής είτε και οικοδομήματα, αλλά ολίγον κατ’ ολίγον βλέπω ότι εξέφυγον των του κύκλου μου, παραδιδόμενος εις σκέψεις και συμπεράσματα αλλότρια και ξένα της δικαιοδοσίας μη επιστήμονος· όθεν καταλήγων, αναγράφω τα των ανακαλυφθέντων ευρημάτων. Η εργασία της ερεύνης γίνεται υπό του κυρίου Κούση, εις ταύτην δ’ επικουρικώς έλαβε μέρος χθες και ο κ. Λόλιγκ. Η έρευνα είνε λίαν δυσχερής, διότι, ως προείπον, στρώμα συμπαγές τέφρας εγκρύπτει τα ευρήματα. Και το μεν Σάββατον ευρέθη εξηκοντάς διαφόρων αντικειμένων εκ χρυσού και ηλέκτρου· τα εκ χρυσού εισι μεγάλα φύλλα στρογγύλα, πιθανώς τεμάχια διαδήματος· τα του ηλέκτρου του αυτού τύπου. Την Δευτέραν δεν εγένετο έρευνα, επειδή εδέησε να γείνη αφαίρεσις και άλλου στρώματος χώματος.
Χθες δε επανήρχισεν αύτη. Τα χθες ανευρεθέντα ανέρχονται εις τεσσαράκοντα τρία, εξ ων είκοσι τρία χρυσά, διαφόρου τύπου· τα άλλα εισίν εξ ηλέκτρου και οστέινα· περιεργότερα μεταξύ αυτών εισι δύο κομβία οστέινα και εις κόκκος ή κόμβος, ομοίας κατασκευής εκείνων, άπερ κομίζονται νυν εκ Παλαιστίνης, αν όχι και του αυτού μίγματος.
Η έρευνα θα εξακολουθήση πιθανώς επί οκταήμερον ακόμη· πιστεύω δε ότι ανακαλυφθήσονται τόσα αντικείμενα, ώστε να πληρωθή μία υελοθήκη ομοία εκείνης, ήτις ευρίσκεται εις το αυτόθι Μυκηναϊκόν Μουσείον.
ΠΗΓΗ: φέρει ημερομηνία αποστολής 25.2.1887. Π. Χ. Α. εδημοσιεύθη στην εφημερίδα «Εφημερίς», 1.3.1887. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.3.2007.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Παγκρήτιο το έθιμο της θραύσης επί τάφων, αγγείων αμέσως μετά την ταφή των νεκρών.
- Στο Λάστρος Σητείας Λασυθίου δεν επέτρεπαν σε μικρά παιδιά να πιάσουν στα χέρια τους πήλινα αγγεία, που θα πετούσαν έξω από το σπίτι το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, μετά την περιφορά του επιταφίου. Αυτό το έκαναν μόνον οι μεγάλοι, επειδή εκείνοι είχαν έλθει σε επαφή με το “μίασμα” (θάνατο) και είχαν θρηνήσει απώλειες συγγενών.
- Στα χωριά των Αστερουσίων συνήθιζαν, όσοι είχαν παλαιά σταμνιά, να τα πετούν το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, πριν αρχίσουν τις λαμπριάτικες ετοιμασίες.
Τα πιάτα και τα σταμνιά που ράγιζαν ή έσπαγαν, κατά την διάρκεια του χρόνου, δεν τα πετούσαν. Τα κρατούσαν στο σπίτι μέχρι το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ή του Μεγάλου Σαββάτου. Στις περισσότερες κρητικές περιοχές τα έριχναν στην γη, για να σπάσουν και να αχρηστευθούν πλήρως, λίγο πριν τα μέλη της οικογένειας ξεκινήσουν για την εκκλησία. Σ κάποιες περιοχές το έκαναν μετά την επιστροφή από την εκκλησία. «Τα άχρηστα διαρραγέντα παλαιά αγγεία τα πήλινα οι οικοδέσποιναι και αι θυγατέρες αυτών έξω εν τη οδώ. Η συντριβή αυτή την πήλινων αγγείων σημαίνει, εικάζομεν, την ρήσιν του Προφήτου κατά των σταυρωτών Ιουδαίων: ως σκεύη κεραμέως συντρίψης αυτούς. Παραλαβόντες τον νεκρόν εκ της οικίας του, οι οικείοι συντρίβουν προ της θύρας του τα πήλινα αγγεία όσα μετεχειρίζετο, την λάγηνον του ύδατος, το ποτήρι, τα αγγεία των φαρμάκων κλπ.” – ΠΗΓΗ: Π. Βλαστός
Οι αρχαίες πρακτικές απομάκρυνσης του μιάσματος του θανάτου είναι παρούσες και στην λαμπριάτικη / πασχαλινή τελετουργία. Το μίασμα του θεϊκού θανάτου αποτελεί κοινό μίασμα και πρέπει να απομακρυνθεί με συμβολικές εθιμικές πράξεις, που μεταφέρουν το θρηνητικό σκηνικό από τον χώρο της εκκλησίας στο σπίτι, από τον δημόσιο χώρο στον ιδιωτικό.
Ο αγρότης της Κρήτης δεν είχε την πολυτέλεια ούτε την οικονομική άνεση να σπάσει καινούργια αγγεία. Αλλά τα ραγισμένα και σπασμένα αγγεία, που άντεχαν ακόμα, είχαν υποκύψει στην νομοτέλεια, που ορίζει την διάρκεια ζωής. Η προσπάθεια απομάκρυνσής τους μέσω κρότων θυμίζει γίνεται διότι είναι κοινή πεποίθηση ότι τα κακά πνεύματα απομακρύνονται από θορυβώδεις ορχήσεις.
Οι αγροτικοί πληθυσμοί μπορούσαν να κατανοήσουν βαθύτερα το νόημα της ανάστασης, συσχετίζοντάς το με την ανάσταση της φύσης και τον θρίαμβο της ζωής. Για τις αγροτικές κοινωνίες του παρελθόντος ο θάνατος ήταν μια ευρύτερη έννοια, μια απειλή για τον άνθρωπο, αλλά και για την παραγωγή του.
Η θραύση των αγγείων αποσκοπεί στην θραύση / διάρρηξη κάθε σχέσης με τον θάνατο, άρα και στην αποτροπή του!
- ΠΗΓΗ: Ν. Ψιλάκης «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιμα στον κύκλο του χρόνου». Γ. Λεκακης “Ταματα και αναθηματα”.
αρχαιο εθιμο θραυσεως αγγειων αρχαιος ταφος, αρχαια κηδεια, παναρχαιο ελληνικο εθιμο μυκηναικο επιβιωση αρχαιων ελληνικων εθιμων αρχαια ελληνικα εθιμα θραυσης αγγειου αρχαιοι ταφοι, αρχαιες κηδειες, παναρχαια ελληνικα εθιμα μυκηναικα επιβιωσεις ταφικα ηθη σπασιμο κανατιων μποτηδων Κερκυρα Κρητη Αναστασις Ανασταση παγκρητιο ταφη αγγεια νεκρων νεκρος νεκροι Λαστρος Σητειας Λασυθιου Σητεια Λασιθιου απαγορευση μικρα παιδια χερια πηλινο σπιτι βραδυ εθιμα Μεγαλης Παρασκευης, περιφορα επιταφιου μιασμα θανατος θρηνος απωλεια συγγενης Μεγαλη Παρασκευη, επιταφιος χωρια χωριο Αστερουσιων Αστερουσια παλαια παλια σταμνα σταμνι, πρωι Μεγαλου Σαββατου, Μεγαλο Σαββατο λαμπρη πασχα πιατο ραγισμα σπασιμο κρητικο γη, σπασιμο αχρηστευση οικογενεια εκκλησια αρηστα διαρραγεντα παλαια αγγεια πηλινα οικοδεσποινα θυγατερα οδος συντριβη ρηση Προφητης σταυρωτες Ιουδαιοι εβραιοι σκευη κεραμεως συντριβη οικια οικειοι θυρα λαγηνος λαγηνι υδατος, ποτηρι, φαρμακο Βλαστος αρχαιες πρακτικες απομακρυνση τελετουργια θεικος θανατος κοινο συμβολικες εθιμικες πραξεις, μεταφορα θρηνητικο σκηνικο χωρος σπιτι, δημοσιος χωρος ιδιωτικος αγροτης Κρητικος πολυτελεια οικονομικη άνεση ραγισμενο σπασμενο νομοτελεια, διαρκεια ζωης ηχος κροτος κοινη πεποιθηση κακα πνευματα θορυβωδης ορχηση θορυβος αγροτικοι πληθυσμοι κατανοηση νοημα αναστασης, φυση θριαμβος ζωη αγροτικες κοινωνιες απειλη ανθρωπος, παραγωγη διαρρηξη σχεση αποτροπη Ψιλακης Λαικες Τελετουργιες λεκακης θραυσις αγγειοπλαστικη ταφες μυκηναι κοινο εθιμον ελληνικος λαος αρχαιωτατη αρχαιοτατη καταγωγη Τσουντας ανασκαφες Μυκηναιοι θραυσμα κεραμειο Ελλαδα εξοδος συμβολικη παραστασις διαλυση αψυχο σωμα στοιχεια συντεθειμενο υδωρ εφημεριδα αστυ, 1894 ανασκαφη παναρχαιας τεχνη μνημειο Καββαδιας Λολιγκ, ευρημα, ευρηματα ενεταφιασμος διαμετρος 9 μ. επιστρωμενο μιγμα κεραμιτιδα κεραμιτις κουρασανι καθισμα 0,4 μ. 40 εκατοστων πλινθος κατασκευη θεσσαλια κατασκευη συγγενεις καυση ανθρακια ξυλα υπερμεγεθη πυρικαυστο τεμαχιο ξυλο κεδρος πρινος στρωμα συμπαγες τεφρα ανθρακας Μυκηναιοι Μυκηναικος πολιτισμος κρητικος μινωικος διαφορα τροπος ταφης, Μυκηνες αργολιδα κατοικοι τελειοτητα Δυμηνιο Διμηνιο διμινιο Δυμηνι Διμηνι διμινι μαγνησιας μαγνησια Λολινγκ Μενιδι αχαρναι αχαρνες αρχαιολογια σπουδαιοτατος παραλια οικητορες προιστορικα χρονια προιστορια Ελλαδος, ναυτικος ναυτικο Ανατολων ανατολη μικρα ασια δυτικη οικοδομημα Κουσης, αντικειμενα χρυσος ηλεκτρο χρυσο φυλλο στρογγυλο διαδημα ηλεκτρον χρυσα οστεινα περιεργοτερο κομβιο κομβιον οστεινα κοκκος κομβος, αρχαιο αρχαια αρχαιος κουμπι Παλαιστινη μειγμα αντικειμενα, υελοθηκη υαλοθηκη Μυκηναικο Μουσειο εφημεριδα Εφημερις 1887 μποτης κανατι κανατια γυναικα θρηνωδος 8ος αιωνας πΧ πολεμιστης πολεμιστη αρχαιολογικο μουσειο παρου γεωμετρικος αμφορεας κυκλαδες κυκλαδων paros cyclades
