Βρέθηκε vεολιθικό χωριό στο νοτιοανατολικότερο άκρον της Κύπρου! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Διαμορφώθηκε εκ νέου ο αρχαιολογικός χώρος στην θέση Νησιά του Πρωταρά στο Παραλίμνι της ΝΑ. Κύπρου. Ο χώρος περιλαμβάνει τα κατάλοιπα ενός οικισμού της νεολιθικής περιόδου, που ανασκάφηκαν στον λόφο που δεσπόζει, στην παραλία της Βυζακιάς[1].

Με την νέα διαμόρφωση, οι επισκέπτες έχουν πλέον την δυνατότητα να προσεγγίσουν τον αρχαιολογικό χώρο και να ενημερωθούν μέσω πινακίδων με πληροφοριακό και εποπτικό υλικό για την ζωή στο νεολιθικό χωριό και τα ευρήματα της ανασκαφής. Ο χώρος είναι ανοικτός για το κοινό από σήμερα Δευτέρα, 28 Ιουλίου 2025.

ΠΗΓΗ: Τμήμα Αρχαιοτήτων, Υφυπουργείο Πολιτισμού Κυπρου – Deputy Ministry of Culture CY, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.7.2025.

Στην ίδια θέση έκειτο η αρχαία πόλη-κράτος Λευκόλλα, με μικρό αλλά ασφαλή λιμένα. Σε αυτόν ο Δημήτριος Πολιορκητής αναζήτησε καταφύγιο (306 π.Χ.), περιμένοντας τον Μακεδόνα Πτολεμαίο. Ακολούθησε μάχη, ο Πτολεμαίος ηττήθηκε και κατέφυγε στην Αίγυπτο, αφήνοντας (για λίγο) την Κύπρο στον Δημήτριο.

Στην θαλάσσια περιοχή Πρωταρά ανακαλύφθηκε και αρχαίο ναυάγιο (παραπάνω φωτογραφία). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Αρχαια και συγχρονα ναυαγια των ελληνικων θαλασσών“. Η θέση δηλώθηκε από τους Σπ. Σπύρου και Α. Κρητιώτη, εθελοντές – δύτες της ερευνητικής ομάδας υποβρύχιας αρχαιολογίας του Εργαστηρίου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (EPENAE), της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Πρόκειται για ναυάγιο πλοίου ρωμαϊκών χρόνων, με φορτίο εμπορικούς αμφορείς, πιθανότατα από την Συρία και την Κιλικία. Είναι το πρώτο ναυάγιο αυτής της εποχής, σε καλή κατάσταση, που εντοπίζεται στην Κύπρο. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναμένεται να ρίξουν νέο φως στο εύρος και την κλίμακα των εμπορικών σχέσεων του νησιού με τις υπόλοιπες ρωμαϊκές επαρχίες της ανατολικής Μεσογείου. Η σημασία του ευρήματος είναι μεγάλη για την Κυπριακή Αρχαιολογία, αφού είναι η πρώτη φορά που διενεργείται υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα με δαπάνη αποκλειστικά του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων. – ΠΗΓΗ: Το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου[2], 18.7.2023.

Στην θαλάσσια περιοχή Πρωταρά – Αγίας Νάπας – Κάβο Γκρέκο έκανε υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα και ο J. LEIDWANGER / Institute of Nautical Archaeology (16.5.2025).

Τον Σεπτέμβριο του 2014 βρεθηκε και ένα κανόνι οθωμανικής περιόδου, που ανασύρθηκε από τον βυθό στην θαλάσσια περιοχή Νησιά του Πρωταρά. Το εύρημα μεταφέρθηκε στην Λάρνακα.

Ο Πρωταράς, νότια της Αμμοχώστου, στον 35^ο παράλληλο [35°0′54″N 34°3′15″E] αναφέρεται και ως «Γη των Ανεμόμυλων», επειδή στο παρελθόν είχε πολλούς ανεμόμυλους – σήμερα προστατευόμενα μνημεία.

Πρωταράς ελέγετο αρχικώς η περιοχή γύρω από την Παραλία της Συκιάς (οι Άγγλοι την έλεγαν Fig Tree Bay, με το ομώνυμο νησάκι). Σήμερα περιγράφει όλην την ακτογραμμή του Δήμου Παραλιμνίου, η οποία είναι 20 χλμ. περίπου, και εκτείνεται από το Φυλάκιο των Ηνωμένων Εθνών, στην περιοχή Κάππαρης, μέχρι την παραλία Κόννος[3] στο Ελληνικό ακρωτήριο (κάβο-Γκρέκο), 7 χλμ. νότια του Πρωταρά, το νοτιοανατολικότερο άκρον του νησιού της Κύπρου[4].

Το τοπωνύμιο έχει βυζαντινή προέλευση (όπως αυτά με κατάληξη εις -άς). Ετυμολογείται:

• επειδή πρώτο βλέπει τον ήλιο να ανατέλλει, ή
• επειδή το ύψωμά του φαινόταν πρώτο από αυτούς που πλησίαζαν την Κύπρο από την θάλασσα, από την Μέση Ανατολή…

Αξιοθέατα

• Η πέτρινη ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Ηλία του 14^ου αιώνα – ορόσημο της πόλεως, στην κορυφή ενός λόφου ύψους 100 μ. στην οποία ανεβαίνει κανείς με 300 σκαλιά! Από αυτήν, έχει κανείς πανοραμική θέα στον Πρωταρά και την γύρω θάλασσα.

• Η Σπηλιά του Κύκλωπα, ΝΑ. από τις Ατόπετρες, Α. της παραλίας του Κόννου. Μια από τις πολλές σπηλιές της Ελλάδος, με αυτό το όνομα, που διεκδικούν σχέση με τον μυθικό Κύκλωπα και τον Οδυσσέα.
• Το Σπήλαιο Αγίων Σαράντα, με την φερώνυμη σπηλαιοεκκλησιά.
• Το θαλασσοσπήλαιο Ζάνγκουλι, κάτω από το ξωκκλήσι των Αγίων Αναργύρων. Προσεγγίζεται εύκολα, με σκαλοπάτια.
• Η φυσική αψίδα Crow’s Arch, η οποία όμως κινδυνεύει να καταρρεύσει.
• Οι πολλές θαλασσοσπηλιές της Αγίας Νάπας.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• The Princeton Encyclopedia of Classical Sites.

A Neolithic village in the heart of Protaras

The Department of Antiquities, Deputy Ministry of Culture, announces the creation of a newly arranged Archaeological Site at the location “Nisia,” in Protaras, Paralimni. The site includes the remains of a Neolithic settlement, excavated on the hill overlooking the Vyzakia beach.

With the new arrangement, visitors now can approach the archaeological site and learn about life in the Neolithic village and the excavation findings through informational and visual material displayed on signage.

The site is open to the public as of today, Monday, 28 July 2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Στην Κύπρο, βυζάτζια > βυζάκια κλπ. λένε τα βότσαλα, που μοιάζουν με μικρά βυζάκια, στήθη. Υπάρχει και χωριό Βυζακιά στην επαρχία Λευκωσίας, 2 χλμ. ανατολικά του Νικηταρίου. Επήρε το όνομά του επειδή η περιοχή του χωριού ευρίσκεται πάνω σε βότσαλα βυζάτζια.

[2] Αρχαιολόγοι, φοιτητές και εθελοντές του EPENAE πήγαν στον Πρωταρά για την τεκμηρίωση και την προστασία της θέσης, υπό την διεύθυνση της αναπληρώτριας καθηγήτριας Ενάλιας Αρχαιολογίας δρ. Στ. Δεμέστιχα, σε συνεργασία με τον αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Γεωπληροφορικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, δρ. Δ. Σκαρλάτο και την συντηρήτρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων κ. Ελ. Λοϊζίδου. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων και η Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, εκφράζουν τις ευχαριστίες και τα συγχαρητήριά τους στους κ. Σπύρου και Κρητιώτη για την άμεση ενημέρωση των Αρχών μετά την ανακάλυψη της νέας θέσης. Θερμές ευχαριστίες επίσης οφείλονται σε όλους τους εθελοντές και τους υποστηρικτές της έρευνας, η οποία οργανώθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα χάριν στην γενναιοδωρία και την συνεργασία διαφορετικών φορέων και προσώπων. Η ενθουσιώδης κινητοποίηση πολιτών και η αγαστή συνεργασία φορέων γύρω από μία σημαντική αρχαιολογική θέση στέλνει αισιόδοξα μηνύματα για τη υψηλή θέση που κατέχει η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κυπριακή κοινωνία.

[3] Στον Πρωταρά ανηκουν δυο νησίδια το Λομπαρντί και το Κόννος.

Στην παραλία του Κόννου (την οποία ο Πρωταράς μοιράζεται με τον Δήμο Αγίας Νάπας) αναφέρεται ο νομπελίστας Έλλην ποιητής Γ. Σεφέρης είναι «το περιγιάλι το κρυφό» στο γνωστό ποίημά του «Άρνηση»…

[4] Προσεγγίζεται και με αυτοκίνητο, αλλά κακό χωματόδρομο.

vεολιθικο χωριο νοτιοανατολικοτερο ακρον Κυπρου Λεκακης vεολιθικη εποχη χωρια νοτιοανατολικη ακρο Κυπρος αρχαιολογικος χωρου Νησια Πρωταρα Παραλιμνι οικισμος ανασκαφη λοφος παραλια Βυζακιας ζωη νεολιθικο χωριο ευρημα ανασκαφες αρχαιοτητα Υφυπουργειο Πολιτισμου αρχαια πολη κρατος Λευκολλα, Λευκολα λιμενας Δημητριος Πολιορκητης 4ος αιωνας 306 πΧ Μακεδονας Πτολεμαιος μαχη, ηττα Αιγυπτος, μακεδονια μακεδονες ΑΡΧΑΙΟ ΝΑΥΑΓΙΟ θαλασσα Πρωταρας ναυαγια δυτης υποβρυχια αρχαιολογια Εναλιων Αρχαιολογικων Ερευνων EPENAE αρχαιολογια Εναλιες Αρχαιολογικες Ερευνες πλοιο ρωμαικα χρονια φορτιο εμπορικος αμφορεας, Συρια Κιλικια καλη κατασταση, εμποριο νησι ρωμαικη επαρχια ανατολικη Μεσογειος ευρηματα κυπριακη πρωτη φορα υποβρυχιος Υπουργειο Μεταφορων, Επικοινωνιων και εργων αγια Ναπα καβο Γκρεκο LEIDWANGER 2025 Σεπτεμβριος 2014 κανονι οθωμανικη περιοδος βυθος θαλασσια περιοχη Λαρνακα Αμμοχωστος 35^ος παραλληλος Γη των Ανεμομυλων ανεμομυλος προστατευομενο μνημειο συκιας συκια αγγλοι Fig Tree Bay, νησακι ακτογραμμη Δημος Παραλιμνιου, φυλακιο των Ηνωμενων Εθνων, Ηνωμενα Εθνη Καππαρης, Καππαρη Κοννος ελληνικο ακρωτηριο καβογκρεκο τοπωνυμιο βυζαντιο καταληξη ετυμολογια ηλιος ανατολη μεση ανατολη Αξιοθεατα πετρινη ορθοδοξη εκκλησια αγιου Ηλια αγιος Ηλιας προφητης προφητη προφητ 14^ος αιωνας πολις, κορυφη σκαλι σκαλοπατι Σπηλια σπηλαιο του Κυκλωπα Κυκλωπος Ατοπετρες, σπηλιες Ελλαδος, μυθικος Κυκλωπας Κυκλωψ Οδυσσεας Οδυσσευς Αγιων Σαραντα, αγιοι σπηλαιοεκκλησια θαλασσοσπηλαιο Ζανγκουλι, Ζαγκουλι ξωκκλησι Αναργυρων Αναργυροι σκαλοπατια φυσικη αψιδα Crow Arch, κινδυνος καταρρευση θαλασσοσπηλια αγιας Ναπας βυζατζια βυζατσια βυζακια βυζακι βυζατζι βυζατσι βοτσαλο βυζι στηθος επαρχια Λευκωσιας, Λευκωσια Νικηταριο βοτσαλα αρχαιολογος εναλια Δεμεστιχα, Σκαρλατος Λοιζιδου Σπυρου Κρητιωτης προστασια πολιτιστικη κληρονομια κυπριακος νησιδιο μικρονησι Λομπαρντι Κοννος ελλην ελληνας ποιητης Σεφερης το περιγιαλι το κρυφο ποιημα αρνηση χωματοδρομος cyclops cave