Γυναίκες στην εξουσία, πριν 2.800 χρόνια στην Αρμενία! – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Την Αρμενία, ίδρυσε και ονομάτισε ο Αργοναύτης Άρμενος, από την Θεσσαλία.[1]

Το Σαρντούριχινίλι ή Χαϊκάμπερντ ή Φρούριο του Χάικ ή Τσαβούς καλεσι είναι μια αρχαία οχυρωμένη τοποθεσία («των Ουραρτίων»), που βρίσκεται σε μια κορυφογραμμή στο βορειοανατολικό άκρο του χωριού Τσαβούστεπε, στην περιοχή Γκιουρπινάρ, της επαρχίας Βαν Αρμενίας, στην έκταση που κατέχει νυν νοτιοανατολική Τουρκία. Κείται 25 χλμ. νοτιοανατολικά του Βαν στον 38^ο παράλληλο [38.352443°N 43.459393°E] στην κοιλάδα Χαγιότς Ντζορ στην ιστορική Αρμενία.

Το κάστρο ιδρύθηκε από τον βασιλιά των Ουραρτού, Σαρντούρι Β΄ (βασ.  764 – 735 π.Χ.).[2]

Στην αρμενική λαογραφία ταυτίζεται με το Χαϊκάμπερντ ή Χάικ[3], το φρούριο που έχτισε ο Χάικ, ο θρυλικός ιδρυτής του αρμενικού έθνους, κοντά στο σημείο όπου σκότωσε τον εισβολέα βασιλιά Βήλο / Βελ / Μπελ από την Βαβυλώνα.

Το κάστρο αποτελείται από ένα κάτω και ένα άνω κάστρο. Το άνω κάστρο βρίσκεται 30 μ. πάνω από το κάτω κάστρο.

Τα ερείπια ενός βασιλικού παλλατιού των Ουραρτιων, που κτίστηκε τον 8ο αι. π.Χ., στο αποκορύφωμα της δύναμης της Αυτοκρατορίας των Ουραρτιων. Είχε ναό του θεού Χαλδί ή Ιρμουσίνι, τείχη της ακρόπολης, πύργο του βασιλιά, εργαστήρια (7^ου αι. π.Χ.), αποθήκες, δεξαμενές, κουζίνα, παλλάτι με αίθουσα θρόνου, «βασιλική» τουαλέττα, και αίθουσες με κιονοστοιχίες. Μια τάφρος περιέβαλλε τμήματα του φρουρίου.

Μόνον η ακρόπολη σώζεται μέχρι σήμερα.  Εκτός από το κυκλώπειο τείχος, οι ογκόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν στο φρούριο έχουν λεία τελική επεξεργασία και ταιριάζουν απόλυτα μεταξύ τους χωρίς την χρήση κονιάματος!

Τέσσερις σφηνοειδείς επιγραφές της ουραρτιανής έχουν ανακαλυφθεί στο κάστρο:

• «Με το μεγαλείο του θεού Χάλντι, ο Σαρντούρι, γιος του Αργίστι, έκτισε αυτόν τον σιτοβολώνα. Χωράει 5.800 κάπι (μέτρα) [σιτηρών]».
• «Αυτός ο ναός είναι αφιερωμένος στον θεό Ιρμουσίνι. Εγώ, ο Σαρντούρι, γιος του Αργίστι, τον έκτισα. Ένα μεγάλο κατόρθωμα. Όταν ανέλαβα τον θρόνο του πατέρα μου. Ο Σαρντούρι μιλάει: Ο βράχος ήταν συμπαγής και τίποτε δεν κτίστηκε εδώ. Εγώ, ο Χάλντι, έκτισα αυτόν τον μεγάλο ναό στον θεό Ιρμουσίνι, καθώς και ένα μεγάλο φρούριο. Έφτιαξα ένα κανάλι από το Γκουγκουναϊνί (Χοσάπ), έφτιαξα αμπελώνες, όργωσα χωράφια. Έφτιαξα μια νέα πόλη εδώ, δημιούργησα μεγάλα μνημεία, καθιέρωσα το όνομα Σαρντούριχινίλι. Ο Σαρντούρι μιλάει: ζωή και δόξα, καθώς και κυριαρχία, δύναμη, ισχύς και ευτυχία στον Σαρντούρι, γιο του Αργίστι, από τον Χάλντι, από τις πύλες των Χαλδιών και από τον θεό Ιρμουσίνι. Ο Σαρντούρι, ο ισχυρός βασιλιάς, ο μεγάλος βασιλιάς, ο βασιλιάς του Μπιαινίλι, ηγεμόνας της πόλης Τούσπα»
• Το 1884, μια άλλη σφηνοειδής επιγραφή από την τοποθεσία μεταφέρθηκε στην Βιέννη και εδημοσιεύθηκε από τον D. H. Müller.

Το Σαρντούριχινίλι κατεστράφη τον 7^ο αιώνα π.Χ., πιθανώς από τους Σκύθες ή τους Μήδους. Υπάρχουν ίχνη μιας μεταγενέστερης μεσαιωνικής κατοίκησης.

ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ

• Οι N. Marr και J. Orbeli επισκέφθηκαν την τοποθεσία το 1916. Συνέλεξαν ορισμένα αντικείμενα που βρίσκονται τώρα στο Μουσειο Ερμιτάζ Ρωσίας.
• Ο C. F. Fr. Lehmann-Haupt ήταν ο πρώτος που διεξήγαγε ανασκαφές στην τοποθεσία και συνέταξε ένα σχέδιο του φρουρίου.
• Ο C. A. Burney επισκέφθηκε την τοποθεσία το 1956 και δημοσίευσε μια σύντομη περιγραφή και ένα σχέδιο του φρουρίου.
• Τέλος, η τοποθεσία ανασκάφηκε συστηματικώς μεταξύ 1961 και 1986 από τον Af. Erzen.

ΤΩΡΑ Τούρκοι αρχαιολόγοι που εργάζονται σε αυτό, ανακάλυψαν εκπληκτικές νέες λεπτομέρειες σχετικά με τις παραδόσεις και τα ταφικά έθιμα του πολιτισμού της Εποχής του Σιδήρου. Οι πρόσφατες ανασκαφές της ομάδας επικεντρώθηκαν σε μια νεκρόπολη ακριβώς βόρεια του χώρου, όπου φαίνεται να έχουν ταφεί μέλη της άρχουσας τάξεως. Το νεκροταφείο παρουσιάζει μια εκπληκτική ποικιλία μεθόδων ταφής, η οποία, σύμφωνα με τους μελετητές, καταδεικνύει την ανοχή της τοπικής κοινωνίας σε διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Υπάρχουν τάφοι, ταφές καύσης, ακόμη και άτομα θαμμένα δίπλα σε σκύλους και άλογα. Τα παιδιά φαίνεται να είχαν ιδιαίτερα έθιμα ταφής, καθώς τα σώματά τους βρίσκονται συνήθως στολισμένα με κοσμήματα. Ίσως το πιο αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σφραγίδες τοποθετούνταν δίπλα σε αρκετούς γυναικείους σκελετούς, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να υπηρετούσαν σε διοικητικούς ρόλους εντός του οικισμού. Δείχνουν ότι ήταν μέρος της άρχουσας τάξης και είχαν λόγο στην κοινωνία, εδήλωσε ο αρχαιολόγος R. Cavusoglu (του Πανεπιστημίου του Van, Y. Yil). Είναι αρκετά ενδιαφέρον για εμάς το γεγονός ότι κατείχαν θέσεις λήψης αποφάσεων. – ΠΗΓΗ: “Excavations in eastern Türkiye shed light on Urartian burial rites – Archaeologists excavating necropolis working to uncover insights into Urartian burial customs, social life, traces of those who once ruled castle” πρακτορείο Anadolu, 23.7.2025.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.10.2016.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] 4.8: Λέγεται δ᾽ Ἰάσονα μετὰ Ἀρμένου τοῦ Θετταλοῦ κατὰ τὸν πλοῦν τὸν ἐπὶ τοὺς Κόλχους ὁρμῆσαι μέχρι τῆς Κασπίας θαλάττης͵ καὶ τήν τε Ἰβηρίαν καὶ τὴν Ἀλβανίαν ἐπελθεῖν καὶ πολλὰ τῆς Ἀρμενίας καὶ τῆς Μηδίας͵ ὡς μαρτυρεῖ τά τε Ἰασόνια καὶ ἄλλα ὑπομνήματα πλείω. τὸν δὲ Ἄρμενον εἶναι ἐξ Ἀρμενίου πόλεως τῶν περὶ τὴν Βοιβηίδα λίμνην μεταξὺ Φερῶν καὶ Λαρίσης͵ τοὺς σὺν αὐτῶι τε οἰκίσαι τήν τε Ἀκιλισηνὴν καὶ τὴν Συσπιρῖτιν ἕως Καλαχανῆς καὶ Ἀδιαβηνῆς͵ καὶ δὴ καὶ τὴν Ἀρμενίαν ἐπώνυμον καταλιπεῖν.

14.12: ἀρχαιολογία δέ τίς ἐστι περὶ τοῦ ἔθνους τοῦδε τοιαύτη: ἄρμενος ἐξ Ἀρμενίου πόλεως Θετταλικῆς, ἣ κεῖται μεταξὺ Φερῶν καὶ Λαρίσης ἐπὶ τῇ Βοίβῃ, καθάπερ εἴρηται, συνεστράτευσεν Ἰάσονι εἰς τὴν Ἀρμενίαν: τούτου φασὶν ἐπώνυμον τὴν Ἀρμενίαν οἱ περὶ Κυρσίλον τὸν Φαρσάλιον καὶ Μήδιον τὸν Λαρισαῖον, ἄνδρες συνεστρατευκότες Ἀλεξάνδρῳ: τῶν δὲ μετὰ τοῦ Ἀρμένου τοὺς μὲν τὴν Ἀκιλισηνὴν οἰκῆσαι τὴν ὑπὸ τοῖς Σωφηνοῖς πρότερον οὖσαν, τοὺς δὲ ἐν τῇ Συσπιρίτιδι ἕως τῆς Καλαχηνῆς καὶ τῆς Ἀδιαβηνῆς ἔξω τῶν Ἀρμενιακῶν ὅρων. καὶ τὴν ἐσθῆτα δὲ τὴν Ἀρμενιακὴν Θετταλικήν φασιν, οἷον τοὺς βαθεῖς χιτῶνας οὓς καλοῦσιν Θετταλικοὺς ἐν ταῖς τραγῳδίαις, καὶ ζωννύουσι περὶ τὰ στήθη καὶ ἐφαπτίδας, ὡς καὶ τῶν τραγῳδῶν μιμησαμένων τοὺς Θετταλούς: ἔδει μὲν γὰρ αὐτοῖς ἐπιθέτου κόσμου τοιούτου τινός, οἱ δὲ Θετταλοὶ μάλιστα βαθυστολοῦντες, ὡς εἰκός, διὰ τὸ πάντων εἶναι Ἑλλήνων βορειοτάτους καὶ ψυχροτάτους νέμεσθαι τόπους ἐπιτηδειοτάτην παρέσχοντο μίμησιν τῇ τῶν ὑποκριτῶν διασκευῇ ἐν τοῖς ἀναπλάσμασιν: καὶ τὸν τῆς ἱππικῆς ζῆλόν φασιν εἶναι Θετταλικὸν καὶ τούτοις ὁμοίως καὶ Μήδοις. τὴν δὲ Ἰάσονος στρατείαν καὶ τὰ Ἰασόνια μαρτυρεῖ, ὧν τινα οἱ δυνάσται κατεσκεύασαν παραπλησίως ὥσπερ τὸν ἐν Ἀβδήροις νεὼν τοῦ Ἰάσονος Παρμενίων.

14.13: τὸν δὲ Ἀράξην κληθῆναι νομίζουσι κατὰ τὴν ὁμοιότητα τὴν πρὸς τὸν Πηνειὸν ὑπὸ τῶν περὶ τὸν Ἄρμενον ὁμωνύμως ἐκείνῳ: καλεῖσθαι γὰρ Ἀράξην κἀκεῖνον διὰ τὸ ἀπαράξαι τὴν Ὄσσαν ἀπὸ τοῦ Ὀλύμπου ῥήξαντα τὰ Τέμπη: καὶ τὸν ἐν Ἀρμενίᾳ δὲ ἀπὸ τῶν ὀρῶν καταβάντα πλατύνεσθαί φασι τὸ παλαιόν, καὶ πελαγίζειν ἐν τοῖς ὑποκειμένοις πεδίοις οὐκ ἔχοντα διέξοδον, Ἰάσονα δὲ μιμησάμενον τὰ Τέμπη ποιῆσαι τὴν διασφάγα, δι᾽ ἧς καταράττει νυνὶ τὸ ὕδωρ εἰς τὴν Κασπίαν θάλατταν: ἐκ δὲ τούτου γυμνωθῆναι τὸ Ἀραξηνὸν πεδίον, δι᾽ οὗ τυγχάνει ῥέων ἐπὶ τὸν καταράκτην ὁ ποταμός. οὗτος μὲν οὖν ὁ λόγος περὶ τοῦ Ἀράξου ποταμοῦ λεγόμενος ἔχει τι πιθανόν, ὁ δὲ Ἡροδότειος οὐ πάνυ: φησὶ γὰρ ἐκ Ματιηνῶν αὐτὸν ῥέοντα εἰς τετταράκοντα ποταμοὺς σχίζεσθαι, μερίζειν δὲ Σκύθας καὶ Βακτριανούς: καὶ Καλλισθένης δὲ ἠκολούθησεν αὐτῷ.

«Ο Ιάσων κατά την Αργοναυτική εκστρατεία ξεκινώντας από τις Παγασές [Μαγνησίας Θεσσαλίας], διέσχισε το Αιγαίο Πέλαγος, τον Ελλήσποντο, τον Εύξεινο Πόντο και έφτασε στην Κολχίδα. Από εκεί, έχοντας μαζί του τον Θεσσαλό ήρωα Άρμενο, προχώρησε για την Κασπία θάλασσα. Γύρισε όλη την Ιβηρία, καθώς και μεγάλο μέρος της Αρμενίας και της Μηδίας. Ο Άρμενος καταγόταν από την πόλη Αρμένιο, κοντά στην λίμνη Βοιβηίδα (νυν… Κάρλα), ανάμεσα στις Φερές (νυν Βελεστίνο) και την Λάρισα. Αυτός άφησε το όνομα στην Αρμενία. Ακόμη και τα αρμένικα ρούχα τα θεωρούν θεσσαλικά Πρόκειται για ποδήρεις χιτώνες, που τους λεν θεσσαλικούς και έχουν ζώνη υψηλά στο στήθος. ‘Έπρεπε να είχαν ένα παράξενο στόλισμα επάνω τους. Οι Θεσσαλοί φορούσαν μακριά ρούχα, ευλόγως, επειδή κατοικούν, τους πλέον βόρειους και ψυχρούς τόπους. Θεωρούν επίσης ότι ονόμασαν έτσι τον ποταμό Αράξη της Αρμενίας, οι σύντροφοι του Αρμένου, από την ομοιότητα που παρουσιάζει με τον Πηνειό. Του έδωσαν, μάλιστα, το ίδιο όνομα, αφού κι ο Πηνειός λεγόταν Αράξης (= σχίστης), επειδή διασχίζει / διαχωρίζει την Όσσα από τον Όλυμπο, και το ρήγμα το είπαν Τέμπη. Το ίδιο και ο αρμένικος Αράξης παλαιά γινόταν πολύ φαρδύς και γέμιζε τις πεδιάδες, χωρίς να έχει πουθενά διέξοδο. Ο Ιάσων τότε μιμήθηκε εκείνο που έγινε στα Τέμπη: Δημιούργησε το άνοιγμα από όπου πέφτει σήμερα το νερό στην Κασπία θάλασσα! Έτσι φανερώθηκε η Αραξηνή πεδιάδα». – ΠΗΓΗ: Στράβων «Γεωγραφικά ΙΑ».

Αν και οι Αρμένιοι επισήμως κατάγονται από τους αρχαίους Χουρρίτες που δεν είναι άλλοι από τους Κουρήτες Κρήτες, οι οποίοι από την 3η χιλιετία π.Χ. δημιούργησαν αξιόλογους πολιτισμούς στα υψίπεδα του Αραράτ, όπου σύμφωνα με την ιουδαϊκη-χριστιανική πίστη, προσάραξε η κιβωτός του Νώε μετά τον κατακλυσμό (Γένεση 8:4).

Το όνομα Αρμίνα απαντάται για πρώτη φορά το 515 π.Χ. στην επιγραφή του Μπεχιστούν στην αρχαία περσική. Ως Αρμενία απαντάται την ίδια εποχή, σε ένα απόσπασμα στον Εκαταίο τον Μιλήσιο (476 π.Χ.). Ο Ηρόδοτος (440 π.Χ.) έγραφε «Ἀρμένιοι δὲ κατά περ Φρύγες ἐσεσάχατο, ἐόντες Φρυγῶν ἄποικοι» / «οι Αρμένιοι ήταν εξοπλισμένοι σαν τους Φρύγες, αφού ήταν άποικοι των Φρυγών» (7.73). Ο Ξενοφών, στην περιγραφή της εκστρατείας του κατά των Περσών, περιγράφει με αρκετή λεπτομέρεια την ζωή των Αρμενίων χωρικών και την φιλοξενία τους. Μιλούσαν λέει μια γλώσσα που στα δικά του αυτιά έμοιαζε με περσικά.

[2] Πιστεύεται ότι είναι πανομοιότυπο με το φρούριο Σαρντουριχούρντα, που αναφέρεται στις σφηνοειδής επιγραφές του ίδιου βασιλιά.

[3] Εκ του Χαΐκ η Αρμενία ονομάσθηκε Χαγιαστάν. Μεσαιωνικά κείμενα αποδίδουν στον γιο του, Άραμ, το όνομα της Αρμενίας.

αρχαιες γυναικες εξουσια, πριν 2.800 χρονια αρχαια Αρμενια Λεκακης ετυμολογια Αρμενιας Sardurihinilli, Haykaberd Armenian Հայկաբերդ, Fortress of Hayk Çavuştepe Kalesi, cavustepe Çavuş cavus tepe τεπε γυναικα χρονων ιδρυση ονομα Αργοναυτης Αργοναυτικη εκστρατεια αρμενος, Θεσσαλια Σαρντουριχινίλι Χαικαμπερντ Φρουριο του Χαικ Τσαβους καλεσι οχυρο Ουραρτιοι κορυφογραμμη χωριο Τσαβουστεπε, Γκιουρπιναρ, επαρχια Βαν λιμνη Αρμενιας,Τουρκια 38^ος παραλληλος κοιλαδα Χαγιοτς Ντζορ ιστορικη καστρο βασιλιας Ουραρτου, Σαρντουρι Β 8ος αιωνας πχ  764 735 αρμενικη λαογραφια Χαυκαμπερντ Χαυκ θρυλικος ιδρυτης αρμενικο εθνος, εισβολη βασιλευς Βηλος / Βελ / Μπελ Βαβυλωνα Βαβυλων κατω ανω ερειπια βασιλικο παλλατι Αυτοκρατορια ναος θεος Χαλδι Χαλντι Ιρμουσινι, τειχη ακροπολη πυργος εργαστηριο 7^ος αποθηκη, δεξαμενη, κουζινα, παλατι αιθουσα θρονου, θρονος βασιλικη τουαλεττα, τουαλετα αιθουσες κιονοστοιχια ταφρος ακροπολις κυκλωπειο τειχος, κυκλωπεια τειχη ογκολιθος λεια τελικη επεξεργασια κονιαμα σφηνοειδης επιγραφη ουραρτιανη μεγαλειο Αργιστι, Αργιστης σιτοβολωνας καπι μετρο μετρα σιτηρων σιτηρα σιτος σιταρι σιτοβολων κατορθωμα βραχος συμπαγης τεχνητο καναλι Γκουγκουναινι Χοσαπ αμπελωνας, α πελι οργωμα χωραφι πολη μνημειο ζωη και δοξα, κυριαρχια, δυναμη, ισχυς ευτυχια πυλη Χαλδιοι Χαλδαιοι ισχυρος μεγαλος Μπιαινιλι, ηγεμονας πολις Τουσπα 19ος μχ 1884, γραφή Βιεννη αυστρια μιλλερ μιλερ μυλλερ Muller καταστροφη Σκυθες σκυθια Μηδες μηδια μεσαιωνικη κατοικηση μαρρ Marr ορμπελι Orbeli 20ος 1916 συλλογη αντικειμενα μουσειο Ερμιταζ Ρωσια λεμαν χαουπτ Lehmann Haupt ανασκαφη σχεδιο μπερνει Burney 1956 ανασκαφες ερζεν Erzen Τουρκος αρχαιολογος παραδοση ταφικα εθιμα πολιτισμος Εποχη Σιδηρου νεκροπολη αρχουσα ταξη νεκροταφειο ταφη ανοχη κοινωνια αρχαιες θρησκευτικες πεποιθησεις ταφος, καυση, σκυλος αλογο ιππος παιδι εθιμο ταφης, σωμα στολιδι κοσμημα σφραγιδα γυναικειος σκελετος, διοικηση οικισμος ελιτ αριστοκρατια ιασονας αρμενου Θετταλος θεσσαλος αρχαιος αρχαιοι πλους Κολχοι κολχιδα κολχις Κασπια θαλαττα θαλασσα ιβηρια αλβανια Ιασων υπομνημα αρμενιο Βοιβηιδα Βοιβηις Φερες Λαρισα ακιλισηνη Συσπιριτις Καλαχανη αδιαβηνη επωνυμο επωνυμος αρχαιολογια αρμενιον θετταλικη Βοιβη, Κυρσιλος Φαρσαλιος Φαρσαλος Φαρσαλα Μηδιος Λαρισαιος ανδρες Αλεξανδρος Σωφηνοι Συσπιριτιδα αρμενιακα ορη εσθητα αρμενιακη θεσσαλικη βαθυς χιτωνας θετταλικος τραγῳδια στηθη εφαπτιδας, μιμηση επιθετο κοσμου Θετταλοι βαθυστολουντας, εικος, ελληνες βορειοτατοι ψυχροτατοι τοποι Επιτηδειοτατη υποκριτης διασκευη ιππικη ζηλος στρατεια ιασονια δυναστες κατεσκευη αβδηρα νεων πλοια πλοιο ναυς Παρμενιων αραξης ποταμος Πηνειος απαραξαι οσσα ολυμπος ρηγμα Τεμπων ορος πελαγιζω πεδιο διεξοδος Τεμπη διασφαγα, καταραττει νυνι υδωρ γυμνωθηναι αραξηνον πεδιον, καταρακτης αραξος ηροδοτειος Ματιηνοι τετταρακοντα ποταμοι Βακτριανοι βακτρια βακτριανη Καλλισθενης Παγασες Μαγνησια Αιγαιο Πελαγος, Ελλησποντος, Ευξεινος Ποντος ηρωας Ιβηρια, Καρλα Βελεστινο αρμενικα ρουχα θεσσαλικα ποδηρης ζωνη στηθος παραξενο στολισμα μακρια ρουχα, βορειος ψυχρος τοπος συντροφοι σχιστης Κισσαβος αρμενικος πεδιαδα διεξοδος ανοιγμα νερο αραξηνη Στραβων καταγωγη Χουρριτες Χουριτες κουριτες Κουρητες Κρητες, κρητη 3η χιλιετια πΧ υψιπεδο Αραρατ, ιουδαικη χριστιανικη πιστη, κιβωτος του Νωε κατακλυσμος Γενεση ιουδαισμος χριστιανισμος Αρμινα πρωτη φοα 515 56ος Μπεχιστουν περσικη αποσπασμα Εκαταιος Μιλησιος μιλητος 5ος 476 Ηροδοτος 440 Φρυγες Φρυγια αποικοι εξοπλισμος Ξενοφων, Περσες χωρικος φιλοξενια γλωσσα περσικα Σαρντουριχουρντα, Χαγιασταν αραμ μητριαρχια μητριαρχικη κοινωνια