Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου
Η διάσημη εταίρα Φρύνη ήταν ξακουστή για την ασύγκριτη ομορφιά της και το φυσικό της κάλλος. Το πραγματικό της όνομα ήταν Μνησαρέτη, αλλά λόγω του χρυσοπράσινου χρώματος του δέρματος της, οι άλλες εταίρες της έδωσαν το ψευδώνυμο Φρύνη που σημαίνει θηλυκός φρύνος(*). Και μ’ αυτό το ψευδώνυμο έμεινε στην ιστορία.
Η ΦΡΥΝΗ, έργον του 1872 του Fr. Barzaghi (1839-1892), Galleria d’Arte Moderna di Milano.
Έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ. και για να βοηθήσει την φτωχή οικογένειά της μάζευε και πουλούσε κάπαρη. Η αναζήτηση καλύτερου μέλλοντος την ανάγκασε να ζητήσει την τύχη της στην Αθήνα, όπου για λίγο διάστημα εξάσκησε το επάγγελμα της αυλητρίδας, ενώ πολύ σύντομα λόγω της άφθαστης ομορφιάς του προσώπου της, της ασύγκριτης ευθυγραμμίας του σώματός της αλλά και της απαράμιλλης ευφυΐας της άρχισε να ασκεί το επάγγελμα της εταίρας. Σε μικρό χρονικό διάστημα απέκτησε ευρύτατη φήμη, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Επίσης απέκτησε τόσα πλούτη, ώστε, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος το 335 π.Χ. κατέσκαψε την Θήβα (εκτός της οικίας του Πινδάρου) και γκρέμισε τα τείχη της πόλης, προσφέρθηκε να την ανοικοδομήσει με τον όρο να τοποθετήσουν οι Θηβαίοι πάνω από την πύλη μια επιγραφή η οποία θα έγραφε: «Αλέξανδρος μέν κατέσκαψεν, ανέστησε δε Φρύνη η εταίρα». Οι Θηβαίοι αρνήθηκαν την πρότασή της, φοβούμενοι πιθανόν αντίποινα του Αλεξάνδρου.
Σε κάποιο εορτασμό στην Ελευσίνα προς τιμήν του Ποσειδώνα, χωρίς καμμιά ντροπή, έβγαλε τα ρούχα της έλυσε τα μαλλιά της και προχώρησε αμέριμνη γυμνή προς την θάλασσα μπροστά στα μάτια του κόσμου. Οι παρευρισκόμενοι πίστεψαν πάλι, ότι έβλεπαν μπροστά τους την θεά Αφροδίτη. Ο ζωγράφος Απελλής εμπνεύστηκε από το γεγονός αυτό και φιλοτέχνησε τον περίφημο πίνακά του «Αφροδίτη Αναδυομένη», για το οποίο η ίδια η Φρύνη πόζαρε ως μοντέλο.
Αφροδίτη αναδυομένη από κογχύλι, από τον Κορινθιακό κόλπο. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ο Πραξιτέλης ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες του αρχαίου κόσμου που παραβρίσκονταν και αυτός στην τελετουργική ανάδυση της Φρύνης από τη θάλασσα, εμπνεύστηκε το περίφημο έργο του από πάριο μάρμαρο «Κνίδια Αφροδίτη». Ονομάστηκε έτσι επειδή την αγόρασαν οι πολίτες της Κνίδου, πόλη που ήταν ονομαστή για την ευσέβειά της προς τη θεά Αφροδίτη. Το άγαλμα τοποθετήθηκε στο ναό της Αφροδίτης στην Κνίδο, που βρίσκονταν στη μέση ενός ιερού άλσους. Κατά τον Πλίνιο, ο ναός ήταν έτσι διαρρυθμισμένος ώστε οι επισκέπτες να βλέπουν από παντού το άγαλμα της.
ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΗΣ ΦΡΥΝΗΣ
Η Φρύνη συνεχώς υπερηφανευόταν για τα κάλλη της και είχε βάλει στοίχημα, ότι κανείς άντρας δεν μπορούσε να αντισταθεί στα θέλγητρά της. Ακόμη και ο πλατωνικός φιλόσοφος Ξενοκράτης που έχαιρε της αμέριστης εκτίμησης των Αθηναίων για την ηθική του, την εγκράτειά του, και την απραξία του που ήταν παροιμιώδης σε όλη την Αθήνα, δεν θα μπορούσε να αντισταθεί στην ομορφιά της.
Για να προκαλέσει και να σκανδαλίσει τον Ξενοκράτη («ἐθελῆσαι πειρᾶσαι αὐτόν»), προσποιήθηκε ότι την καταδίωκαν και κατέφυγε φοβισμένη στο σπίτι του. Ο Ξενοκράτης από ανθρωπιά, καλοσύνη και φιλότιμο, δέχτηκε, («ἕνεκα τοῦ ἀνθρωπίνου εἰσδέξασθαι»), να την φιλοξενήσει. Τη νύχτα, η Φρύνη μπήκε κρυφά στο δωμάτιο του Ξενοκράτη και ξάπλωσε δίπλα του. Αλλά στα ερωτικά της θέλγητρα και στις θερμές ερωτικές εκδηλώσεις της, που στο τέλος έγιναν επίμονες παρακλήσεις, ο Ξενοκράτης έμεινε απαθής, ψυχρός και ανένδοτος και την παρακάλεσε νε επιστρέψει στο δωμάτιό της. Όταν έφυγε άπρακτη και απογοητευμένη από το σπίτι του η Φρύνη («ἄπρακτον ἀναστῆναι»), όσοι την ρωτήσουν να μάθουν τι έγινε, απαντούσε: «Αυτός δεν είναι άντρας, είναι ανδριάντας» («οὐκ ἀπ’ ἀνδρός, ἀλλ’ ἀπ’ ἀνδριάντος»). Μ’ αυτούς που είχε στοιχηματίσει δικαιολογήθηκε με την φράση: «Στοιχημάτισα να νικήσω άνθρωπο, όχι άγαλμα».
Η ΦΡΥΝΗ σε τοιχογραφια στην Πομπηια.
Η ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΑΞΙΤΕΛΗ
Ο μεγάλος έρωτας της Φρύνης ήταν ο Πραξιτέλης. Παρά ταύτα δεν έχανε ευκαιρία να αποκομίσει δώρα από αυτόν. Κάποια στιγμή της υποσχέθηκε ότι θα της έδινε ως δώρο ό,τι του ζητούσε. Η Φρύνη ήθελε να αποκομίσει ως δώρο το καλύτερο αριστούργημά του. Ρώτησε τον Πραξιτέλη πιο θεωρεί καλύτερο από τα έργα του. Ο Πραξιτέλης της απήντησε ότι δεν ξεχωρίζει κανένα από έργα του. Η πανούργα Φρύνη δεν τον πίστεψε και έβαλε έναν υπηρέτη να φωνάξει μες στη μέση της νύχτας, ότι είχε πάρει φωτιά το εργαστήριο του γλύπτη. Ο Πραξιτέλης έντρομος, ζήτησε να βγάλουν έξω το άγαλμα του Έρωτα. Η Φρύνη, που ήταν ξαπλωμένη δίπλα του, χαμογέλασε πονηρά και τον ενημέρωσε ότι το εργαστήριο δεν κινδύνευε. Εκείνη είχε στήσει όλο το σχέδιο, για να μάθει ποιο ήταν το αγαπημένο του έργο. Ο Πραξιτέλης ενέδωσε και η Φρύνη απέκτησε το αριστούργημα του.
Η σχέση της με τον Πραξιτέλη διήρκεσε πολύ. Ο γλύπτης, έφτιαξε τρία αγάλματα με μοντέλο την Φρύνη:
- Την Αφροδίτη της Κνίδου,
- ένα δεύτερο από πεντελικό μάρμαρο, που δώρισε στη γενέτειρά της, τις Θεσπιές και
- ένα τρίτο, ολόχρυσο, που στήθηκε στους Δελφούς.
Η δίκη της Φρύνης στον Άρειο Πάγο. Έργο του Ζ.-Λ. Ζερόμ, 1861. Kunsthalle, Αμβουργο Γερμανια.
Η ΦΡΥΝΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
Η Φρύνη οργάνωσε μια θρησκευτική τελετή προς τιμήν ενός Θρακικού θεού. Έτσι βρήκε την ευκαιρία ένας άσημος ρήτορας, ο Ευθίας, ο οποίος στο παρελθόν είχε προσπαθήσει να γίνει εραστής της διάσημης εταίρας αλλά εκείνη τον απέρριψε, να την κατηγορήσει για ασέβεια και προσβολή των θείων. Έτσι υπέβαλλε μήνυση στην Ηλιαία κατηγορώντας την ότι προσπαθούσε να εισάγει στην Αθήνα μια ξένη θεότητα και μέσω αυτής να διαφθείρει τις νεαρές Αθηναίες. (Με αυτήν την κατηγορία είχε καταδικαστεί σε θάνατο ο Σωκράτης). Την υπεράσπιση της Φρύνης ανέλαβε ο διάσημος ρήτορας Υπερείδης. Ο Ευθίας στο δικαστήριο προέβαλε επιχειρήματα που στόχευαν στο θρησκευτικό συναίσθημα των δικαστών. Έτσι έπεισε πολλούς πως η Φρύνη πράγματι πρόσβαλε τα θεία.
Ο Υπερείδης υπερασπιζόμενος τη Φρύνη ομολόγησε δημόσια πως υπήρξε και αυτός εραστής της και ως εκ τούτου γνώριζε καλά τον χαρακτήρα της. Ισχυρίσθηκε πως η κατηγορουμένη δεν θα ασεβούσε ποτέ προς τα θεία και ότι η πραγματική αιτία της αγωγής της ήταν η απόρριψη του έρωτα του ενάγοντα προς την εναγομένη. Αν και δεινός ρήτορας τα επιχειρήματά του δεν μπορούσαν να μεταπείσουν όλους τους Ηλιαστές και η υπόθεση φαινόταν αμφίβολη για την Φρύνη. Τότε έκανε το εξής τέχνασμα. Επειδή γνώριζε ότι την εποχή εκείνη η φυσική ομορφιά θεωρούνταν δώρο θεού, άρα αυτός που έχει κάλλος είναι ευνοούμενος και προστατευόμενος τους θεού, πήρε από το χέρι την Φρύνη και την έφερε σε μέρος όπου την έβλεπαν όλοι οι Ηλιαστές. Με ορμή τράβηξε το μπλε πέπλο της και αποκάλυψε το γυμνό της σώμα και απευθυνόμενος στους Ηλιαστές ρώτησε «Ποιος από εσάς θα καταδικάσει τηn δύναμη και το κάλλος της θεάς;»
Οι Ηλιαστές θαμπωμένοι από το κάλλος της Φρύνης και νομίζοντας πως πράγματι έβλεπαν μπροστά τους την ίδια την Θεά Αφροδίτη, την αθώωσαν πανηγυρικά.
ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ
Η Φρύνη αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό κατά την Αναγέννηση υπέρ των πιο ηρωικών γυναικείων μορφών, όπως η Λουκρητία, άλλα το ενδιαφέρον για την απεικόνιση της αυξήθηκε τον 18ο αιώνα με την έλευση του Νεοκλασσικισμού.
- Οι πρώτες απεικονίσεις της από την Α. Κάουφμαν και τον Ο. Τέρνερ αποφεύγουν να δείξουν τον ερωτισμό της.
- Από τον 18ο αιώνα, οι Γάλλοι καλλιτέχνες επικεντρώθηκαν στην απεικόνιση της Φρύνης ως εταίρας, απεικονίζοντας ιδιαίτερα το γυμνό της σώμα σε δημόσια θέα κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εορτών ή της δίκης της.
- Ο Ιταλός Ρ. ντι Καστελβέκιο (ψευδώνυμο του Τζ. Πουλέ, Βερόνα 1814 – Λανιάνο 1894) έγραψε ομότιτλη κωμωδία που εκδόθηκε και στην Αθήνα στα ελληνικά το 1881. Υπήρξε μια από τις μεγάλες επιτυχίες της Ελληνίδας ηθοποιού Ευ. Παρασκευοπουλου. Το 1926 το ίδιο κείμενο χρησιμοποιήθηκε ως λιμπρέτο για να συνθέσει την ομώνυμη οπερέτα ο Ι. Ριτσιάρδης.
- Ο Γάλλος καλλιτέχνης Ζ.-Λ. Ζερὸμ εμπνεύστηκε το 1861 από τη δικαστική περιπέτεια της Φρύνης το έργο Phryné devant l’Areopage (Ἡ Φρύνη μπροστά στον Άρειο Πάγο).
- Ο Πολωνός ζωγράφος Χ. Σιεμιράντζκι φιλοτέχνησε το 1889 τον πίνακα Фри́на на пра́зднике Посейдо́на в Элевзи́не (Ἡ Φρύνη στην εορτή του Ποσειδώνα στην Ελευσίνα). Σήμερα, αποτελεί μέρος της συλλογής του Κρατικού Ρωσικού Μουσείου, στην Αγία Πετρούπολη.
- Ο Σ. Μποντλὲρ στα ποιήματά του «Lesbos» καὶ «La beauté», καθώς και ο Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε στο ποίημα του «Die Flamingos» αναφέρονται στη μυθική εμορφιά της Φρύνης.
- Το 1970, ο Στ. Κόκοτας και ο Στ. Ξαρχάκος κυκλοφόρησαν τον δίσκο Ξαρχάκος + Κόκοτας που περιείχε και το τραγούδι “Φρύνη” σε στίχους του Νίκου Γκάτσου.
- Ο αείμνηστος Έλληνας ποιητής και συγγραφέας Δ. Βάρος, έχει συγγράψει ένα βιβλίο με τον τίτλο Φρύνη (2000).
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ
Η Φρύνη μέχρι τα βαθειά γεράματα δεν έπαψε στιγμή να ασκεί το λειτούργημα της εταίρας, εκμεταλλευόμενη στο έπακρο την ομορφιά της και δεν έριξε την τιμή της αμοιβής της. Ο αισθησιασμός και η γοητεία της δεν εξασθένησαν με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, κανείς ιστορικός δεν αναφέρει την ημερομηνία και τον τρόπο θανάτου της. Το πιθανότερο είναι να πέθανε γύρω στο 310 π.Χ στην Αθήνα.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.6.2025.
(*) φρύνη: [ῡ], ἡ, εἶδος βατράχου, ζῶντος ἐν τῇ ξηρᾷ, καὶ τὴν μὲν ἡμέραν κρυπτομένου ἐν σκοτεινοῖς τόποις, τὴν δὲ νύκτα, ἐξερχομένου πρὸς ἀναζήτησιν τροφῆς, συνισταμένης ἐκ ποικίλων ζῳυφίων, Bufo cinereus. Και: σκωπτικὸν ὄνομα ἑταιρῶν τινων Ἀθηναϊκῶν ― οὕτω Φρῦνις (-ιδος), ὄνομα κωμικοῦ ποιητοῦ.
- Ο φρυνος στην ζωολογία είναι μια γενική κοινή ονομασία, συνήθως μεγαλόσωμων άνουρων αμφιβίων, πολύ συγγενικών με τους βατράχους, τα οποία όμως, σε αντιδιαστολή προς αυτούς, έχουν τραχύ και ξηρό δέρμα, καλυμμένο συχνά από φύματα με δηλητηριώδεις αδένες.
- Από την ίδια ρίζα, ονοματίζονται διάφορα είδη ζώων, με αναφορά στο χρώμα τους: λατ. furvus· αρχ. ινδ. babhru (subrufus, είδος ιχνεύμονος), λατ. fiber (κάστορας), αρχ. άνω γερμ. bibar (κάστορας > γερμ. Biber), αρχ. άνω γερμ. bero (αρκούδα > αγγλ. bear, γερμ. Bar), αρχ. Γερμ. brûn (brown)· > rubeta, ruber, κλπ. > Frosch, frog, κλπ.
- ΠΗΓΗ: Ἀριστ. π. τὰ Ζ. Ἱστ. 4. 5, 7. Τίμαιος 156. Ἀριστοφ. Ἐκκλ. 1101, Νεφ. 971. Ἀθήν. 585 κἑξ. Κούρτ. 416).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αθήναιος «Δειπνοσοφιστές».
- Κλ. Αιλιανός «Ποικίλη Ιστορία».
- ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
- Διογένης Λαέρτιος «Βίοι Φιλοσόφων».
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα.
- Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου.
- Λεξικό Αρχαίου Κόσμου, εκδ. Δομή.
- Πλίνιος «Φυσική Ιστορία».
Μνησαρετη – Φρυνη χελωνα ΔΙΑΣΗΜΗ ΕΤΑΙΡΑ ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ θεα Αφροδιτη αναδυομενη κογχυλι, κοχυλι κορινθια Κορινθιακος κολπος Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο Αφροδιτη Κνιδου τυπου Κηφισοδοτος ο Νεοτερος, Πραξιτελης, 300 πΧ συλλογη Ιολα Κνιδος Νεωτερος 4ος αιωνας πΧ Ιολας εργον 19ος μχ 1872 μπαρζαγκι Barzaghi γκαλερι συγχρονης τεχνης μιλανο Galleria d’Arte Moderna di Milano ιταλιας ιταλια υγχρονη τεχνη δικη Φρυνης αρειος Παγος εργο Ζερομ, 1861 αιθουσα Kunsthalle, Αμβουργο Γερμανιας Σπινος εταιρες ξακουστα ομορφια φυσικο καλλος χρυσοπρασινο χρωμα δερμα ψευδωνυμο ιστορια 4ος αιωνας πΧ φτωχη οικογενεια καπαρη καππαρη Αθηνα, επαγγελμα μουσικος αυλητριδα αυλητρις προσωπο ευθυγραμμια σωμα ευφυια φημη, Αθηνας Ελλαδα πλουτη, Μεγας Αλεξανδρος 335 Θηβα βοιωτιας βοιωτια οικια Πινδαρου πινδαρος τειχη πολη ανοικοδομηση ορος Θηβαιοι πυλη επιγραφη Αλεξανδρος μεν κατεσκαψεν, ανεστησε δε Φρυνη η εταιρα αρνηση προταση αντιποινα εορτασμος εορτη γιορτη Ελευσινα ελευσις θεος Ποσειδωνας, Ποσειδων ντροπη γδυσιμο ρουχα λυμενα μαλλια γυμνη θαλασσα θεα Αφροδιτη αρχαιος ζωγραφος Απελλης εμπνευση πινακας Αφροδιτη Αναδυομενη μοντελο Πραξιτελης μεγαλυτερος γλυπτης τελετουργικη αναδυση εργο παριο μαρμαρο παρος κυκλαδων Κνιδια αγορα πολιτες Κνιδος καρια ευσεβεια αγαλμα ναος Αφροδιτης ιερο αλσος Πλινιος, διαρρυθμιση υπερηφανεια καλλη στοιχημα, αντρας αντισταση θελγητρα πλατωνικος φιλοσοφος Ξενοκρατης Αθηναιοι ηθικη εγκρατεια απραξια παροιμιωδης εθελησαι πειρασαι αυτον πειρασμος προσποιηση καταδιωξη σπιτι ανθρωπια, καλοσυνη φιλοτιμο, ενεκα του ανθρωπινου εισδεξασθαι φιλοξενια νυχτα, δωματιο ερωτικα θερμη ερωτικη εκδηλωση επιμονη παρακληση απαθης, ψυχρος ανενδοτος απρακτη απογοητευμενη απρακτον αναστηναι Αυτος δεν ειναι ανδρας, ειναι ανδριαντας ουκ απ’ ανδρος, αλλ’ απ’ ανδριαντος δικαιολογια φραση ανθρωπος, αγαλμα μεγαλος ερωτας δωρο αριστουργημα καλυτερο εργα πανουργα υπηρετης νυκτα φωτια εργαστηριο γλυπτικη εντρομος, ερωτα σχεδιο, αγαπημενο αγαλματα πεντελικο μαρμαρο Θεσπιες ολοχρυσο, χρυσο Δελφοι θρησκευτικη τελετη Θρακικος θεοι θρακη θρακας ασημος ρητορας, Ευθιας, εραστης απορριψη κατηγορια ασεβεια προσβολη των θειων θεια μηνυση Ηλιαια εισαγωγη ξενη θεοτητα διαφθορα νεαρες Αθηναιες καταδικη θανατος Σωκρατης υπερασπιση ρητωρ Υπερειδης δικη θρησκευτικο συναισθημα δικαστης ομολογια δημοσια χαρακτηρας κατηγορουμενη ασεβεια αγωγη εναγων εναγομενη δεινος επιχειρηματα Ηλιαστες Ηλιαστης υποθεση τεχνασμα εποχη φυσικη δωρα θεου ευνοουμενος προστατευομενος Ηλιασται μπλε γαλαζιο πεπλο γυμνο δυναμη αθωωση αθωα αθωος Αναγεννηση ηρωικη γυναικεια μορφη Λουκρητια, 18ος νεοκλασσικισμος απεικονιση Καουφμαν Τερνερ ερωτισμος Γαλλος καλλιτεχνης θρησκεια ιταλος Καστελβεκιο Πουλε, Βερονα κωμωδια εκδοση ελληνικα 1881 Ελληνιδα ηθοποιος Παρασκευοπουλου 20ος 1926 κειμενο λιμπρετο συνθεση οπερετα Ριτσιαρδης γαλλοι καλλιτεχνες 1861 αρειος Παγος Πολωνος Σιεμιραντζκι 1889 πιναξ συλλογη Κρατικο Ρωσικο Μουσειο Αγια Πετρουπολη ρωσια Μποντλερ ποιηματα λεσβος Lesbos La beaute Ριλκε ποιημα φλαμινγκο Flamingo μυθικη εμορφια 1970, Κοκοτας Ξαρχακος δισκος τραγουδι στιχος Γκατσος ελληνας ποιητης συγγραφεας Βαρος γεραματα γρια λειτουργημα τιμη αμοιβη αισθησιασμος γοητεια 310 Αθηναιος Διογενης Λαερτιος Αιλιανος ειδος βατραχος ξηρα ημερα κρυπτομενος σκοτεινος τοπος, τροφη ζῳυφιο Bufo cinereus σκωπτικο ονομα αθηναικη φρυνος Φρυνις κωμικος ποιητος ζωολογια μεγαλοσωμο ανουρο αμφιβιο τραχυ ξηρο δερμα, φυμα δηλητηριωδης αδενας δηλητηριο ειδη ζωα λατινικα αρχαια ινδικα ιχνευμονας καστορας γερμανικα καστωρ αρκουδα αγγλικα αριστελης Τιμαιος αριστοφανης Κουρτιος
