Του Γιώργου Λεκάκη
Η Παροικιά / Παρκιά, στον 37ο παράλληλο [37.0862°N 25.1508°E] είναι η πρωτεύουσα (χώρα) και ο κύριος λιμένας της Πάρου Κυκλάδων. Γι’ αυτό και λέγεται και Πάρος, και Χώρα Πάρου.
Είναι κτισμένη στην θέση της αρχαίας πόλεως, στον Α. μυχό του Δ. ομώνυμου όρμου της νήσου. Εκτείνεται προς τις παρυφές λόφου, στην κορυφή του οποίου έχει κτιστεί η χριστιανική ΙΜ Αγίων Αναργύρων!
Από τον 7ο αιώνα π.Χ., τουλάχιστον, χάρη στο εμπόριο μαρμάρου, – το περίφημο παριον μαρμαρον – η Πάρος έγινε ισχυρότατο ναυτικό λιμάνι. Οι Πάριοι άρχισαν να αποικίζουν προς Α. έως και τις ακτές της Θάλασσας του Μαρμαρά!
Σε ύψωμα στον δρόμο προς Αλυκή υπάρχει το ιερόν του Ασκληπιού[1] (4ου αιώνα π.Χ.) καθώς και το ιερόν του Πυθίου Απόλλωνος. Συλλατρεύτηκαν ιδιαιτέρων στην νήσο Πάρο, ως «θεοί ιατήρες». Τα ιερά τους ήσαν σπουδαία κέντρα των αρχαιων Κυκλάδων.
Στην γειτονιά Θολάκια (= μικροί θόλοι), στον περιφερειακο δρόμο της Παροικιάς, απεκαλύφθη κεραμικό εργαστήριο (ελληνιστικής περιόδου), με 6 κλιβάνους, βοηθητικούς χώρους και δυο δεξαμενές. Κατά τις ανασκαφές, κάτω από το δάπεδο του εργαστηρίου (σε βάθος 2,5 μ.) ευρέθησαν υπολείμματα οχύρωσης. Σε βάθος 4 μ. παιδική κιβωτιόσχημη ταφή. Και κοντά εκεί τμήμα του παλαιού αρχαίου τείχους της Παροικιάς!
Στην θέση Καστροβούνι, δίπλα στο αρχαίο νεκροταφείο, ευρέθησαν οικίες (της κακώς λεγομένης) ελληνιστικής περιόδου με ψηφιδωτά δάπεδα.
Στον Άγιο Παντελεήμονα, κοντά στο Μουσείο, ευρέθη σπουδαίο αρχαίο ιερό, με κυκλικό βαθμιδωτό μνημείο, τάφοι, τεφροδόχοι, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, επιτύμβιες στήλες, μαρμάρινα αναθήματα, κορμός κούρου, κ.ά. Λειτούργησε από τα αρχαϊκά μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια!
Στον Κριό απεκαλύφθη αρχαίο αψιδωτό οικοδόμημα, ενσωματωμένο μέσα σε λαξευμένο βράχο! Των ύστερων χρόνων της αρχαιότητας. Εντυπωσιακή είναι η εξέδρα του, όπου ίσως έχουν χρησιμοποιηθεί εννέα μαρμάρινα έδρανα του αρχαίου Βουλευτηρίου της Πάρου.[2]
Στον Μαραπά (ΝΔ. της Παροικιάς), υπάρχει αρχαίος αίθριος χώρος λατρείας. Εντυπωσιάζουν τα χαραγμένα ζεύγη ποδών, επάνω στο φυσικό πέτρωμα ως αναθήματα.[3]
«Κατά το 2000 διενεργήθηκε εκτεταμένη υποβρύχια σωστική ανασκαφή στο λιμάνι Παροικιάς Πάρου, που διήρκησε τρεις μήνες και εντοπίστηκε μεγάλος αριθμός αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών. Από την κεραμική διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για την ρωμαϊκή ή την πρώιμη βυζαντινή φάση του «κλειστού» πολεμικού λιμένα της αρχαίας πόλης.
Η υποβρύχια σωστική ανασκαφή στο λιμάνι Παροικιάς[4] Πάρου έγινε στον χώρο μεταξύ της κεντρικής προβλήτας και του προβλήτα Βίτζι, όπου προβλέπονταν λιμενικά έργα. Η συγκεκριμένη περιοχή φέρει την ονομασία Άγιος Νικόλαος.
Κατά την διάρκεια της σωστικής έρευνας του 2000, ανασκάφηκαν δύο τομές. Από την πρώτη τομή ανελκύσθηκαν διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίων κτηρίων, και σε σχετικά αδιατάρακτο στρώμα σε βάθος 4 μ. εντοπίσθηκε η θεμελίωση τείχους, που από τα κινητά ευρήματα, μπορεί κατά πρώτη εκτίμηση να χρονολογηθεί, από την κεραμική που εντοπίσθηκε, στον 6ο ή 7ο μ.Χ. αιώνα. Τα αρχιτεκτονικά μέλη που εντοπίσθηκαν, προέρχονται από αρχαία κτήρια και είχαν επαναχρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του τείχους της πόλης. Ανάμεσα στα αντικείμενα, που βρέθηκαν ιδιαίτερα αξιόλογα είναι:
- μία μαρμάρινη οπλή αλόγου,
- το κάτω μέρος ποδιού μαρμάρινου λέοντα,
- μία μικρή γυναικεία κεφαλή αγαλματιδίου,
- δύο επίχρυσα νομίσματα και επτά χάλκινα,
- μία σχεδόν ακέραιη ναόσχημη επιτύμβια στήλη, με ανάγλυφη παράσταση κοριτσιού, που κρατά πυξίδα και ριπίδιο και βρίσκεται ανάμεσα σε μία ανδρική και μία γυναικεία μορφή. Ευρέθη σε μικρή απόσταση από την τομή, αλλά πιθανώς να προέρχεται από τον χώρο.
Η δεύτερη τομή, οριοθετήθηκε ανατολικά την προβλήτας Βίτζι, σε έναν χώρο, που ήταν εμφανής:
- ένας μαρμάρινος μονολιθικός κίονας, που σώζεται σε μήκος 4,35 μ. και έχει μέγιστη διάμετρο 1,75 μ. (το συνολικό βάρος του υπολογίσθηκε σε 28 τόνους)[5]. Στην τομή αυτή μέσα σε ένα παχύ στρώμα ιλύος βρέθηκε μεγάλη ποσότητα κεραμικής κυρίως αγγείων καθημερινής χρήσης (χύτρες, μικροί πίθοι, λύχνοι, οξυπύθμενοι αμφορείς, κλπ.), που χρονολογούνται σε διάφορες περιόδους. Κοντά στον κίονα βρέθηκε σχεδόν ακέραιη κύλικα κνιδιακού τύπου, που χρονολογείται στον 2ο – 1ο αι. π.Χ. Ανάμεσα στα άλλα κινητά ευρήματα της τομής, θα πρέπει να αναφερθούν αρκετά τμήματα ξύλων, αλιευτικά βάρη και χάλκινα άγκιστρα καθώς και μεγάλος αριθμός μαρμαροθετημάτων λευκού και ιώδους χρώματος τέλος δε δύο νομίσματα ένα αργυρό και επάργυρο.
Συμπερασματικά, ύστερα από την ολοκλήρωση της σωστικής ανασκαφής, στην μεν πρώτη τομή, εντοπίσθηκε τμήμα της θεμελίωσης του βυζαντινού τείχους της Παροικίας, το οποίο κατέληγε στην θάλασσα. Το τείχος αυτό ήταν κατασκευασμένο από αρχαίο δομικό υλικό. Ο μεγάλος αριθμός των ενεπίγραφων ταφικών καλπών, που ανασύρθηκαν κατά την αρχική εκσκαφή του χώρου, πιθανώς να είχαν μεταφερθεί εκεί σε μία ύστερη περίοδο και χρησιμοποιηθεί για να επιχωθεί ένα μέρος του λιμένα.
Στην δεύτερη τομή, η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική. Το παχύ στρώμα ιλύος, που περιέχει την μεγάλη ποσότητα κεραμικής και άλλων ευρημάτων, πιθανώς να έχει δημιουργηθεί από τις επιχώσεις χειμάρρων, που ακόμα και στα μεταπολεμικά χρόνια κατέληγαν στο λιμάνι της Παροικιάς κυρίως στην συγκεκριμένη περιοχή. Είναι πιθανώς ο χώρος αυτός να ήταν εκτός των τειχών της αρχαίας πόλης και να γειτνίαζε με την αρχαία νεκρόπολη της Παροικίας». – ΠΗΓΗ: δρ. Δ. Κουρκουμέλης, ΥΠΠΟΑ.
Αλλά το σημαντικότερο όλων αρχαιολογικό εύρημα είναι το αρχαίο νεκροταφείο βρέθηκε στην θέση Βίντσι. Οι ανασκαφές στον χώρο αυτό ξεκίνησαν το 1983, όταν ο δήμος Πάρου θέλησε να αρχίσει εργασίες για την κατασκευή πολιτιστικού κέντρου… Το νεκροταφείο λειτουργούσε από τον 8ο αιώνα π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. (1.300 συναπτά έτη!). Μεταξύ άλλων, έχουν αποκαλυφθεί σαρκοφάγοι, ταφικά μνημεία, κυβωτιόσχημοι τάφοι, 30 περίπου παριανοί αμφορείς με καμένα ανθρώπινα οστά, αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα επιτύμβιες στήλες, κλπ.
Το αρχαίο κοιμητήριο της Παροικιάς στην Πάρο βρίσκεται κοντά στο λιμάνι της Παροικιάς. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαία κοιμητήρια των Κυκλάδων. Εκτείνεται κατά μήκος του παραλιακού δρόμου, και είναι ευκολοπροσβάσιμο.
Αρχαία τείχη χώριζαν το νεκροταφείο από την αρχαία πόλη.
Στην αρχαιότητα, το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας ήταν υψηλό και οι περισσότερες ταφές γίνονταν σε τεράστια μαρμάρινα αγγεία ή πέτρινες κατασκευές. Ο μεγαλύτερος αριθμός τάφων χρονολογείται από το β΄ μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Οι ανασκαφές έχουν ξεθάψει πολλούς αμφορείς, εγχυτρισμούς, και έναν κοινοτικό τάφο ύψους 3 μ. με ταφόπλακα αρχαϊκής εποχής, πιθανότατα σε ανάμνηση ενός σημαντικού στρατιωτικού γεγονότος. Αυτοί οι τάφοι προσφέρουν πολύτιμες γνώσεις για την εξέλιξη της παριανής κοινωνίας και τις πρακτικές κηδείας διαχρονικά.
Στο δυτικό τμήμα του νεκροταφείου ανακαλύφθηκαν αρκετές μαρμάρινες σαρκοφάγοι της μεταρρωμαϊκής εποχής, τοποθετημένες σε μαρμάρινους πυλώνες. Αυτές οι σαρκοφάγοι θεωρήθηκαν τυπικές της Πάρου.[6] Τώρα εκτίνθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου.
Μια από τις πιο αξιοσημείωτες ανακαλύψεις στο νεκροταφείο είναι η παρουσία ενός πολυανδρείου, ενός ομαδικού-συλλογικού τάφου. Είναι το μοναδικό γνωστό πολυανδρείον του Αιγαίου! Χρονολογείται από την ύστερη γεωμετρική περίοδο, γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ. Μπροστά από το πολυανδρειον στέκεται σε περίοπτη θέση μια τεράστια ταφόπλακα. Αυτή η ταφόπλακα μάλλον έπαιξε ρόλο στην μνήμη των ατόμων που θάφτηκαν στον ομαδικό τάφο.
Το αρχαίο αυτό νεκροταφείο επεκτάθηκε σημαντικά και έφθασε κάποτε μέχρι εκεί που είναι ο σημερινός ναός της Παναγίας Εκατονταπηλιανής…
Η ανασκαφή ήταν πολύ δύσκολη για τους αρχαιολόγους, λόγω βάλτου, και λόγω του ότι κείται χαμηλότερα από την σημερινή επιφάνεια της θάλασσας. Αναγκάσθηκαν μάλιστα να αποστραγγίξουν το νερό, χρησιμοποιώντας υδραυλικές αντλίες.
Σήμερα το Αρχαίο Κοιμητήριο Παροικιάς μετετράπη σε αρχαιολογικό πάρκο. Δίπλα στο νεκροταφείο, υπάρχει εκθεσιακό κέντρο.
Μια επίσκεψη σε αυτόν τον συναρπαστικό χώρο είναι απαραίτητη για όποιον επισκεφθεί την Πάρο και την Παροικιά… και θέλει να μάθει περισσότερα για τον απίστευτο πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.5.2001.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Ευρίσκεται κοντά σε πηγή. Σώζονται δύο δεξαμενές.
[2] Η χρήση αυτού του κτηρίου δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.
[3] Τα αναθήματα ποδιών ήταν αρχικώς μάλλον μακεδονική συνήθεια, εποχής του Βασιλείου των Πτολεμαίων Μακεδόνων. Ως γνωστόν, οι Παριανοί είχαν συνάψει ιδιαίτερες σχέσεις και με την μακεδονική Αίγυπτο.
[4] Στο λιμάνι της Παροικίας, η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, είχε διενεργήσει και παλαιότερα έρευνες, το 1979, με την αρχαιολόγο Ε. Χατζηδάκη, και τον αρχιτέκτονα Ν. Λιανό, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν το 1981 και το 1995, με τον αρχαιολόγο Δ. Χανιώτη.
[5] είχε ήδη εντοπισθεί κατά την έρευνα το 1979.
[6] Άλλες παρόμοιες έχουν βρεθεί επίσης στην Θάσο, πρώην αποικία της Πάρου.
αρχαιοι σκελετοι ανθρωπων ζωων αρχαια Παροικια Παρου Λεκακης εγχυτρισμος αρχαιος σκελετος ανθρωπου ζωου, νησος Παρος Παρκια 37ος παραλληλος πρωτευουσα λιμενας Χωρα Παρου πολη μυχος ορμος λοφος κορυφη χριστιανικη ιερα μονη ΙΜ Αγιων Αναργυρων Αγιοι Αναργυροι 7ος αιωνας πΧ εμποριο μαρμαρου, ναυτικο λιμανι Παριοι αποικια Θαλασσα του Μαρμαρα Μαρμαρας υψωμα δρομος Αλυκη ιερον του Ασκληπιου 4ος ιερο Πυθιου Απολλωνος Ασκληπιος Πυθιος Απολλωνα Απολλωνας θεος Απολλων συλλατρεια νησι θεοι ιατηρες ιερα αρχαιες Κυκλαδες γειτονια Θολακια θολος κεραμικο εργαστηριο ελληνιστικη υστεροελληνιστικη περιοδος εποχη κλιβανος, βοηθητικος χωρος δεξαμενη ανασκαφη δαπεδο εργαστηρι οχυρωση παιδικη κιβωτιοσχημη ταφη παλαιο αρχαιο τειχος Παροικιας Καστροβουνι, νεκροταφειο, οικια ψηφιδωτο Παντελεημονας, Παντελεημων αρχαιολογικο Μουσειο, κυκλικο βαθμιδωτο μνημειο,κυκλος ταφος, τεφροδοχος, μαρμαρινο αρχιτεκτονικα μελη, επιτυμβια στηλη μαρμαρινα αναθημα κορμος κουρος αρχαικα ρωμαικα χρονια Κριος αψιδωτο οικοδομημα, αψιδα λαξευμενος βραχος υστερη αρχαιοτητα εξεδρα εδρανο Βουλευτηριο Μαραπας αρχαιος αιθριος λατρεια χαραγμενα ζευγη ποδων, πετρωμα αναθηματα ζευγος ποδιων ποδι ποδια 2000 υποβρυχια σωστικη ανασκαφες αρχιτεκτονικη γλυπτο κεραμικη πρωιμη βυζαντινη φαση βυζαντιο κλειστο πολεμικο πολις προβλητα Βιτζι, λιμενικα εργα Νικολαος τομη κτηριο αδιαταρακτο στρωμα θεμελιωση κινητα ευρηματα, κεραμικα 6ος κατασκευη οπλη αλογου, αλογο ιππος κατω μερος λεοντας λεων μικρη γυναικεια κεφαλη αγαλματιδιο επιχρυσο νομισμα χαλκινο ακεραιη ναοσχημη επιτυμβια στηλη, αναγλυφη παρασταση κοριτσι πυξιδα ριπιδιο ανδρικη γυναικεια μορφη Βιντζι, μαρμαρινος μονολιθικος κιονας, βαρους ιλυς αγγειο καθημερινη χρηση χυτρα, μικρος πιθος, λυχνος, οξυπυθμενος αμφορεας, ακεραιη κυλικα κνιδιακος τυπος κνιδος 2ος – 1ος κινητο ευρημα ξυλο αλιευτικο βαρος αλιεια αγκιστρο μαρμαροθετημα λευκο ιωδες χρωμα αργυρο επαργυρο θεμελιο βυζαντινο δομικο υλικο ενεπιγραφη ταφικη καλπη εκσκαφη επιχωση χειμαρρος νεκροπολη Κουρκουμελης, αρχαιολογια Βιντσι 1983, δημος Παρου πολιτιστικο κεντρο 8ος 3ος μΧ σαρκοφαγος, ταφικο μνημεια, κυβωτιοσχημος ταφος, παριανος αμφορευς καμενα ανθρωπινα οστα αγγεια, ειδωλιο κοσμημα σημαντικοτερο Κυκλαδων βρεφικη θνησιμοτητα ταφη τεραστιο μαρμαρινο πετρινη κοινοτικος ταφοπλακα αρχαικη αναμνηση σημαντικο στρατιωτικο γεγονος ταφοι παριανη κοινωνια πρακτικη κηδεια θανατος σαρκοφαγοι μεταρρωμαικη πυλωνας τυπικη Αρχαιολογικο πολυανδρειο ομαδικος συλλογικος μοναδικος πολυανδρειον Αιγαιο υστερη γεωμετρικη πολυανδριον πολυανδριο τεραστια μνημη ιερος ναος ιν Παναγιας Εκατονταπηλιανης Παναγια Εκατονταπηλιανη αρχαιολογος, βαλτος παρκο, εκθεση ιστορια κυκλαδικος πολιτισμος πολιτιστικη κληρονομια Ελλαδας πηγες μακεδονικη συνυθεια, Βασιλειο Πτολεμαιων Μακεδονων μακεδονια μακεδονες Παριανοι μακεδονικη Αιγυπτος Εφορεια Εναλιων Αρχαιοτητων, 1979, Χατζηδακη, Λιανος 1981 1995, Χανιωτης 1979 Θασος, αποικια
