Του Γιώργου Λεκάκη
Το 1885, ο Γερμανός αρχαιολόγος M. Ohnefalsch-Richter εντόπισε το Ιερόν του Απόλλωνος στην Φράγκισσα της Πέρα Ορεινής[1] Λευκωσίας, σε μια απομακρυσμένη κοιλάδα, κοντά στον αρχαίο χώρο της σπουδαίας αρχαίας πολεως της Κύπρου, Ταμασσού[2] – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΤΑΜΑΣΣΟ, ΕΔΩ.
Ο ναός ήταν γεμάτος με εκατοντάδες αναθηματικά αγάλματα, μερικά κολοσσιαίου μεγέθους, και η ανακάλυψη θεωρήθηκε ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της εποχής του. «Ήταν επιπλωμένο με μια αφθονία εκατοντάδων αναθηματικών αγαλμάτων, μερικά από τα οποία είχαν κολοσσιαίες διαστάσεις»…
Μετά τις ανασκαφές του, ωστόσο, ο Ohnefalsch-Richter εκ νέου έθαψε την τοποθεσία και τελικά χάθηκε το ακριβές σημείο, που βρισκόταν.
ΤΩΡΑ, μια γερμανική ομάδα ήρθε στην τοποθεσία και ανανέωσε τις ανασκαφές για πρώτη φορά, μετά από 140 χρόνια. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν πάνω από 100 βάσεις αγαλμάτων, θραύσματα σπασμένων γλυπτών και άγνωστους προηγουμένως τύπους αναθηματικών αντικειμένων, όπως μαρμαρογυάλινες χάντρες και φυλακτά από φαγεντιανή. Τεκμηρίωσαν επίσης εντελώς νέους τύπους αγαλμάτων, που ήταν άγνωστα προηγουμένως στην Φράγκισσα.
Τεράστιες ποσότητες θραυσμάτων αγαλμάτων ευρέθησαν στο Ιερό του Απόλλωνος μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφικής περιόδου του 2024 των Πανεπιστημίων της Φρανκφούρτης και του Κιέλου / Βίρτσμπουργκ, που διεξήγαγαν οι M. Recke και P. Kobusch of Santiago.
«Η ανακάλυψη δύο βάσεων με επιγραφές είναι εντυπωσιακή:
- Η μία είναι γραμμένη με πολλούς τοπικούς κυπροσυλλαβικούς χαρακτήρες, ενώ η άλλη
- με ελληνικά αλφαβητικά γράμματα στους Πτολεμαίους Μακεδόνες, τους Έλληνες ηγεμόνες της Αιγύπτου κατά τα (κακώς λεγόμενα) ελληνιστικά χρόνια, οι οποίοι ήλεγχαν και την Κύπρο εκείνη την εποχή. Δείχνει ότι το ιερό έπαιξε σημαντικό ρόλο όχι μόνον στους αρχαϊκούς χρόνους (7ος – 6ος αι. π.Χ.), αλλά και μετά το τέλος της βασιλικής περιόδου. Ο ιερός τόπος λατρείας υπέστη μια φάση επέκτασης κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, κάτι που φαίνεται και στην αρχιτεκτονική. Στο διάστημα αυτό κτίστηκε μια μεγάλη περίστυλη αυλή, δίπλα στην αίθουσα αναθημάτων, η οποία πιθανότατα χρησίμευε για συμπόσια…
Η ανακάλυψη σαφώς μεγαλύτερων από το φυσικό μέγεθος, ποδιών, για παράδειγμα, σημαίνει ότι μπορεί πλέον να αποδειχθεί και η ύπαρξη κολοσσιαίων ασβεστολιθικών ανδρικών μορφών, από την αρχαϊκή περίοδο. Τέτοια μεγαλύτερα από το φυσικό μέγεθος γλυπτά από την Φράγκισσα ήταν προηγουμένως γνωστό, ότι ήταν κατασκευασμένα μόνο από τερακότα, όπως λ.χ. ο περίφημος «Κολοσσός της Ταμασσού», που βρίσκεται σήμερα στο Κυπριακό Μουσείο.
Η ανακοίνωση του κυπριακού Τμήματος Αρχαιοτήτων (υπ. Πολιτισμού) κλείνει με μια… περίεργη δήλωση: «πολλά αγάλματα στο Κυπριακό Μουσείο αλλά και στο… Βασιλικό Μουσείο του Οντάριο στο Τορόντο (!!!) μπορούν να συμπληρωθούν με τα προσφάτως ευρεθέντα θραύσματα, και έτσι να αποκατασταθούν στην αρχική τους εμφάνιση».
ΠΗΓΗ: «Statue fragments found at Apollon Sanctuary in Nicosia», Cyprus Mail, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.4.2025.
[1] Η Πέρα ή Πέρα Ορεινή είναι κοινότητα της Λευκωσίας, στον 35ο παράλληλο [35°1′57.48319″N 33°15′16.41982″E].
[2] Η Ταμασσός ή Ταμασός ή Τάμεσις ή Τεμέση αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο στην «Οδύσσεια» (1,184). Καταγράφεται στηνομηρ Στήλη του Κιτίου ως «Τα-με-σι / σου» (673 / 672 π.Χ.).[3]
Έκειτο ΝΑ. των Σολών, στον δρόμο Σόλων προς Τρέμιθο (Τρεμηθουσία). Κείται λίγο έξω από τον δρόμο από την Λευκωσία προς τον Όλυμπο, 21 χλμ. ΝΔ. της Λευκωσίας.
Συλλατρεύονταν η Μητέρα των Θεών (Ρέα / Ήρα / Κυβέλη) με ίδιον ναό (κατ’ άλλους είναι η η Αφροδίτη που ανατολικότερα έγινε Αστάρτη), ο Ασκληπιός, ο Διόνυσος, ο Αλασιώτας Απόλλων.
Σε αυτήν ευρέθη το 1836 χάλκινη κεφαλή του θεού Απόλλωνος (παραπάνω φωτογραφία – γνωστή ως… “κεφαλή Τσάτσουορθ”!!!). Ευρέθη πλησίον του ποταμού Πεδιαίου. Τότε κεφαλή και χέρια… αποκολλήθηκαν όταν το άγαλμα ανακαλύφθηκε, και… πωλήθηκε, σε τμήματα, με βάση το βάρος του μετάλλου!!! Η κεφαλή αγοράστηκε το 1838 ή το 1839, από τον Άγγλο “αριστοκράτη”, Δούκα του Ντέβονσάιρ, ο οποίος την τοποθέτησε στο Τσάτσουορθ, από το οποίο επήρε το διεθνές της όνομα!
- ΠΗΓΗ: Στράβων 14,6,5. Γ. Λεκάκης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.
A. Hermary «Un combat homérique sur un vase chypriote archaïque», Mélanges de l’Ecole française de Rome, Antiquité (1): σελ. 167-175, doi:10.3406/mefr.1991.1707, 1991.
[3] Το ίδιο τοπωνύμιο αναφέρεται:
- στους Ετρούσκους, πολις Τεμεσα κατά μήκος των ακτών του Τυρρηνικού Κόλπου 14 ρωμαϊκά μίλια Β. του Σαβούτο, δηλαδή κοντά στην σημερινή Serra d’Aiello, και φυσικά
- στην Αγγλία, ο γνωστός Ταμεσις ποταμός.
ΠΗΓΗ: Πίνακας / Tavola Peutingeriana. Και G. F. La Torre “Oliva to Savuto. Μελέτες και έρευνα για την περιοχή της Αρχαίας Τέμεσας (Πρακτικά του συνεδρίου της Campora San Giovanni, 15-16.9.2007, εκδ. Fabrizio Serra, Πίζα-Ρώμη.
Γερμανος αρχαιολογος 19ος αιωνας μχ 1885 αρχαιος ναος Απολλωνος, αρχαιολογικος χωρος Κυπρου, γερμανοι ανασκαφη αγνωστος τυπος αναθηματα αγαλματα Γερμανια αρχαιολογια αρχαιοι ναοι Απολλωνα Κυπρος, αγνωστοι αναθημα αγαλμα ονεφαλς ριχτερ Ohnefalsch Richter αρχαιο Ιερον ιερο Απολλωνας Φραγκισσα Περα Ορεινη Λευκωσιας, κοιλαδα, αρχαια σπουδαια πολη Ταμασσος αναθηματικο κολοσσιαιο μεγεθος,εντυπωσιακοτερο ευρημα επιπλωμενος αναθηματικα κολοσσιαια διασταση ανασκαφες θαψιμο καταχωση βαση αγαλματος θραυσμα σπασμενο γλυπτο αγνωστο τυπος αναθηματικα αντικειμενα μαρμαρινογυαλινη χαντρα φυλακτο φαγεντιανη αγνωστον Φραγγισσα θραυσματα θεος Απολλων 2024 Πανεπιστημιο Φρανκφουρτης Κιελου Βιρτσμπουργκ, βασεις επιγραφη κυπροσυλλαβικος χαρακτηρας κυπροσυλλαβικη γραφη ελληνικα γραμματα ελληνικο αλφαβητο Πτολεμαιοι Μακεδονες ελληνες Πτολεμαιος Μακεδονια ηγεμονες Αιγυπτου Αιγυπτος ελληνιστικα χρονια,cyprus αρχαικοι χρονοι 7ος – 6ος αιωνας πΧ βασιλικη περιοδος λατρεια αρχιτεκτονικη περιστυλη αυλη αιθουσα αναθηματων, συμποσιο φυσικο μεγεθος, ποδι κολοσσικο ασβεστολιθικο ανδρικη μορφη αρχαικη ασβεστολιθος κατασκευη τερακοτα, περιφημος Κολοσσος της Ταμασσου Κυπριακο Μουσειο κυπριακο Βασιλικο Ονταριο Τοροντο καναδας αποκατασταση 1836 χαλκινη κεφαλη Τσατσουορθ ποταμος Πεδιαιος κεφαλι χερια αποκολληση πωληση τμημα βαρος μεταλλο αρχαιοκαπηλια αγορα 1838 1839, αγγλος αριστοκρατης δουξ Δουκας του Ντεβονσαιρ, Τσατγουορθ, ονομα Στραβων τοπωνυμιο Ετρουσκοι πολις Τεμεσα Τεμεσσα ακτη Τυρρηνικος Κολπος ρωμαικο μιλι Σαβουτο, σερα σερρα ντ Αιελλο Αιελο Serra d’Aiello, Αγγλια, Ταμεσις βρετανια πινακας / Tavola Peutingeriana Περαν κοινοτητα Λευκωσια 35ος παραλληλος Ταμασος Ταμεσις Τεμεση πρωτη φορα ομηρος Οδυσσεια Στηλη του Κιτιου Κιτιο Κιτιον Ταμεσι / ταμεσου 673 / 672 Σολοι Τρεμιθος Τρεμηθουσια ολυμπος, συλλατρεια Μητερα των Θεων θεα Ρεα / ηρα / Κυβελη Αφροδιτη Ασταρτη Ασκληπιος, Διονυσος, Αλασιωτας Απόλλων Αλασιωτης
