Του Γιώργου Λεκάκη
Η παλαιότερη αναφορά της βανίλιας στην Αμερική χρονολογείται από τους Αζτέκους στο 1450.
Οι ανασκαφές στο Κάστρο της Πράγας έδωσαν το παλαιότερο αντικείμενο από βανίλια, ένα επίμηκες δοχείο, στην Ευρώπη!
Μεσοαμερικανικοί πολιτισμοί όπως οι Μάγια και οι Αζτέκοι είχαν χρησιμοποιήσει βανίλια, αλλά αυτή έγινε γνωστή στους Ευρωπαίους, επισήμως, μόνον μετά την ισπανική γενοκτονία και κατάκτηση του Μεξικού το 1521. Ωστόσο, η εμπορευματοποίησή της στην ήπειρο δεν τεκμηριώνεται ευρέως τον 16ο αιώνα. Αυτό τώρα ανατρέπεται…
Η χημική ανάλυση επιβεβαίωσε την ύπαρξη ενός αποξηραμένου λοβού βανίλιας (Vanilla planifolia), σε απορρίμματα στην αίθουσα Vladislav του κάστρου. Η χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα δείχνει ότι τοποθετήθηκε εκεί μεταξύ 1513 και 1666, δηλ. επί βασιλείας του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Ροδόλφου Β’.
Αυτό είναι το παλαιότερο γνωστό παράδειγμα της παρουσίας του φυτού στην ευρωπαϊκή ήπειρο!
Η βανίλια από το Κάστρο της Πράγας είναι μεσοαμερικανικής ή καραϊβικής προέλευσης.
Κατά την διάρκεια του 16ου αιώνα, οι περισσότεροι εμπορικοί δρόμοι κυριαρχούνταν από τους Πορτογάλους ή τους Ισπανούς. Επομένως είναι άγνωστον πώς η βανίλια κατέληξε στην καρδιά της Ευρώπης, στην ενδοχώρα της Τσεχίας! Ο Ροδολφος Β’ ήταν γνωστός ότι ήταν παθιασμένος συλλέκτης αντικειμένων και είχε σχέσεις με την Ιβηρική. Επομένως η αυλή του μπορεί να το απέκτησε έμμεσα μέσω εμπόρων που δρούσαν στον Δρόμο των Μπαχαρικών, μεταξύ της Ισπανίας, της Ιταλίας και των εδαφών της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αυτό υποδηλώνει ότι ο μονάρχης ήταν σε θέση να φέρνει προϊόντα από την Αμερική μέσω λιγότερο γνωστών διαδρομών.
- Ποιοι έκαναν αυτό το εμπόριο;
- Ποιες διαδρομές χρησιμοποιούσαν;
Η βανίλια μπορεί να ήταν και μέρος πειραμάτων αλχημείας, αγαπημένα στον Ροδόλφο Β (βλ. παρακάτω), καθώς θεωρούνταν ένα σπάνιο και πολύτιμο συστατικό, που ίσως χρησιμοποιήθηκε και στην παρασκευή τονωτικών ή αρωμάτων.
Η ανακάλυψη αυτού του δοχείου από ξύλο βανίλιας είναι ένα βασικό κομμάτι στην κατανόηση της ιστορίας του παγκόσμιου εμπορίου. Επιβεβαιώνει ότι η βανίλια, όπως και άλλα εξωτικά μπαχαρικά (όπως η κανέλλα ή το γαρύφαλλο), έφτασε στην Ευρώπη πολύ ενωρίτερα από ό,τι επίστευαν οι επιστήμονες μέχρι τώρα. Υποδηλώνει επίσης ότι η Πράγα ήταν συνδεδεμένη με εμπορικά δίκτυα, που έφεραν προϊόντα από την Αμερική, μέσω λιγότερο γνωστών εμπορικών διαδρομών.
Η σημασία της αρχαιοβοτανικής έρευνας παραμένει υποτιμημένη, παρά τον απαραίτητο ρόλο που διαδραματίζει στην τεκμηρίωση της εξάπλωσης χρήσιμων φυτών. Παρέχει επίσης πληροφορίες για την εμφάνιση και την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομιας. Η εισαγωγή εξωτικής χλωρίδας από τον Νέο Κόσμο στα ιστορικά κέντρα της Ευρώπης είναι στο επίκεντρο του βιοαρχαιολογικού ενδιαφέροντος…
ΠΗΓΗ: J. Irmišová κ.ά. «The first discovery of a vanilla pod in Europe: A multidisciplinary record from the early modern period of the Prague Castle», Journal of Archaeological Science: Reports, Volume 63, Μάιος 2025, 105099. «The Oldest Vanilla Pod in Europe, Used in Alchemical Experiments, Discovered at Prague Castle», La Brújula Verde, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 31.3.2025.
(*) Ο Ροδόλφος Β’ (1552 – 1612) ήταν αυτοκράτωρ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1576 – 1612), Βασιλιάς της Ουγγαρίας και της Κροατίας (ως Ροδόλφος Α΄, 1572 – 1608), της Βοημίας (1575 – 1608 / 1611) και αρχιδούκας της Αυστρίας. Ήταν μέλος του Οίκου των Αψβούργων. Η μητέρα του ήταν η Ισπανίδα πριγκήπισσα Μαρία, κόρη του Καρόλου Ε’ και της Ισαβέλλας της Πορτογαλίας. Μεγάλωσε στην καθολική Αυλή του θείου του στην Ισπανία. Υποστήριξε τον προτεσταντισμό, τον ιουδαϊσμό, κ.ά. Αυτό έφερε την ακμή της εβραϊκής κοινότητας και την αύξηση του πληθυσμού της. Η σύγκρουσή του με την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν η τελική αιτία της ανατροπής του. Έδειξε απροθυμία να συμβιβαστεί με τους Οθωμανούς. Πίστευε πεισματικά ότι θα μπορούσε να ενώσει όλον τον χριστιανικό κόσμο με μια νέα σταυροφορία. Ο πόλεμος εναντίον των Οθωμανών ξεκίνησε το 1593 και διήρκεσε μέχρι το 1606 – γνωστός ως «Μακρύς Τουρκικός Πόλεμος». Βοήθησε την αστρολογία, τον αποκρυφισμό, και την αλχημεία ως κύρια επιστημονικά πεδία στην Αναγέννηση της Πράγας. Η δια βίου αναζήτησή του ήταν να βρει την φιλοσοφική λίθο. Έφερε τους καλύτερους αλχημιστές της Ευρώπης στην Πραγα, (όπως ο Έ. Κέλι και ο Τζ. Ντι). Έκανε ακόμη και τα δικά του πειράματα σε ιδιωτικό εργαστήριο αλχημείας. Υποστήριξε φυσικούς φιλοσόφους, όπως ο βοτανολόγος Ch. de l’Ecluse, και οι αστρονόμοι Tycho Brahe και J. Kepler, έζησαν στην αυλή του. Όταν ακόμη ήταν πρίγκηψ, ο Νοστράδαμος του ετοίμασε ένα ωροσκόπιο, το οποίο του αφιέρωσε ως «Πρίγκηπας και Βασιλιάς». Ο Ρούντολφ έδωσε στην Πράγα μια “μυστικιστική” φήμη, που παραμένει εν μέρει μέχρι σήμερα, με το Alchemists’ Alley l, στην περιοχή του Κάστρου της Πράγας, να είναι ένα δημοφιλές μέρος επισκέψεων και τουριστικό αξιοθέατο. Ήταν συλλέκτης. Είχε μεγάλη ποικιλία προσωπικών χόμπι όπως άλογα, ρολόγια, συλλογή σπάνιων στοιχείων – Μέχρι το 1597, η συλλογή καταλάμβανε τρία δωμάτια της ημιτελούς βόρειας πτέρυγας του ανακτόρου! Όταν η κατασκευή ολοκληρώθηκε, το 1605, η συλλογή μεταφέρθηκε στο ειδικό δωμάτιο Kunstkammer = Αίθουσα Τέχνης (*). Τα Naturalia (ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι) ήταν διατεταγμένα σε μια σειρά 37 ντουλαπιών, που είχε τρεις θολωτούς θαλάμους, ο καθ’ ένας των οποίων είχε 5,5 μ. πλάτος, 3 μ. ύψος και 60 μ. μήκος, και ήταν συνδεδεμένος με τον κύριο θάλαμο, που ήταν μήκους 33 μ.! Οι δε μεγάλοι άκοποι πολύτιμοι λίθοι φυλάσσονταν σε γερά κουτιά. Ήταν συστηματικά διατεταγμένα με εγκυκλοπαιδικό τρόπο. Χρησιμοποίησε γι’ αυτό τον κοσμολόγο και ιατρό της αυλής του Anselmus Boetius de Boodt (1550 – 1632), για να επιμεληθεί την συλλογή. Ο Ανσελμος ήταν ένας άπληστος συλλέκτης ορυκτών και ταξείδεψε πολύ για να συλλέξει ορυκτά στις περιοχές εξόρυξής τους, στην Γερμανία, την Βοημία και την Σιλεσία, συχνά συνοδευόμενος από τον Βοημό φυσιοδίφη φίλο του, Θ. Χαγκέσιους. Μεταξύ 1607 και 1611, ο Anselmus κατέγραψε το Kunstkammer και το 1609 δημοσίευσε το “Gemmarum et Lapidum”, που θεωρείται η καλύτερη γεωμολογική πραγματεία και εγκυκλοπαίδεια που γράφτηκε ποτέ για αυτήν την εποχή! Ο Ροδόλφος θεωρείται “προστάτης των τεχνών”. Κατείχε τον Γιγάντιο Κώδικα και – κατά φήμες και – το χειρόγραφο Voynich(**). Το απέκτησε για 600 χρυσά δουκάτα!- βλ. επιστολή του J. M. Marci, 1665. Υπέφερε από περιοδικές κρίσεις «μελαγχολίας» (κατάθλιψη) – συνήθεις στους Αψβούργους.
(*) Η τύχη της συλλογής ήταν τραγική: Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής συσκευάστηκε σε ξύλινα κιβώτια και μεταφέρθηκε στην Βιέννη. (Οι περισσότεροι από τους πίνακες που έφτασαν στη Βιέννη παραμένουν στο Kunsthistorisches Museum Βιέννης). Άλλα κομμάτια στο Secular Treasury και σε άλλα μουσεία. Η συλλογή που έμεινε στην Πράγα λεηλατήθηκε τον τελευταίο χρόνο του Τριακονταετούς Πολέμου από σουηδικά στρατεύματα που λεηλάτησαν το Κάστρο της Πράγας στις 26.7.1648 και πήραν τους καλύτερους πίνακες, πολλοί από τους οποίους αργότερα πέρασαν στην Συλλογή της Ορλεάνης, μετά τον θάνατο της Χριστίνας της Σουηδίας. Το 1782, το υπόλοιπο της συλλογής πουλήθηκε αποσπασματικά σε ιδιώτες από τον Joseph II. Ένα από τα σωζόμενα αντικείμενα από το Kunstkammer είναι μια “λεπτή καρέκλα” που λεηλατήθηκε από τους Σουηδούς το 1648 και τώρα ανήκει στον κόμη του Radnor, στο κάστρο Longford στην Αγγλία…
(*) Χειρόγραφος κώδικας του οποίου ο συγγραφέας, ο σκοπός, η γλώσσα και το κείμενο, καθώς και ο κρυπτογραφημένος κωδικός του, παραμένουν άγνωστοι μέχρι σήμερα!
ΑΝΑΤΡΟΠΗ βανιλια Ευρωπη παλαιοτερη αρχαιοτερη αναφορα βανιλιας Αμερικη Αζτεκοι 15ος αιωνας μχ 1450 ανασκαφη Καστρο Πραγας παλαιοτερο αντικειμενο απο φυτο ξυλο βανιλια, επιμηκες δοχειο, Ευρωπης Μεση Αμερικη πολιτισμος Μαγια μαγιας Ευρωπαιοι ισπανικη γενοκτονια κατακτηση Μεξικο 1521 εμπορευματοποιηση 16ος χημικη αναλυση αποξηραμενος λοβος Vanilla planifolia απορριμματα αιθουσα βλαντισλαβ βλαδισλαβος Vladislav χρονολογηση ραδιενεργος ανθρακας 1513 1666 βασιλεια αυτοκρατορας Αγια Ρωμαικη Αυτοκρατορια Ροδολφος Β παρουσια ευρωπαικη ηπειρος Πραγα μεσοαμερικανικη Καραιβικη προελευση εμπορικοι δρομοι Πορτογαλοι Ισπανοι αγνωστον Τσεχια παθιασμενος συλλεκτης αντικειμενων αυλη εμπορος Δρομος των Μπαχαρικων, Ισπανια Ιταλια μοναρχης προιοντα διαδρομη εμποριο διαδρομες πειραμα αλχημεια σπανιο πολυτιμο συστατικο παρασκευη τονωτικο φαρμακο αρωμα ανακαλυψη ξυλινο κατανοηση ιστορια παγκοσμιο εμποριου εξωτικα μπαχαρικα κανελλα κανελα γαρυφαλλο εμπορικο δικτυο προιον αρχαιοβοτανικη ερευνα εξαπλωση χρησιμα φυτα παγκοσμια οικονομια εισαγωγη εξωτικη χλωριδας Νεος Κοσμος βιοαρχαιολογια, Rudolf II Codex Gigas Χειρογραφος κωδικας συγγραφεας, σκοπος, γλωσσα κειμενο, κρυπτογραφημενος κωδικος αγνωστοι αγνωστοις αγνωστη αγνωστο αυτοκρατωρ Βασιλιας Ουγγαρια Κροατια Βοημια αρχιδουκας Αυστρια Οικος των Αψβουργων Ισπανιδα πριγκηπισσα Μαρια, Καρολος Ε Ισαβελλα Πορτογαλια καθολικη καθολικος καθολικισμος προτεσταντισμος ιουδαισμος ακμη εβραικη κοινοτητα πληθυσμος εβραιοι Οθωμανικη Αυτοκρατορια ανατροη συμβιβασμος Οθωμανοι ενωση χριστιανικος κοσμος σταυροφορια πολεμος 1593 1606 Μακρυς Τουρκικος αστρολογια, αποκρυφισμος αλχημεια Αναγεννηση αναζητηση φιλοσοφικη λιθος αλχημιστες Κελι ιδιωτικο εργαστηριο αλχημειας φυσικος φιλοσοφος,βοτανολογος εκλουζ Ecluse, αστρονομος μπραχε Tycho Brahe κεπλερ Kepler, πριγκηψ, Νοστραδαμος ωροσκοπιο, Πριγκηπας και Βασιλευς Ρουντολφ μυστικιστικη φημη, μυστικιστικισμος Alchemists’ Alley τουρισμος συλλεκτης χομπι αλογο ρολογια, ρολοι συλλογη σπανια στοιχεια 1597, ανακτορο κατασκευη 17ος 1605, δωματιο Kunstkammer = Αιθουσα Τεχνης νατουραλια Naturalia ορυκτα πολυτιμοι λιθοι ντουλαπι θολωτος θαλαμος, μεγαλος ακοποο πολυτιμος λιθος κοσμολογος ιατρος Anselmus Boetius de Boodt Ανσελμος βοετιος ντε μπουτ απληστος ορυκτο ταξειδι εξορυξη Γερμανια, Βοημια Σιλεσια, Βοημος φυσιοδιφης Χαγκεσιους δημοσιευση Gemmarum et Lapidum καλυτερη γεωμολογικη πραγματεια εγκυκλοπαιδεια προστατης τεχνων Γιγαντιος Κωδιξ χειρογραφο βοιντις Voynich χρυσο δουκατο επιστολη Μαρσι κριση μελαγχολια καταθλιψη Αψβουργοι ξυλινο κιβωτιο Βιεννη πινακας μουσειο Kunsthistorisches Museum Βιεννης Secular Treasury μουσεια λεηλασια αρχαιοκαπηλια 30ετης Τριακονταετης σουηδικα στρατευματα 1648 πινακες, Ορλεανη Χριστινας Σουηδια πωληση ιδιωτης ιωσηφ Β Joseph II σωζομενα αντικειμενα λεπτη καρεκλα Σουηδοι στρατιωτες κομης του ραντνορ Radnor, λονγκφορντ Longford Αγγλι βρετανια Αψβουργο
