Ο Ορέστης και η αινιγματική πόλη των αρχαίων Θρακών με τις 6 ακροπόλεις, σε υψόμετρο 1.200 μ.! Το «Stonehenge της Θράκης» – του Γ. Λεκάκη

Του Γιώργου Λεκάκη

Τοπωνύμια με το όνομα του Πελοπίδη Μυκηναίου βασιλιά Ορέστη (Ορέστης, Ορέστειον, Ορεστίς, Ορεστιάς) υπήρχαν σε διάφορα μέρη της αρχαίας Ελλάδος. Συνδέθηκαν με τις περιπλανήσεις του Ορέστη, μετά την μητροκτονία, και την εποχή του Παυσανία, οι εντόπιοι έδειχναν στους ταξειδιώτες το μέρος όπου:

• η πέτρα, στην οποία εκάθησε ο Ορέστης στον δρόμο του,
• εμάνη (> Μάνη Πελοποννήσου),
• δάγκωσε το δάκτυλό του,
• έκοψε τα μαλλιά του, κλπ.

Όλοι διεκδικούσαν κάτι από το κλέος του.

Οι δε Ορέστες, κατοικούσαν μια ορεινή περιοχή μεταξύ Μακεδονίας και Ηπείρου (σ.σ.: Άργος Ορεστικό Καστοριάς), και αποκαλούνταν έτσι, επειδή ο γιος του Αγαμέμνονος τους έδωσε το όνομά του – βλ. Ευριπίδης, Παυσανίας, Στράβων.

Αν και μητροκτόνος, άγαλμα του Ορέστη είχε στηθεί στην είσοδο του ναού της Ήρας στις Μυκήνες! Άλλα αγάλματά του υπήρχαν σε διάφορες πόλεις της Ανατολικής Μεσογείου. Το ίδιο δε το άγαλμα της Αρτέμιδος που έφερε ο Ορέστης από την Ταυρίδα, ήταν στην Βραυρώνα[1] Αττικής – κατ’ άλλους στο Λιμναίον Λακωνίας, ή το Άργος.

Μετά τον εξαγνισμό, τον έστειλαν οι θεοί:

• στην Αρκαδία, όπου η πόλις Ορεσβάσιος μετονομάσθηκε Ορέστεια, κάτω από την Μεγαλόπολη),
• στην Εύβοια,
• στην Αργολίδα,
• στην Λακωνία,
• στο νησί του Απόλλωνος Σμινθέως (ίσως η Κέα Κυκλάδων ή η Τένεδος)
• στα Δωδεκάνησα, την Πάτμο και την Ρόδο,
• στην Καππαδοκία, τα Κόμανα, τα οποία και ίδρυσε.[2]
• στην Καππαδοκία / Κιλικία / Καταονία, την Ιεράπολη, μετέπειτα Καστάβαλα,
• στην Κιλικία – Συρία, στα όρη Αμάν,
• στην Μηδία (άγνωστη και αταύτιστη), ίσως στον Πόντο ή στους Μήδες στην Περσία
• στην Καλαβρία (στο Ρήγιο, την Καυλωνία στο Βρούτιο,
• στην Απουλία, τον Τάραντα,
• στην Σικελία, την Τυνδαρίδα
• στο Λάτιο, την Αρικία, όπου και πέθανε.[3]

Αλλά και

• στην Θράκη, την Ουσκουδάμα[4] – μεταγενέστερη Ορεστιάς[5] / Αδριανούπολις.

Από τους Θράκες η λατρεία του έφτασε έως την Δακία της αρχαίας Θράκης, όπου η πόλις Ορέστεια[6] στα Ορέστεια Όρη… Σε αυτά, το αμυντικό σύστημα της πρωτεύουσας της Δακίας περιλαμβάνει έναν «δακτύλιο» έξι ακροπόλεων / φρουρίων: Sarmizegetusa, Costești-Blidaru, Piatra Roșie, Costești-Cetățuie, Căpâlna και Bănița. Όλα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Η Σαρμιγεθούσα ήταν ο πυρήνας αυτού του στρατηγικού και αμυντικού συστήματος.

Πιο σημαντική αυτών των ακροπόλεων, ήταν η Σαρμιγεθούσα / Ζαρμιγεθούσα[7] στον 45^ο παράλληλο των αρχαίων Γετών και Δακών Θρακών Ελλήνων, στα ΝΔ. της Τρανσυλβανίας, δεν είναι απλώς μια αρχαία τοποθεσία… Είναι ένα αίνιγμα 3.000 χρονων… που αποδεικνύει τον προηγμένο πολιτισμό των αρχαίων Θρακών Ελλήνων… αλλά κανείς δεν τους λέει έτσι… Επισήμως αναφέρεται σαν ένας χώρος προ… Δακών και φυσικά, προ-Ρωμαίων (με τους οποίους σκοπίμως συγχέεται και συνδέεται)!

Ήταν η βασιλική κατοικία / πρωτεύουσα και το σημαντικότερο στρατιωτικό, θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των Δακών, πολύ πριν από τους πολέμους τους με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Κτισμένο στην κορυφή ενός όρους, ύψους 1.200 μ.!

Κοντά υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα χαλκού, χρυσού και σιδήρου που επέφεραν εμπόριο και ζωηρές πολιτιστικές ανταλλαγές, από τότε που εγκαταστάθηκαν εκεί πληθυσμοί, ήδη από την Νεολιθική εποχή. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν συνδέσεις μεταξύ των πολιτισμών

• της Λουσατίας (στον βορρά, μεταξύ Γερμανίας και της Πολωνίας)
• των λοιπών Ελλήνων (στον νότο) από την Εποχή του Χαλκού,
• τον πολιτισμό του δυτικού Urnfield και
• της Μαύρης Θάλασσας.

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν από τον 18ο αιώνα.[8]

Με εντυπωσιακό σύστημα αποχέτευσης, μυστικά της μεταλλουργίας… Ασβεστολιθικά κανάλια για απόβλητα στην τέχνη της εξαγωγής χρυσού και αργύρου από την γη… λες και ήταν… παιδικό παιχνίδι. Όχι όπως τις σημερινές ρυπαντικές μεθόδους…

Υπάρχει όμως και μια τεράστια στρογγυλή κατασκευή… Την λένε επισήμως Ιερό ή Ναός ή Βωμός ή Μάτι του Ηλίου… Ίσως είναι όμως ένα αστρονομικό ημερολόγιο, ένα ηλιακό ρολόι. Η ακρίβεια και ο σχεδιασμός υπαινίσσονται ότι ήταν ζωτικής σημασίας για τις θρησκευτικές τελετουργίες ή την παρακολούθηση του σύμπαντος, και ποιος ξέρει τι άλλο…

Εδώ έχει αναμειχθεί ευφυώς μια πνευματική και τεχνολογική αρχιτεκτονική… Αυτή αποκαλύπτει τους Δάκες Θράκες ως έναν πολιτισμό βαθειάς πολυπλοκότητας. Κάθε λεπτομέρεια, από τις περίπλοκες ασβεστολιθικές αποχετεύσεις, μέχρι τους επιβλητικούς πετρόκυκλους, μας γνέφει να αναγνωρίσουμε προηγμένες γνώσεις και πρακτικές, που έχουν χαθεί εδώ και καιρό…

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

Η Σαρμιγεθούσα επήρε το όνομά της από τον κοντινό ποταμό Σαργεσία[9].

Αλλά υπάρχουν κι άλλες ετυμολογίες της:

• Sarmiz-egetusa = η αιγείρουσα από τον Σάρμο / Sarmos / Zarmos = θρακικό όνομα.[10]
• Από τον θεό Ερμή ή την θεά Εστία – βλ. Tomaschek: Zermi / zegétousa, σανσκρ. harmyá = εστία, οικογένεια.
• Ζαρμιγεθούσα = Κέντρο έφιππων τοξοτών. Θρακικά sar = άλογο + γέτα (< σαγέτα, σαγίτα, σαΐτα = βέλος), gethate = κέντρο.
• Ζαρμιγεθούσα = Ακρόπολη κτισμένη από πασσάλους σε βουνοκορφή (< gher-mi = κορυφή του βουνού, gher = πέτρα ψηλή)
• Ζαρμιγεθούσα = Η πόλη του θερμού ποταμού Θρακικά zarmi = ζεστό (ζεματιστό) / σανσκριτικό gharma = ζεστό)[11].
• Ζαρμιγεθούσα = Παλλάτι που φωτίζει τον κόσμο της ζωής. zaryma = παλλάτι» (σανσκριτικά harmya = παλλάτι), zegeth = κόσμος της ζωής (σανσκριτικά jagat- = πάω και jigat- = κινητικότητα, κόσμος της ζωής και usa (< ύλα, ύλη) = φωτιστικό, διαφωτιστικό, καύση.
• Τέλος, λένε, ίσως να είναι σύνθεση SARMIS ET GETUSA = πρωτεύουσα / βασιλική αυλή των Σαρματών και των Γετών έπειτα από την συμμαχία τους κατά τη διάρκεια των Δακικών Πολέμων στις αρχές του 1ου αιώνα. Η πόλις βέβαια είναι πολύ αρχαιότερη.
• 

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Η ακρόπολη, είναι ένα τετράπλευρο, που σχηματίζεται από ογκολίθους (χαρακτηριστικό της δακικής τοιχοποιίας – murus dacicus), σε πέντε άνδηρα, σε μια έκταση σχεδόν 30.000 τ.μ.!

Η ιερή ζώνη έχει ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα κυκλικά και ορθογώνια ιερά της Δακίας. Περιλαμβάνει 7-8 ορθογώνιους ναούς, με τις βάσεις των στηλών στήριξης τους να είναι ακόμα ορατές σε κανονικές σειρές! Ίσως η πιο αινιγματική κατασκευή στην τοποθεσία αυτή είναι το μεγάλο κυκλικό ιερό. Αποτελούνταν από ένα σύνολο ξύλινων στύλων, σε σχήμα D, που περιβαλλόταν από έναν ξύλινο κύκλο, ο οποίος με την σειρά του περιβαλλόταν από ένα χαμηλό πέτρινο κράσπεδο. Η διάταξη των στύλων έχει μια κάποια ομοιότητα με το πέτρινο μνημείο στο Stonehenge στην Αγγλία![12] Τα αρχαιολογικά ευρήματα υποδηλώνουν επίσης ότι ο θεός Ζάλμοξις των Δακών και ο αρχιερέας του, είχαν σημαντικό ρόλο στην θρακοδακική κοινωνία αυτή την εποχή.[13]

Υπάρχει και ένα τεχνούργημα ίσως ηλιακό ρολόι. Ίσως από την ελληνική γνώση γεωμετρίας και αστρονομίας.

Οι άμαχοι πολίτες, ζούσαν κάτω από την ακρόπολη, σε οικισμούς κτισμένους σε τεχνητές αναβαθμίδες, όπως αυτό στο Feţele Albe. Ένα σύστημα κεραμικών σωλήνων διοχέτευε τρεχούμενο νερό στις κατοικίες των ευγενών.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Δάκες εκδίωξαν απ’ εδώ τους Βοΐους.

Προς το τέλος της βασιλείας του, ο Βουρεβίστας, βασιλιας των Γετών-Δακών, μετέφερε την πρωτεύουσα από την Αργεδάβα / Αργεδάβη στην Σαρμιγεθούσα. Αυτή χρημάτισε πρωτεύουσα της Δακίας για τουλάχιστον για 150 χρόνια, και έφτασε στο ζενίθ της, υπό τον βασιλιά Δεκέβάλο. Η κοινωνία αυτή στην Δακία της Θράκης είχε υψηλό βιοτικό επίπεδο.

Ευρέθησαν ακόμη:

• ένα ορειχάλκινο και ξύλινο ιατρικό κουτί, με σιδερένια λαβή, που περιείχε νυστέρι, τσιμπιδάκια, ελαφρόπετρα σε σκόνη και μικροσκοπικά δοχεία για φαρμακευτικά προϊόντα!
• ένα τεράστιο αγγείο, 0,6 Χ 1,04 μ., που φέρει μια επιγραφή στο ρωμαϊκό αλφάβητο: DECEBAL PER SCORILO, δηλαδή «Δεκέβαλος, υιος του Σκορίλου», ασβεστολιθικοί ογκόλιθοι με ελληνικά γράμματα και χρυσά νομίσματα με την επιγραφή «ΚΟΣΟΝ».
• σιδηρουργεία, βόρεια του ιερού. Δείχνουν την ικανότητα των Δακών Θρακών στην κατεργασία μετάλλων: Εργαλεία, όπως λαβίδες, σφυριά και άκμονες (που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή περίπου 400 μεταλλικών αντικειμένων), δρεπάνια, τσάπες, τσουγκράνες, αξίνες, αγκίστρια κλαδέματος, μαχαίρια, άροτρα, ξυλουργικά, όπλα (μαχαιρίδια, καμπύλα «δακικά μαχαίρια», αιχμές δοράτων και ασπίδες).

Αυτή η άνθηση του πολιτισμού των Δακών έλαβε απότομα τέλος, όταν οι ρωμαϊκές λεγεώνες του Τραϊανού κατέστρεψαν την πόλη και εκτόπισαν τον πληθυσμό της… Πέντε χρόνια την πολιορκούσαν οι Ρωμαίοι! Τα τείχη της Σαρμιγεθούσας διαλύθηκαν, εν μέρει, στο τέλος του Α΄ Δακικού Πολέμου (102 μ.Χ.). Τότε ξανακτίσθηκε ένα μέρος της πόλεως με την μορφή ρωμαϊκής οχύρωσης. Τα τελευταία τείχη ξανακαταστράφηκαν στην συνέχεια, πιθανώς από τους Δάκες, αυτήν την φορά, και στην συνέχεια ξανακτίσθηκαν μετά την επιτυχή πολιορκία της τοποθεσίας το 105 – 106 μ.Χ. – την επώνυμη Μάχη της Σαρμιγεθούσας (106 μ.Χ.). Οι Ρωμαίοι κατακτητές ίδρυσαν στρατιωτική φρουρά και την περιοχή ονόμασαν Sarmizegetusa Regia. Αργότερα, η πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Δακίας ιδρύθηκε 40 χλμ. από την ερειπωμένη πλέον οπαλαιά πρωτεύουσα της Δακίας και επήρε το ρωμαϊκό όνομα Colonia Ulpia Traiana Augusta Dacica Sarmizegetusa ή απλώς Colonia Dacica.

Το 2011 οι υπάλληλοι μιας εταιρείας… κατέστρεψαν μέρος της αρχαίας τοποθεσίας για να κτίσουν ένα… πάρκινγκ 3.000 τ.μ., θέτοντας το τείχος της ακρόπολης σε κίνδυνο κατάρρευσης, σε μήκος περίπου 30 μ.!..

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.7.2011.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Ackner M. J. – Fr. Müller «The Roman inscriptions in Dacien», εκδ. Von Tendler & Comp., Βιέννη, 1865.
• Daicoviciu C. «Cetatea Dacică de la Piatra Roşie: monographie arheologica», εκδ. Academiei Republicii Populare Romîne, 1954.
• Daicoviciu C. και Al. Ferenczi «Aşezările dacice din Munţii Orăştiei , Editura Academiei Republicii Populare Române, 1951».
• Λεκακης Γ. «Κωνσταντινουπολη και Αγια Πετρουπολη».
• Matyszak Ph. «The Enemies of Rome: From Hannibal to Attila the Hun», Thames and Hudson, 2009.
• Ruggles Cl. L. N. «Ancient astronomy: an encyclopedia of cosmologies and myth», εκδ. Greenwood, ABC-CLIO, 2005.
• Russu I. I. καθηγητής «The Language of Thraco-Dacians».
• Porphyrogenitus Constantine VII «De Administrando Imperio» μτφρ. Moravcsik Gyula, R. J. H. Jenkins. Ουάσιγκτον, District of Columbia: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies Trustees for Harvard University, σελ. 40 – 41, 1967.
• ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το βραυρωνικό άγαλμα εκλάπη από τους Πέρσες και το πήγαν στα Σούσα (το 480 π.Χ.). Ο Μακεδόνας βασιλιάς Σέλευκος Α’ το έδωσε στους κατοίκους της Λαοδικείας. Τον 3^ο αιώνα μ.Χ έλεγαν ακόμη ήδη ότι ο ίδιος ο Ορέστης έφερε το άγαλμα στη Λαοδίκεια!

[2] Τα Κόμανα ετυμολογούνται από την αρχαία ελληνική λέξη κόμη εις ανάμνησιν ότι ο Ορέστης εδώ έκοψε την κόμη του, τα μαλλιά του, και απαλλάχθηκε από την ασθένεια.

[3] Τα ιερά λείψανά του μεταφέρθηκαν στην Ρώμη. Θάφτηκαν στην πλαγιά του λόφου του Καπιτωλίου, μπροστά από τον ναό του θεού Κρόνου, δίπλα στο Ναό της Ομονοίας. Θεωρήθηκε ο ιδρυτής της λατρείας της Αρτέμιδος στην ιταλική χερσόνησο (αρικιανή λατρεία της Ντιάνας Νεμίας), η οποία περιλάμβανε αναπαράσταση «ανθρωποθυσιών»: κάθε ξένος που εισερχόταν στην ακτή, «θυσιαζόταν» στην θεά, επαναλαμβάνοντας έτσι το τελετουργικό της Ταυρίδος. Ένα άτομο έκοβε ένα κλαδί από ένα ιερό δένδρο (το περίφημο «χρυσό κλαδί») και με αυτό αναμετρώνταν με τον ιερέα. Αν κέρδιζε, μπορούσε να πάρει την θέση του.

[4] Δάμα = η θρακική / δωρική λέξις δήμος.

[5] Οι κάτοικοί της ξερριζώθηκαν από αυτήν και ίδρυσαν την Νέα Ορεστιάδα, στον νυν νομό Έβρου Θράκης.

[6] Και νυν Oroșteiu / Orăștie. Παλαιά ελέγετο και Σαξόπολις (γερμανικά Broos ή Brosz, ουγγρικά Szászváros) στον 45^ο παράλληλο [45° 50′ 25″ N, 23° 11′ 58″ E] είναι μια μικρή πόλις στα νότια της λεκάνης της Τρανσυλβανίας, 4 χλμ. νότια του ποταμού Μάρι(*), Β. των βουνών Șureanu (όρη Mühlbacher) στο λεγόμενο Κάτω Δάσος. Στο στόμιο του Sibișel στον Orăștie – έναν αριστερό παραπόταμο του Mures – 30 χλμ. Α. της πρωτεύουσας της περιοχής, Σαργετία(***) και 370 χλμ. από το Βουκουρέστι. Ήδη από την αρχαιότητα, η περιοχή γύρω από το Orăștie ήταν κέντρο του γηγενούς θρακικού πληθυσμού των Δακών του Καρπαθιακού Τόξου.

Έχουν βρεθεί ευρήματα, που μαρτυρούν την παρουσία οικισμών από τον 7ο – 9ο αιώνα μ.Χ. στην θέση ενός παλαιού βάλτου – στην νυν θέση του κέντρου της παλαιάς πόλης. Σώζονται ερείπια του 10ου αιώνα, όταν και χτίστηκε η πρώτη οχύρωση με υπερυψωμένα χώματα και ξύλινα καλύμματα. Η πόλη αναφέρεται, για πρώτη φορά, με το όνομα Waras, το 1224, στον «Χρυσό Χάρτη» (Andreanum) του Ούγγρου βασιλιά Ανδρέα Β΄. Οι  Οθωμανοί την πολιόρκησαν (1420, 1438) και το 1479, την πυρπόλησαν, αλλά ηττήθησαν. Το 1433 στα μητρώα του Βατικανού, καταγράφονται μερικοί προσκυνητές από την Τρανσυλβανία, το Μπανάτ και την Βλαχία. Ανάμεσά τους ήταν ο Πέτρος, γιος του Βλασίου της Ορέστειας, που ασπαζόταν την Ανατολική Ορθόδοξη πίστη (grecorum). Βαπτίσθηκε την ημέρα της Αγίας Τριάδας στην Καθολική Εκκλησία του Αγίου Πέτρου στην Ρώμη, παρουσία του Ιωάννη Σιγισμόνδου, βασιλιά της Ουγγαρίας. Ήταν στρατιωτικός του βασιλιά, και έλαβε μέρος σε πολλές στρατιωτικές ενέργειες κατά των Τούρκων και των Βοημίων. Εδώ, το 1582 τυπώθηκε η Παλαιά Διαθήκη, μια από τις πρώτες μεταφράσεις της Βίβλου στα ρουμανικά. Ιδρύθηκε προτεσταντικό σχολείο από τον πρίγκηπα Μιχαήλ Α’ Απάφι (1663). Άνοιξε το πρώτο φαρμακείο (1693). Μέχρι τον 17^ο αιώνα ανήκε στο πριγκηπάτο της Τρανσυλβανίας, έχαιρε ευνοίας ως έδρα των Σαξόνων και αυτοκυβερνήθηκε με το δικό της καταστατικό. Το 1733 το φορολογικό μητρώο ανέφερε 2.800 κατοίκους σε 568 οικογένειες: 240 ρουμανικές, 170 ουγγρικές, 100 σαξονικές, 50 τσιγγάνικες και 8 ελληνικές. Το 1738 έπεσε πανούκλα. Το 1869 ιδρύθηκε η πρώτη τράπεζα, η Brooser Vorschuss-verein (σήμερα Banca Ardeleana). Αξιοθέατό της, τα ερείπια της ρουμανικής ελληνοκαθολικής εκκλησίας, του 18^ου αι., η οποία κατεστράφη από πυρκαγιά το 1810. Έχει κριθεί διατηρητέο ​​κτήριο. Το 1935, η ελληνοκαθολική ενορία έκτισε μια νέα εκκλησία, αλλά έπρεπε να την παραδώσει στην ορθόδοξη ενορία, αφού το ρουμανικό κομμουνιστικό καθεστώς απαγόρευσε την άσκηση της πίστης τους. Στα τέλη του 2000, η ​​ενορία άρχισε να κτίζει ξανά εκκλησία, η οποία ολοκληρώθηκε το 2008.

(*) Ο ποταμός αναφέρθηκε, για πρώτη φορά, από τον Ηρόδοτο (485 π.Χ.) με το όνομα Μάρις. Ο Στράβων τον ονομάζει Μάρισος – λατινικά Marisus > Μορήσης (σε έγγραφο του Βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ'(**), το 948 μ.Χ. > Mureș Morisis > γερμανικά Mieresch, Marosch ή Muresch > τουρκικά Maroş ή Muriş > πολωνικά Marusza.

(***) Έγινε Δέβα (= κάστρο στα θρακο-δακικά) > Deva / Déva, γερμ. Diemrich, Schlossberg, Denburg.

[7] Νυν Sarmisegetusa / Sarmisegethusa / Sarmisegethuza, Zarmizegethoúsa, στην έκταση που κατέχει νυν η Ρουμανία. Δεν πρέπει να συγχέεται με την Ulpia Traiana Sarmizegetusa, την πρωτεύουσα της Δακίας, που χτίστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό, περίπου 40 χλμ. πιο μακριά.

Στα βουνά Ορέστεια. Ο λόφος ονομάζεται Gradistea-Muncellului [45.6219°N 23.3093°E], στην κομητεία Hunedoara της Τρανσυλβανίας, κοντά στο χωριό Grădiștea de Munte στον δήμο Orăştioara de Sus.

[8] Από το 1995 υπάρχει συνεργασία μεταξύ του Ινστιτούτου Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κολωνίας και, από την πλευρά της Ρουμανίας, του Εθνικού Μουσείου Ιστορίας της Τρανσυλβανίας και του Πανεπιστημίου Babeș-Bolyai του Κλουζ.

[9] Ή Σαργετίας. Πιθανόν ο νυν Strei, Strey / Sztrigy / Strell. Κρυμμένος στον πυθμένα του ποταμού Σαργεσία ευρέθη ο «Θησαυρός του Δεκέβαλου», από τους Ρωμαίους μετά την κατάκτηση της Δακίας υπό τον Τραϊανό. Σε κρυψώνα που είχε φτιάξει, εκτρέποντας τον ποταμό! Υπολογίζεται σε 165 τόνους χρυσού και 300 τόνους ασήμι! Μέρος του ευρίσκεται στο Kunsthistorisches Museum, της Βιέννης Αυστρίας, του Κλουζ Ρουμανίας, κ.α. Ο νυν Στρέι αφού διασχίσει την πόλη Καλάνη και τα χωριά Πέτρος, Βάρος, Λιβαδιά, Γαλάτσι, Βρετέα (Română και Streiului), κ.ά., εκβάλλει στον ποταμό Μάρι, στο ψαροχώρι Ισημερία.

[10] Παρόμοιο όνομα βρέθηκε και στην Λυκία. Βλ. Αυστριακό ερευνητή (τσέχικης εθνικότητας) Wilhelm Tomaschek, στην εθνολογική μελέτη «Old Thracians». Και Pârvan, και Βούλγαρο μελετητή Dimitar Decev, κ.ά.

[11] zeget σανσκριτικό sarj- sarjana = ροή, βακτριανικό harez- / harezâna, κλπ.

[12] Βλ. Cl. L. N. Ruggles, 2005.

[13] Matyszak, Philip, 2009.

Dacian capital, Sarmisegetusa, Sarmizegethusa, Sarmisegethusa, Sarmisegethuza, Sarmageze, Sarmategte, Sermizegetusa, Zarmizegethusa, Zarmizegethousa, Zarmizegetusa, Zermizegethouse Ορεστης αρχαια αινιγματικη πολη αρχαιων Θρακων ακροπολις, ακροπολη υψομετρο στοουνχεντζ Stonehenge Θρακης Λεκακης αρχαιοι Θρακες αινιγμα πολις αρχαιοι Θρακες ακροπολεις, Stonehenge στοουνχεντζ Θρακη λατρεια Ζαλμοξις Ματι του Ηλιου τοπωνυμιο ονομα Πελοπιδης Μυκηναιος βασιλιας Ορεστειον, Ορεστειο Ορεστις, Ορεστιδα Ορεστιας Ορεστιαδα αρχαιος αρχαιο Ελλαδα περιπλανηση μητροκτονια, Παυσανιας, πετρα καθισμα δρομος μανια Μανη Πελοποννησου Πελοποννησος λακωνιας μεσσηνιας δαγκωμα δακτυλο κοψιμο μαλλια κουρα κουρεμα κλεος Ορεστες, κατοικοι ορεινη περιοχη Μακεδονια Ηπειρος αργος Ορεστικο Καστορια Αγαμεμνονας Αγαμεμνων Ευριπιδης, Στραβων μητροκτονος, αγαλμα ναος ηρας θεα ηρα Μυκηνες αργολιδας ααγαλματα πολεις Ανατολικη Μεσογειος Αρτεμιδος Αρτεμιδας Αρτεμιδα Αρτεμις Αρτεμη ταυρις Ταυριδα, Βραυρωνα Βραυρων Αττικης αττικη Λιμναιον Λιμναιο Λακωνια αργος εξαγνισμος θεοι Αρκαδια, Ορεσβασιος μετονομασια Μεγαλοπολη Μεγαλοπολις Ευβοια, Αργολιδα, Αργολις νησι του Απολλωνος Απολλωνα Απολλωνας Απολλων Σμινθεας Σμινθευς / Smintheus Κεα Κυκλαδων κυκλαδες Τενεδος Δωδεκανησα, Πατμος Ροδος, Καππαδοκια, Κωμανα, ιδρυση Κιλικια / Καταονια, Ιεραπολη, Ιεραπολις Κασταβαλα / Castabala, Συρια, ορη ορος Αμαν / Aman, Μηδια / Media αγνωστη αταυτιστη Ποντος Μηδες Περσια ιραν Καλαβρια Ρηγιο, Rhegium Καυλωνια Caulonia Βρουτιο Βρουττιο / Bruttium, Απουλια, ταρας Ταραντας / Tarentum Apulia, Σικελια, Τυνδαριδα Τυνδαρις Tyndaris Λατιο, λατσιο Αρικια / Aricia, Θρακη, Ουσκουδαμα Uskudam – Αδριανουπολις Αδριανουπολη Δακια βουνα αμυντικο συστημα πρωτευουσα της Δακιας δακτυλιος φρουριο καστρο Sarmizegetusa, κοστεστι μπλινταρου Costesti Blidaru, πιατρα ροσι Piatra Rosie, κωστεστι Costești κετατουη Cetatuie, καπαλνα μπανιτσα μπανιτα Capalna Banita μνημειο παγκοσμια πολιτιστικη κληρονομια ουνεσκο UNESCO στρατηγικο αμυνα Ζαρμιγεθουσα 45^ος παραλληλος Γετες Δακες Ελληνες Τρανσυλβανια προηγμενος πολιτισμος Ρωμαιοι βασιλικη κατοικια στρατιωτικο θρησκευτικο πολιτικο κεντρο πολεμος Ρωμαικη Αυτοκρατορια κορυφη κοιτασμα χαλκου, χρυσου σιδηρου χρυσος σιδηρος εμποριο πολιτιστικες ανταλλαγες, πληθυσμος Νεολιθικη εποχη αρχαιολογικα ευρηματα Λουζατια βορεια Ευρωπη πολωνια γερμανια Χαλκος ουρνφιλντ Urnfield Μαυρη Θαλασσα ποντος ανασκαφη 18ος αιωνας μχ αποχετευση, μυστικα μεταλλουργια ασβεστολιθος καναλι αποβλητα εξαγωγη αργυρος ρυπανση τεραστια στρογγυλη κατασκευη Ιερο Βωμος Ηλιος αστρονομικο ημερολογιο, αστρονομια ηλιακο ρολοι ακριβεια θρησκευτικη τελετουργια τελετη συμπαν πνευματικη τεχνολογικη αρχιτεκτονικη πολυπλοκοτητα ασβεστολιθικη αποχετευσεις, πετροκυκλος, προηγμενη γνωση πρακτικη χαμενη ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ποταμος Σαργεσιας Sarmizegetusa Σαρμος / Sarmos / Zarmos = θρακικο Ερμης Εστια zegetousa, σανσκριτικα harmya = οικογενεια εφιππος τοξοτης θρακικα σαρ ζαρ sar αλογο + γετα σαγετα, σαγιτα, σαιτα = βελος, πασσαλος βουνοκορφη ghermi θερμος ποταμι ζαρμι zarmi ζεστο ζεματιστο παλλατι παλατι zaryma ζωη κινητικοτητα, usa υλα, υλη φωτιστικο, διαφωτιστικο, καυση SARMISETGETUSA βασιλιας αυλη Σαρματες συμμαχια Δακικοι Πολεμοι 1ος αρχαιοτερη ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ τετραπλευρο, ογκολιθος δακικη τοιχοποιια murus dacicus ανδηρο ιερη ζωνη κυκλικο ορθογωνιο ιερον ορθογωνιος ναοι στηλη ξυλινος στυλος  σχημα D, ξυλο κυκλος, πετρινο κρασπεδο ομοιοτητα Αγγλια αρχαιολογικο ευρημα Ζαλμοξις / Zalmoxis αρχιερεας θρακοδακικη κοινωνια τεχνουργημα γεωμετρια αστρονομια αμαχοι πολιτες, οικισμος τεχνητη αναβαθμιδα Fetele Albe φετελε αλμοε κεραμικος σωληνας νερο κατοικια ευγενεις ΙΣΤΟΡΙΑ Βοιοι βασιλεια Βουρεβιστας, βασιλευς ΓετοΔακες Αργεδαβα Αργεδαβη Δεκεβαλος Decebal Decebalus κοινωνια υψηλο βιοτικο επιπεδο ορειχαλκινο ξυλινο ιατρικο κουτι, ιατρικη σιδερενια λαβη νυστερι, τσιμπιδακι ελαφροπετρα σκονη μικροσκοπικο δοχειο φαρμακευτικα προιοντα φαρμακο τεραστιο αγγειο, επιγραφη ρωμαικο αλφαβητο λατινικα Σκοριλος / Scorilus ελληνικα γραμματα χρυσα νομισματα ΚΟΣΟΝ σιδηρουργειο κατεργασια μεταλλα εργαλειο λαβιδα, σφυρι ακμονας μεταλλικα αντικειμενα δρεπανι, τσαπα τσουγκρανα αξινα, αγκιστρι κλαδεμα μαχαιρι, αροτρο ξυλουργικο οπλο μαχαιριδιο, καμπυλο δακικο αιχμη δορυ ασπιδα ρωμαικες λεγεωνες Τραιανος καταστροφη εκτοπισμος πληθυσμος πολιορκια τειχος 2ος 102 οχυρωση 105 – 106 μαχη της Σαρμιγεθουσας κατακτητες κατοχη ιδρυση στρατιωτικη φρουρα Sarmizegetusa Regia ερειπωμενη παλαια κολωνια κολονια Colonia Ulpia Traiana Augusta Dacica Sarmizegetusa Colonia Dacica 2011 εταιρεια παρκινγκ τειχη γλωσσα κωνσταντινος πορφυρογεννητος βυζαντιο βραυρωνια κλοπη αρχαιοκαπηλια Περσες Σουσα 5ος 480 Μακεδονας Μακεδονια Σελευκος Α Λαοδικεια 3^ος κομανα κομη μαλλια απαλλαγη ασθενεια Comana / Comani ιερα λειψανα Ρωμη λοφος Καπιτωλιου, Καπιτωλιο Κρονος Ομονοια Concord ιδρυτης ιταλικη χερσονησος αρικιανη Ντιανα Νεμια αναπαρασταση ανθρωποθυσια ξενος ακτη θυσια τελετουργικο κλαδι δενδρο χρυσο κλαρι αναμετρηη ιερεας δαμα δωρικη λεξις δημος Νεα νομος εβρου εβρος Orosteiu / Orastie οροστειου οραστις Σαξοπολις Σαξοπολη Saxopolis γερμανικα μπροος μπροζ Broos ή Brosz, ουγγρικα σαζαβαρος Szaszvaros λεκανη ποταμος Μαρι μαρις μαρης βουνα σουρεανου sureanu ορη μυλμπαχερ Muhlbacher Κατω Δασος / Unterwald στομιο σιμπισελ Sibisel παραπoταμος μουρες Mures Σαργετια γηγενης θρακικος Καρπαθιακος Τοξος καρπαθια 7ος – 9ος βαλτος ερειπια 10ος πρωτη οχυρο καλυμμα φορα βαρας Waras, 13ος 1224, Χρυσος Χαρτης Andreanum Ουγγρος βασιλιας Ανδρεας Β Οθωμανοι 15ος 1420, 1438 1479, πυρποληση ηττα 1433 μητρωο Βατικανο προσκυνητης Μπανατ Βλαχια Πετρος / πετρου Petru, Βλασιος de Orastiia ανατολικη Ορθοδοξη πιστη ελληνικη grecorum Βαπτιση Αγια Τριαδα Καθολικη Εκκλησια Αγιος Πετρος Σιγισμονδος Ουγγαρια στρατιωτικος Τουρκοι Βοημια 16ος 1582 τυπογραφειο Παλαια Διαθηκη, μεταφραση Βιβλος ρουμανικα προτεσταντες προτεσταντικο σχολειο πριγκηπας Μιχαηλ Α Απαφι 17ος 1663 πρωτο φαρμακειο 1693 πριγκηπατο Τρανσυλβανιας, ευνοια εδρα Σαξονες καταστατικο συνταγμα 18ος 1733 φορολογια κατοικοι οικογενειες ρουμανοι ουγγροι σαξονια τσιγγανοι ελληνες 1738 πανουκλα 19ος 1869 τραπεζα, Brooser Vorschuss verein Banca Ardeleana αξιοθεατο ρουμανικη ελληνοκαθολικη πυρκαγια 1810 διατηρητεο ​​κτηριο 1935, ενορια ορθοδοξη ρουμανικο κομμουνιστικο καθεστως κομμα απαγορευση ασκηση 2000, 2008 κομμουνισμος Ηροδοτος 485 Στραβων Μαρισος Marisus > Μορησης εγγραφο Βυζαντινος αυτοκρατορας Ζ 10ος 948 Mures Morisis γερμανικα μιερες Mieresch, μαρος Marosch  Muresch τουρκικα Maros ή Muris μουρης πολωνικα μαρουζα Marusza Δεβα θρακοδακικα ντεβα Deva ντιμριχ Diemrich, σλοσμπεργκ Schlossberg, Denburg ντενμπουργκ Sarmisegetusa / Sarmisegethusa / Sarmisegethuza, Zarmizegethoúsa, Ρωμαιος αυτοκρατωρ γκραντιστεα μουνκελουλουι Gradistea Muncellului κομητεια χουνεντοαρα Hunedoara χωριο de Munte Orastioara de Sus 1995 Ινστιτουτο Αρχαιας Ιστοριας Πανεπιστημιο Κολωνια Εθνικο Μουσειο Ιστορια Babes Bolyai Κλουζ Σαργετιας στρει Strei, στρευ Strey / Sztrigy / στρελ Strell κρυμμενος Θησαυρος κρυψωνα εκτροπη ποταμου ασημι Kunsthistorisches Museum Βιεννη Αυστρια Καλανη / Calan καλαν χωρια Πετρος / Petros, Βαρος / μπαρου Baru, Λιβαδια / λειβαδια Livadia, Γαλατσι / Galati, γκαλατι Βρετεα / Bretea Romana μπρετεα Bretea Streiului, εκβολη ψαροχωρι Ισημερία / Simeria σιμερια Λυκια Αυστριακος ερευνητης τσεχος εθνολογικη μελετη Old Thracians  Parvan, παρβαν Βουλγαρος Decev, ροη, βακτριανη harezana