Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

12.3 C
Athens
Παρασκευή, 14 Φεβρουαρίου, 2025

Τοπωνύμια μαρτυρούν πανάρχαια σχέση της Λέσβου με τους ύμνους: Λεπέτυμνος, Όρδυμνος, Μήθυμνα – των Στ. Δωρικού – Γ. Λεκάκη

Των dr. Ing. Σταύρου ΔωρικούΓιώργου Λεκάκη

Λεπέτυμνος

Όρος της Λέσβου.[1]

Ἀπό τήν λέξιν λεπτός (= ἐκλελεπισμένος, λεπτός ἰσχνός, ἀδύνατος, μικρός, ἐλαφρός, εὐφυής, λατ. / lepidus = χαρίεις, κομψός, εὐάρεστος, λεπτός, εὐφυής).

Ἀπό τήν ἴδια ρίζα σέ διάφορες μεταπτωτικές βαθμῖδες (λεπ- / λοπ- / λωπ- / lap-) ἔχομεν τά κάτωθι:

  • λέπω = ἀφαιρῶ τό κέλυφος, ἐκδέρω
  • λεπαῖος = ἀπόκρημνος, πετρώδης, λατ. lapis = λίθος)
  • λέπας = βράχος, ἀπόκρημνος πέτρα, βουνόν
  • λέπος καί λοπός = λεπίς, λέπιον, φλοιός
  • λέπυρον = φλοιός, φλούδα, κέλυφος, τσώφλι
  • λέπρα = ἐπειδή ἀπολεπίζεται
  • λώπη καί λῶπος = κάλυμμα, ἱμάτιον, δερμάτινος μανδύας (κυρ. τό καλῶς ἐκδαρέν δέρμα)
  • λοβός = κέλυφος τῶν ὀσπρίων
  • λέβινθος = ἐρέβινθος, ρεβύθι
  • λεβηρίς = ἡ φλούδα τοῦ κουκιοῦ (Ἡσυχ.), τό φιδοπουκάμισο

Κύρια ὀνόματα καί τοπωνύμια:

  • Λεπτή ἄκρα

1) ἀκρωτήριον τῆς Αἰθιοπίας

2) ἀκρωτήριον τῆς νοτίου ἀκτῆς τοῦ Εὐξείνου

καί

  • παφλαγονικός ὄρμος μεταξύ ποταμῶν καί Ἀρμίνης.
  • Λέπτις = Δύο μεσογειακές παράλιες ἀφρικανικές πόλεις.
  • Λεπτό = Νησί τῶν Δωδεκανήσων(*) μεταξύ Καλύμνου και Ἀλικαρνασσοῦ.
  • Λεπτίνης = Ὄνομα τριῶν στρατηγῶν τῶν Συρακουσῶν και ἑνός Ἀθηναίου πολιτικοῦ.

Ἐτυμολογική ἀνάλυσις

  • λεπτ-ος
  • α) λετπος → λεσπος → λεσβος
  • β) λεπετος → (θέμα: λεπετ-) ὅπου α) – ἀναγραμματισμός πτ/τπ

– τροπή τ/σ (πρβλ. συ / δωρ. τυ)

– δάσυνση χελικοῦ π/β

α) Ἀνάπτυξη συνοδίτη φθόγγου ε (πρβλ. σταθμός / σταθιμός)

Ἔχομεν τό ὑμήν (γεν. ὑμένος) = γαμήλιος ἀναφώνησις ὑπό μορφήν ἄσματος (μέ θέμα: ὑμεν-

λεπετ- + υμεν- = λεπετυμενἐξ οὗ τό ρῆμα: λεπετυμεν-ῶ. Καί τέλος μέ τήν κατάληξη παραγώγου ἐκ ρήματος –ος (σημαῖνον τό ἀποτέλεσμα τῆς ἐνεργείας) ἔχομε τό οὐδέτερον (ἤ τήν μετοχήν αρσ.) λεπετύμενος καί με ἀπώλειαν τοῦ ε: λεπέτυμνος (ἀνάβαση τοῦ τόνου λόγω οὐσιαστικοποιήσεως του).

(ἀνάλογο ἔχουμε καί στό ὕμενος / ὕμνος) μέ σημασίαν «τόπος τῶν λεπτῶν, εὐχαρίστων τραγουδιῶν», «τόπος τῆς λεπτῆς μελωδίας», «τόπος τῆς εὐχάριστης μουσικῆς ποιήσεως».[2]

Ὁπότε χαριτολογώντας, φαίνεται ὅτι ἀπό τά πανάρχαια λοιπόν χρόνια προδιεγράφη ὁ ρόλος τῆς Λέσβου ὡς πατρίδος τῆς λυρικῆς ποιήσεως.

Μήθυμνα

Τό τοπωνύμιο Μήθυμνα[3] εἶναι σύνθετο ἀπό τίς λέξεις μήτις[4] καί ὕμενος (ὕμνος).

Τό πρῶτο συνθετικό μῆτις (ρίζα μητ-) ἔχει τήν σημασίαν:

  • ἰκανότης περί τό συμβουλεύειν, συμβουλή, σχέδιον, σύνεσις,
  • σοφία, εὐφυΐα. Ἀπό τήν ἰδίαν ρίζαν καί τά ρήματα μητιάω (= διαβουλεύομαι, μελετῶ, ἐπινοῶ) καί μητίομαι (= μηχανῶμαι, ἐπινοῶ, σχεδιάζω).

Ὅσον ἀφορᾶ στό δεύτερο συνθετικό βλ. Λεπέτυμνος.

Ἀπό τήν λέξη ὕμνος ἔχομε τήν ρίζα ὑμν-,

ἐνῶ ἀπό τό πρῶτο συνθετικό τήν ρίζα μητ-

μητ + ὑμν = μηθυμν

καί μέ τήν κατάληξιν θηλυκοῦ γένους –α ἔχομε: μηθυμνα δηλαδή Μήθυμνα[5].

Ἐπειδή ἡ ρίζα μητ- ἔχει σημασίες σχετικές μέ τό πνεῦμα μποροῦμε νά τολμήσουμε νά ποῦμε ὅτι «ἡ Μήθυμνα εἶναι ἡ πόλις τῶν σχεδιασμῶν καί τῆς ἐπινοήσεως ὅπου μέ σύνεση, σοφία και εὐφυΐα δημιουργοῦνται ὕμνοι», ὅπου γεννήθηκαν καί ἔζησαν μεγάλοι λυρικοί ποιητές ὅπως ὁ Ἀρίων.

Όρδυμνος

Όρδυμνος[6], ὅρος τῆς Λέσβου.

1) Ἀπό τό ἐπιτακτικόν ο-, π.χ. κελλιο = τρέχω ἐξ οὗ και κέλης = δρομικός ἵππος (σ.σ.: > Κέλτες)

Ἀπό τήν λέξη, δρυμός (= δάσος ἐκ δρυῶν) ἐξ οὗ καί δρυμνός (= ὁ ὁμοιάζων μέ δρυμόν ἤ ὁ καλυπτόμενος ἐκ δρυῶν),

ὁπότε ο + δρυμνός = ὄδρυμνος καί μέ τόν ἀναγραμματισμόν – δρ / ρδ: ὄρδυμνος.

2) Ἀπό τήν λέξη ὄρος καί τήν λέξη δρυμός τά θέματα ορκαί δρυμος + δρυμ- = ορδρυμ- καί μέ τήν κατάληξη –νος: ὄρδυμνος, καί μέ ἁπλοποίηση τοῦ συμπλέγματος ρδρ → ρδ μέ σίγηση τοῦ δεύτερου ρ: ὄρδυμνος.

ΠΗΓΗ: Στ. Δωρικός «Ετυμολογική περιπλάνησις», εκδ. Πελασγός, 2022. Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.10.2022.

ΣΗΕΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Είναι το μεγαλύτερο βουνό της Λέσβου (υψηλότερη κορυφή Βίγλα = παρατηρητήριο, 968 μ. όπου ξωκκλήσι αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία). Ευρίσκεται στα βόρεια του νησιού. Είχε ένα ιερόν του Αστεροσκόπου Απόλλωνος(***) προς τιμήν του ήρωα Λεπέτυμνου, μνημείο του ήρωος Λεπέτυμνου και τον τάφο του Παλαμήδη. Από τον Μύρσιλο τον Λέσβιο μαθαίνουμε ότι «εν τῷ ὅρει φύσιν Λεπετύμνω, ἱερὸν Ἀπόλλωνος(***) εἶναι καὶ ἡρῷον Λεπετύμνου, ἐφ ὢ καθάπερ ἐν τῷ Κράνωνι, δύο μόνον εἶναι κόρακας(**), ὄντων οὐκ ολίγον ἐν τοῖς πλησίον τόποις. – βλ. Όμηρος, Θεόφραστος.

Σήμερα το βουνό περιβάλλεται από τα χωριά: Πελόπη, Υψηλομέτωπο, Κάπη, Άργεννος, Συκαμιά, Βαφειός και Λεπέτυμνος, όλα με ιδιαίτερη ετυμολογική σημασία.

Η ΛΕΣΒΟΣ ανήκει στον ΚΟΣΜΟ του 5:

  • Έχει 5 βουνά: Λεπέτυμνος, Όρδυμνος, Μάκιστος, Κρεών και Όλυμπος (Πλίνιος, 5.XXXIX) και
  • είχε 5 θυγατέρες ο πρώτος βασιλιάς της, ο Μακαρεύς ο Ρόδιος(*): Μυτιλήνη, Αγαμήδη, Άντισσα, Αρίσβη και Ίσσα, οι οποίες ίδρυσαν 5 πόλεις. ΔΙΑΒΑΣΤΕ Γ. Λεκάκη: Ο ΚΟΣΜΟΣ του 5.

[2] Άλλα τοπωνύμια σχετικά με τον Ύμνο, είναι μόνο:

  • Η Τύμνος, στον όρμο Θυμνιάδος, της (*)Ροδιακής Περαίας, στην αρχαία Καρία, λιμάνούπολη. Μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας. Κοντά στο νυν Bozburun, στην έκταση που καταλαμβάνει νυν η Τουρκία, στον 36ο παράλληλο [36°41′26″N 28°03′44″E].
  • Η Κάλυμνος ελέγετο Κάλυδνος.

[3] Η Μήθυμνα ήταν μία από τις πέντε κόρες του βασιλιά Μακαρέα, ο οποίος και ονομάτισε το νησί Μακαρία (βλ. Όμ). Υπανδρεύθηκε τον ηρώα του Τρωικού Πολέμου, Λεπέτυμνο, ο οποίος κατείχε την περιοχή γύρω από το όρος που φέρει το όνομά του, στα Β. του νησιού, ΝΑ. της Μήθυμνας. Παιδιά τους:

  • Ο Ικετάων, πρίγκηψ της Μήθυμνας. Σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα, όταν ο τελευταίος επιτέθηκε στο νησί και λεηλάτησε την πόλη Μήθυμνα. – ΠΗΓΗ: Παρθένιος, 21.3. Στέφ. Βυζάντιος. Και
  • Η Πεισιδίκη, πριγκήπισσα της Μήθυμνας, η οποία ερωτεύθηκε τον ήρωα Αχιλλέα, ο οποίος επιτέθηκε την πατρίδα της! Ο έρωτας της Πεισιδίκης ήταν τόσο μεγάλος, που πρόδωσε πρόθυμα την πόλη της για χάρη του, αφού ο ήρωας της έδωσε υπόσχεση γάμου… Αλλά μετά την κατάκτηση της Μήθυμνας ο ήρωας την σκότωσε για προδοσία της πατρίδος της…

[4] Η Μήτις ήταν η πρώτη γυνή του Διός, μήτηρ της θεάς Αθηνάς – «Ζεὺς δὲ θεῶν βασιλεὺς πρώτην ἄλοχον θέτο Μῆτιν, πλεῖστα θεῶν τε ἰδυῖαν ἰδὲ θνητῶν ἀνθρώπων», βλ. Ἡσ. Θ.886.

[5] Ἐπειδή ἡ ρίζα μητ- ἔχει μεταπτωτικές βαθμῖδες ματ- καί μετ- εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξουν καί οἱ τύποι Μάθυμνα καί Μέθυμνα.

[6] Το βουνό είναι ένα αρχαίο ηφαίστειο. Ευρίσκεται κοντά στην απολιθωμένη δασική περιοχή της Λέσβου. Στο όρος Όρδυμνο δεσπόζει η ΙΜ Υψηλού του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, στον 39ο παράλληλο [39°13′52.97″N 25°56′8.37″E]. Ονομαζόταν Μονή Κόρακος(**)ιερό πουλί του Απόλλωνος(***) / Μονή Ζήσυρα επί οθωμανοκρατίας. Ανδρώο μοναστήρι, 6 χλμ. Δ. από την Άντισσα, σε υψόμετρο 634 μ. Θεωρείται το αρχαιότερο μοναστήρι του νησιού. Κτίστηκε επί Βυζαντίου, προ του 800 μ.Χ., από τον όσιο Θεοφάνη της Σιγριανής – βλ. Πατριαρχικό Γράμμα, 1331 μ.Χ. Διασώζονται λίγα στοιχεία από την βυζαντινή εποχή. Ξανα-ακμάζει στους μεταβυζαντινούς χρόνους, αλλά καταστράφηκε από φωτιά. Η εκκλησία διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες το 1684.  Το νυν καθολικό επανακτίσθηκε το 1832. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν το σκευοφυλάκιο και η βιβλιοθήκη χειρογράφων της. Πανηγυρίζει στις 8 Μαΐου. Από το 1964 έχει κηρυχθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. – ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, Αθ. – Χρ. Λούπου, αρχαιολόγος.

Τοπωνυμια παναρχαια σχεση Λεσβου υμνοι Λεπετυμνος, ορδυμνος, Μηθυμνα Δωρικος ΛεκακηςΤοπωνυμιο Λεσβος υμνοι ορος λεξις λεπτος εκλελεπισμενος, ισχνος, αδυνατος, μικρος, ελαφρος, ευφυης, λατινικα lepidus χαριεις, κομψος, ευαρεστος, ευφυια μεταπτωτικη βαθμιδα λεπω αφαιρω κελυφος, εκδερω εκδορα λεπαιος αποκρημνος, πετρωδης, lapis λιθος λεπας βραχος, κρημνος πετρα, βουνο λεπος λοπος λεπις, λεπιδα λεπιον, λεπιο φλοιος λεπυρον λεπυρο φλουδα, τσωφλι λεπρα απολεπιση λωπη λωπος καλυμμα, ιματιον, ιματιο δερματινος μανδυας δερμα λοβος οσπριο οσπρια λεβινθος ερεβινθος, ρεβυθι ρεβιθι λεβηρις λεβηριδα κουκι ησυχιος φιδοπουκαμισο φιδι πουκαμισο φιδιου υπουκαμισο Λεπτη ακρα ακρωτηριον Αιθιοπια ακρωτηριο νοτοα ακτη Ευξεινος ποντος παφλαγονικος ορμος παφλαγονια ποταμος αρμινη λεπτις μεσογειος παραλια αφρικανικη πολις πολη αφρικη μεσογειος λεπτο νησι Δωδεκανησα Καλυμνος Αλικαρνασσος Λεπτινη ονομα στρατηγος Συρακουσος αθηναιος πολιτικος ετυμολογια λετπος λεσπος λεπετος αναγραμματισμος τροπη δασυνση χελικος συνοδιτης φθογγος σταθμος / σταθιμος υμην υμενος γαμηλιος αναφωνησις ασμα αναφωνηση λεπετυμενεξ ρημα λεπετυμενω σημαινον λεπετυμενος αναβαση τονου ουσιαστικοποιηση υμνος τοπος λεπτα, ευχαριστο τραγουδι λεπτη μελωδια ευχαριστη μουσικη ποιηση πατριδα λυρικης ποιησεως λυρικη ποιησης μητις μητιδα ικανοτης ικανοτητα συμβουλη σχεδιον, σχεδιο συνεσις, συνεση σοφια, μητιαω διαβουλευομαι, μελετω επινοω μητιομαι μηχανωμαι, επινοηση σχεδιαζω πνευμα σχεδιασμος συνεση, λυρικος ποιητης αριων αριωνας επιτακτικον επιτακτικο κελλιο τρεχω κελης δρομικος ιππος κελτες αλογο δρυμος δασος δρυς δρυμνος βελανιδια βαλανιδια ορκαι δρυμορ μεγαλυτερο βουνο υψηλοτερη κορυφη Βιγλα παρατηρητηριο, ξωκκλησι Προφητη Ηλια Προφητης Ηλιας ιν ναος εκκλησια ιερο ιερον Αστεροσκοπος Απολλωνας απολλων ηρωας μνημειο ταφος Παλαμηδη παλαμηδης Μυρσιλος Λεσβιος ηρωον Κρανων κορακας, κοραξ ομηρος, Θεοφραστος χωρια Πελοπη, Υψηλομετωπο, Καπη, αργεννος, Συκαμια, Βαφειος Πλινιος βουνα Μακιστος, Κρεων ολυμπος Τυμνος, ορμος Θυμνιαδος, Θυμνιαδας Θυμνιας ροδος Ροδιακη Περαια Καρια, λιμανουπολη Δηλιακη Συμμαχια δηλος μποζμπουρουν μποζ μπουρουν Bozburun, Τουρκια, 36ος παραλληλος καλυμνος Καλυδνος πεντε 5 κορες βασιλιας Μακαρεας, νησι Μακαρια Τρωικος Πολεμος Ικεταων, Ικεταωνας πριγκηψ Αχιλλεας, πριγκηπας Αχιλλευς επιθεση λεηλασια Παρθενιος, Βυζαντιος Πεισιδικη, πριγκηπισσα ερωτας ερως υποσχεση γαμου γαμος κατακτηση προδοσια προδοτρα πρωτη γυνη συζυγος δια Διος, ζευς διας μητηρ μητερα θεα Αθηνα θεων βασιλευς αλοχος θεοι ιδυιαν θνητοι ανθρωποι Ησιοδος Μαθυμνα Μεθυμνα αρχαιο ηφαιστειο απολιθωμενο δασος ΙΜ Υψηλου Αγιου Ιωαννου Θεολογου, Υψηλος Αγιος Ιωαννης Θεολογος 39ος παραλληλος ιερα Μονη Κορακος Ζησυρα Ζησυρας οθωμανοκρατια ανδρωο μοναστηρι, αντισσα, υψομετρο αρχαιοτερο Βυζαντιο 9ος 8ος αιωνας 800 μΧ οσιος Θεοφανης Σιγριανη σιγρι Πατριαρχικο Γραμμα, 14ος 1331 μεταβυζαντινα χρονια καταστροφη φωτια πυρκαγια διακοσμηση τοιχογραφια 17ος 1684 καθολικο 19ος 1832 σκευοφυλακιο βιβλιοθηκη χειρογραφα Πανηγυρι γιορτη εορτη χειρογραφο Πανηγυρια γιορτες εορτες 8 Μαιου μαιος 1964 ιστορικο διατηρητεο μνημεια Μακαρευς ο Ροδιος, θυγατερες Μυτιληνη, Αγαμηδη, Αρισβη ισσα map χαρτης 1534 Benedetto Bordone μπορντονε Venice βενετια lesbos lesvos πενταπολη πενταπολις 5πολη 5πολις ιερο πουλι Απολλωνος ιεροπουλι Απολλωνα ιερο πτηνο Απολλων ιεροπτην ιεροζωο ζωο 

author avatar
Γιώργος Λεκάκης

Σχετικά Άρθρα

Η Γιγαντομαχία έληξε την φθινοπωρινή ισημερία, πριν 51.000 χρόνια – Οι Νήσοι του θεού Διονύσου στην Σητεία Κρήτης

ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ-ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ του ιατρού πνευμονολόγου-φυματιολόγου Στυλιανού Θ. Μητρόπουλου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γ. Λεκάκης Με...

ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΤΛΑΝΤΙΣ; – ΔΕΙΤΕ την εκπομπή του Γ. Λεκάκη με τον Γ. Σαραντίτη

Το ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ παρουσιάζει την εκπομπή: ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ; Καλεσμένος ο ερευνητής ΓΙΩΡΓΟΣ...

Περιοδικό «ΘΙΑΣΟΣ» για ερευνητικά θέματα αρχαίων πολιτισμών

Το «ΘΙΑΣΟΣ / Thiasos» είναι μια διαδικτυακή εκδοτική πρωτοβουλία,...

Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ στον ΧΩΡΟΧΡΟΝΟ – του Γ. Λεκάκη

Τοῦ Γιώργου Λεκάκη Ὁ μυθικός Προμηθέας ἦταν: υἱός ἑνός ἀπό...