Το Τέμενος Χαμζά-μπέη βρίσκεται στο κέντρο της πόλεως της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για τον παλαιότερο ισλαμικό ευκτήριο οίκο στην Θεσσαλονίκη. Βρίσκεται στην διασταύρωση των οδών Εγνατία και Βενιζέλου. Οικοδομήθηκε, το 1467, από την κόρη του στρατιωτικού διοικητή Χαμζά-μπέη. Αργότερα, στην περίστυλη αυλή του τεμένους, λειτούργησε για δεκαετίες ο κινηματογράφος «Αλκαζάρ», το όνομα του οποίου επικράτησε στην συλλογική μνήμη. Το Τέμενος προστατεύεται δυνάμει του αρχαιολογικού νόμου ως ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο, από το 1926.
Η Υπουργος Πολιτισμού Λ. Μενδώνη πραγματοποίησε αυτοψία στο Τεμένος Χαμζά Μπέη, γνωστό ως Αλκαζάρ, στην Θεσσαλονίκη. Το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου έχουν αναλάβει οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού με χρηματοδότηση περίπου 11.000.000 ευρω από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Η Υπουργός ενημερώθηκε από τα αρμόδια στελέχη του ΥΠΠΟ και τον ανάδοχο για την πορεία υλοποίησης του έργου.
Πρόκειται για έργο σύνθετο και απαιτητικό, καθώς η μορφολογία του μνημείου έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις λόγω των πολλών επεμβάσεων σε διάφορες ιστορικές περιόδους.
Όπως δήλωσε η Λίνα Μενδώνη «τα τελευταία έξι χρόνια υλοποιούμε στην Κεντρική Μακεδονία ένα πρόγραμμα έργων και δράσεων που ξεπερνά τα 150.000.000 ευρώ από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους. Αυτό είναι δηλωτικό της σημασίας που αποδίδουμε σε μνημεία, μοναδικής ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας, τα οποία σταδιακά αποδίδονται στους πολίτες συντηρημένα και με μια εντελώς διαφορετική εικόνα, από αυτή που έχουμε σήμερα. Είναι, όμως, ενδεικτικό και της σημασίας που αποδίδει η Κυβέρνηση στην Βόρεια Ελλάδα. Η αποκατάσταση του Τεμένους Χαμζά Μπέη ή Αλκαζάρ, όπως είναι γνωστό το μνημείο λόγω της πολύχρονης χρήσης του ως αίθουσας κινηματογράφου, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και σε άμεση γειτνίαση με το σταθμό Βενιζέλου, εξελίσσεται σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Η αποκατάστασή του θα αποδώσει στην πόλη ένα ακόμη εμβληματικό μνημείο. Το έργο εντάσσεται στο ευρύτερο πρόγραμμα του ΥΠΠΟ για την αποκατάσταση και την ανάδειξη του μνημειακού αποθέματος της Θεσσαλονίκης όλων των ιστορικών περιόδων. Αναφέρω, ενδεικτικά, ότι υλοποιούνται έργα στην Αχειροποίητο, στη Ροτόντα, στην Αγία Σοφία, στην Παναγία των Χαλκέων, στους ναούς της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Νικολάου του Ορφανού και του Προφήτη Ηλία, στα Βόρεια, Βορειοδυτικά και Δυτικά Τείχη της πόλης, στην Αρχαία Αγορά, στο Αγίασμα του Αγίου Ιωάννη, στο Λουτρό Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος) και στο μνημειακό κτήριο του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης. Το Υπουργείο Πολιτισμού συμβάλλει αποφασιστικά όχι μόνο στην αποκατάσταση των μνημείων, τα οποία είναι άρρηκτα δεμένα με το ιστορικό παλίμψηστο της πόλης, αλλά και στην πολιτιστική λειτουργία και οικονομική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης, πράγμα που αποτελεί σταθερό στόχο μας».
Την Λ. Μενδώνη στην αυτοψία συνόδευσαν ο Γενικός Γραμματέας Πολιτισμού Γ. Διδασκάλου, οι προϊστάμενοι των Διευθύνσεων Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων Θ. Βλαχούλης και Ι. Παπαγεωργίου, αντίστοιχα, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης Ελ. Τσιγαρίδα και άλλα υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΠΟ.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, 22.11.2024.
Τον Μάρτιο του 2025 η υπουργος Πολιτισμού, Λ. Μενδώνη, πραγματοποίησε και νέα… αυτοψία στο ισλαμικό τεμένος Χαμζά Αλκαζάρ Θεσσαλονίκης. Ανακοινώθηκαν και πάλι τα ίδια:
“Το έργο της αποκατάστασης του μνημείου έχει αναλάβει από το ΥΠΠΟ, με χρηματοδότηση περίπου 11.000.000 ευρω, από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων σε συνεργασία με την Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης. Η Υπουργός ενημερώθηκε από τα αρμόδια στελέχη του ΥΠΠΟ και τον ανάδοχο για την εξέλιξη της υλοποίησης του, εξαιρετικά σύνθετου και απαιτητικού, έργου καθώς η μορφολογία του μνημείου έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις, λόγω των πολλών επεμβάσεων, σε διάφορες ιστορικές περιόδους.
Μετά την αυτοψία στο έργο η Λ. Μενδώνη δήλωσε: «Τα τελευταία έξι χρόνια υλοποιούμε στην Θεσσαλονίκη ένα πρόγραμμα έργων και δράσεων που ξεπερνά τα 100.000.000 ευρώ, από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους. Αυτό τεκμαίρει την σημασία που αποδίδουμε στα μνημεία και την μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλονίκης, τα οποία σταδιακά αποδίδονται στους πολίτες, συντηρημένα και αναδεδειγμένα, προσφέροντας μια εντελώς διαφορετική εικόνα της πόλης. Το Τέμενος Χαμζά Μπέη, στο κέντρο της πόλης, στη διασταύρωση των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, σε άμεση γειτνίαση με τη βόρεια είσοδο του σταθμού του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου, είναι ο παλαιότερος ισλαμικός ευκτήριος οίκος στη Θεσσαλονίκη. Οικοδομήθηκε, το 1467, από την κόρη του στρατιωτικού διοικητή Χαμζά Μπέη. Αργότερα, στην περίστυλη αυλή του τεμένους, λειτούργησε για δεκαετίες ο κινηματογράφος Αλκαζάρ, το όνομα του οποίου επικράτησε στη συλλογική μνήμη. Το Τέμενος προστατεύεται δυνάμει του αρχαιολογικού νόμου, ως ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο, από το 1926. Η αποκατάσταση του Αλκαζάρ, εξελίσσεται σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Η αποκατάστασή του θα αποδώσει στην πόλη ένα ακόμη εμβληματικό μνημείο. Στόχος μας είναι η ολοκλήρωση του έργου και η απόδοση του μνημείου στην πόλη, εντός του πρώτου εξαμήνου του 2026. Το Υπουργείο Πολιτισμού αποκαθιστώντας τον μνημειακό πλούτο της Θεσσαλονίκης συμβάλλει αποφασιστικά όχι μόνο στην αναβάθμιση της εικόνας της πόλης, αλλά και στην πολιτιστική λειτουργία και οικονομική ανάπτυξή της».
Το έργο εξελίσσεται ομαλά και με εντατικούς ρυθμούς μετά την ολοκλήρωση των υποδομών για την εργοταξιακή ανάπτυξη. Εξωτερικά του τεμένους, στην βόρεια και δυτική πλευρά, έχουν αναπτυχθεί ικριώματα εργασίας. Οι εσωτερικές υφιστάμενες υποστυλώσεις ελέγχθηκαν και συμπληρώθηκαν κατά τόπους με νέες διατάξεις, ενώ περιμετρικά στην εσωτερική παρειά των τοιχοποιιών εγκαταστάθηκαν κατάλληλες διατάξεις ικριωμάτων για την εκτέλεση των προβλεπόμενων εργασιών σε όλες τις στάθμες καθ’ ύψος εξασφαλίζοντας την πρόσβαση μέχρι την στάθμη του τρούλου.
Σε εξέλιξη βρίσκονται εργασίες προληπτικής στερέωσης του εσωτερικού διακόσμου του τεμένους από εξειδικευμένα συνεργεία συντηρητών, καθώς και η μερική απόσπαση των μαρμάρινων πλακών του δαπέδου, στον αίθριο χώρο. Στις εξωτερικές τοιχοποιίες του μνημείου πραγματοποιούνται εργασίες καθαίρεσης σαθρών αρμολογημάτων και επιχρισμάτων και εκτέλεση δειγμάτων νέων συμβατών κονιαμάτων.
Η τετράγωνη, σε κάτοψη αίθουσα προσευχής του τεμένους, έχει εσωτερικές διαστάσεις 11,54 Χ 11,54 μ. και μέγιστο ύψος 17 μ. Σε αυτή́ προστέθηκαν διαμερίσματα, στη βορειανατολική́ και νοτιοδυτική́ πλευρά́ και έκκεντρο προστώο, στη βορειοδυτική́ πλευρά́ και τη δυτική́ γωνία, τα οποία αποτελούν ενιαίο περίστωο περιβάλλοντας το τέμενος σε σχήμα Π. Ο μολυβδοσκέπαστος ημισφαιρικό́ς θόλος του, εδράζεται σε οκταγωνικό τύμπανο. Τα διαμερίσματα του περιστώου, αναπτύσσονται παράλληλα με τους πλευρικούς τοίχους του κυρίως τεμένους. Το περίστωο συντίθεται από́ ανοικτή́ κιονοστήρικτη στοά́ (ρεβάκ), στα δυτικά́, με πλευρικά́ κλειστά́ διαμερίσματα, βόρεια και νότια. Το αίθριο έχει κάτοψη σχήματος τραπεζίου, ενώ́ οι στοές του ορίζονται από́ κιονοστοιχίες. Το τέμενος αποτελείται από́ τρεις διακριτές ενότητες που αντιστοιχούν σε τρεις διαδοχικές χρονολογικές φάσεις κατασκευής του: Την αίθουσα προσευχής, το περίστωο και το αίθριο”.
Την Λ. Μενδώνη συνόδευσαν στην αυτοψία η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης Ελ. Τσιγαρίδα, η προϊσταμένη του τμήματος έργων της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Έ. Χωραφά, υπηρεσιακοί παράγοντες, όπως και οι υπεύθυνοι του έργου της αναδόχου εταιρείας.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 31.3.2025.
