Του Γιώργου Λεκάκη
Αρχαίο άγαλμα του Αρραχίωνος,
ολυμπιονίκη στο παγκράτιο σε δύο ολυμπιάδες (572 και 568 π.Χ) ήταν στημένο στην
αρχαία Φιγαλεία Παρρασίας Αρκαδίας – νυν Ηλείας. Πιστεύεται ότι είναι το ίδιο
άγαλμα που εκτίθεται τώρα στο Μουσείο της Ολυμπίας. Είναι ένα από τα αρχαιότερα
χρονολογημένα αγάλματα των Ολυμπιακών νικητών.
Ο Αρκάς παλαιστής Αρραχίων το 564 π.Χ., υπερασπιζόταν
στην Ολυμπία για 3η φορά τον τίτλο του. Κατάφερε να προκριθεί στον τελικό. Στον
αγώνα εδέχθη μια άκρως επικίνδυνη λαβή από τον αντίπαλό του. Κατάφερε και συγκέντρωσε
τις τελευταίες δυνάμεις του, και εξάρθρωσε το πέλμα του αντιπάλου του,
αναγκάζοντάς τον να παραιτηθεί… Αλλά την ίδια στιγμή, ο δις ολυμπιονίκης ξεψυχούσε…
Η άρνησις του Αρραχίωνος να παραιτηθεί, παρά την δύσκολη θέση στην οποία ευρέθη,
και η οποία εν τέλει του κόστισε την ίδια του την ζωή, οφείλεται σε παραίνεση
του προπονητή του, Ερυξία, που του
φώναξε: «Τι ευγενής επιτάφιος: “Ποτέ δεν νικήθηκε στην Ολυμπία”!». – βλ. Φλ.
Φιλόστρατο «Γυμν.»[1](**). Ο Αρκάς
πύκτης Αρραχίων σκοτώθηκε κατά την διάρκεια του τελικού αγώνος, με τον Κρεύγα
/ Κρεύγεα. Αλλά οι Ελλανοδίκες τον ανακήρυξαν νικητή, γιατί ο αντίπαλός του, εχρησιμοποίησε
αντικανονικές λαβές, οι οποίες επέφεραν και τον θάνατο του…(*)
Έτσι
ανεδείχθη, τρις ολυμπιονίκης! – ΔΕΙΤΕ ομιλία του Γ. Λεκάκη για τους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες, ΕΔΩ.
Το
μέγα δίδαγμα: «Εάν δεν τα παρατήσεις ποτέ, ποτέ δεν μπορείς να χάσεις»!
Η
σορός του Αρραχίωνος εστέφθη με στεφάνι ελιάς, κότινο, υπό το ζωηρό χειροκρότημα του κοινού…
Η
Αγγλίδα ποιήτρια J. Threlfall του αφιέρωσε ποίημα με το όνομά του… – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.
Ο
μοιραίος αγώνας του Αρραχίωνος έγινε παρωδία στο κινηματογραφικό έργο «Monty Python and The Holy Grail», όπου όλα τα άκρα του Μαύρου Ιππότη απεκόπησαν
από τον Βασιλιά Αρθούρο, αλλά…
(*) Το πλήρες κείμενο από τα «Αρκαδικά»
του Παυσανία:
«Στην αγορά της Φιγαλείας
υπάρχει ανδριάντας του παγκρατιαστή Αρραχίωνος, με αρχαϊκά γνωρίσματα, μεταξύ
των άλλων στην στάση: Τα πόδια του δεν έχουν την κανονική διάσταση και τα χέρια
πέφτουν παρά τα πλευρά έως τους γλουτούς. Η ανάγλυφος εικόνα του είναι λίθινη. Λένε
πως είχε και επίγραμμα, η οποία με τον καιρό εξαφανίσθηκε. Ο Αρραχίων είχε
κερδίσει δυο ολυμπιακές νίκες πριν από την 54η ολυμπιάδα και μια
τρίτη κατά την 54η, την οποία οφείλει στην κρίση των Ελλανοδικών,
αλλά και στην προσωπική του ικανότητα. Καθώς δηλαδή αντιμετώπιζε για τον κότινο
της νίκης τον τελευταίο ανταγωνιστή του, εκείνος, όποιος κι αν ήταν, πρόλαβε
και έζωσε με τα πόδια του, τον Αρραχίωνα, ενώ έσφιγγε με τα χέρια το λαιμό του.
Ο Αρραχίων έσπασε ένα δάκτυλο του ποδιού του αντιπάλου του. Έτσι ταυτόχρονα ο
Αρραχίων ξεψύχησε πνιγμένος, ενώ ο αντίπαλός του, που τον έπνιξε, λιποθύμησε
από τον πόνο! Οι Ηλείοι ανακήρυξαν νικητή τον νεκρό Αρραχίωνα, τον όποιο εστεφάνωσαν».
«Φιγαλεῦσι δὲ ἀνδριάς ἐστιν ἐπὶ
τῆς ἀγορᾶς Ἀρραχίωνος τοῦ παγκρατιαστοῦ, τά τε ἄλλα ἀρχαῖος καὶ οὐχ ἥκιστα ἐπὶ
τῷ σχήματι: οὐ διεστᾶσι μὲν πολὺ οἱ πόδες, καθεῖνται δὲ παρὰ πλευρὰν αἱ χεῖρες ἄχρι
τῶν γλουτῶν. πεποίηται μὲν δὴ ἡ εἰκὼν λίθου, λέγουσι δὲ καὶ ἐπίγραμμα ἐπ’ αὐτὴν
γραφῆναι: καὶ τοῦτο μὲν ἠφάνιστο ὑπὸ τοῦ χρόνου, τῷ δὲ Ἀῤῥαχίωνι ἐγένοντο Ὀλυμπικαὶ
νῖκαι δύο μὲν Ὀλυμπιάσι ταῖς πρὸ τῆς τετάρτης καὶ πεντηκοστῆς, ἐγένετο δὲ καὶ ἐν
αὐτῇ σὺν δικαίῳ τε ἐκ τῶν Ἑλλανοδικῶν καὶ Ἀῤῥαχίωνος αὐτοῦ τῇ ἀρετῇ.
ὡς γὰρ δὴ πρὸς τὸν
καταλειπόμενον ἔτι τῶν ἀνταγωνιστῶν ἐμάχετο ὑπὲρ τοῦ κοτίνου, ὁ μὲν προέλαβεν ὅστις
δὴ ὁ ἀνταγωνιζόμενος καὶ τοῖς ποσὶ τὸν Ἀῤῥαχίωνα εἶχεν ἐζωκὼς καὶ τὸν τράχηλον ἐπίεζεν
ἅμα αὐτοῦ ταῖς χερσίν: ὁ δὲ Ἀῤῥαχίων ἐκκλᾷ τῶν ἐν τῷ ποδὶ τοῦ ἀνταγωνιζομένου
δάκτυλον, καὶ Ἀῤῥαχίων τε τὴν ψυχὴν ἀφίησιν ἀγχόμενος καὶ ὁ ἄγχων τὸν Ἀῤῥαχίωνα
ὑπὸ τοῦ δακτύλου τῆς ὀδύνης κατὰ τὸν καιρὸν ἀπαγορεύει τὸν αὐτόν. Ἠλεῖοι δὲ ἐστεφάνωσάν
τε καὶ ἀνηγόρευσαν νικῶντα τοῦ Ἀῤῥαχίωνος τὸν νεκρόν.
ἐοικὸς δὲ καὶ Ἀργείους οἶδα ἐπὶ
Κρεύγᾳ ποιήσαντας Ἐπιδαμνίῳ πύκτῃ: καὶ γὰρ Ἀργεῖοι τεθνεῶτι ἔδοσαν τῷ Κρεύγᾳ τῶν
Νεμείων τὸν στέφανον, ὅτι ὁ πρὸς αὐτὸν μαχόμενος Δαμόξενος Συρακόσιος παρέβη τὰ
ὡμολογημένα σφίσιν ἐς ἀλλήλους. ἐφήξειν μὲν γὰρ ἔμελλεν ἑσπέρα πυκτεύουσιν αὐτοῖς,
συνέθεντο δὲ ἐς ἐπήκοον ἀνὰ μέρος τὸν ἕτερον ὑποσχεῖν αὐτῶν τῷ ἑτέρῳ πληγήν. τοῖς
δὲ πυκτεύουσιν οὐκ ἦν πω τηνικαῦτα ἱμὰς ὀξὺς ἐπὶ τῷ καρπῷ τῆς χειρὸς ἑκατέρας, ἀλλὰ
ταῖς μειλίχαις ἔτι ἐπύκτευον, ὑπὸ τὸ κοῖλον δέοντες τῆς χειρός, ἵνα οἱ δάκτυλοί
σφισιν ἀπολείπωνται γυμνοί: αἱ δὲ ἐκ βοέας ὠμῆς ἱμάντες λεπτοὶ τρόπον τινὰ ἀρχαῖον
πεπλεγμένοι δι’ ἀλλήλων ἦσαν αἱ μειλίχαι.
τότε οὖν ὁ μὲν τὴν πληγὴν ἀφῆκεν
ἐς τοῦ Δαμοξένου τὴν κεφαλήν: ὁ δὲ ἀνασχεῖν τὴν χεῖρα ὁ Δαμόξενος ἐκέλευσε τὸν
Κρεύγαν, ἀνασχόντος δὲ παίει τοῖς δακτύλοις ὀρθοῖς ὑπὸ τὴν πλευράν, ὑπὸ δὲ ἀκμῆς
τε τῶν ὀνύχων καὶ βίας τῆς πληγῆς τὴν χεῖρα ἐς τὸ ἐντὸς καθεὶς καὶ ἐπιλαβόμενος
τῶν σπλάγχνων ἐς τὸ ἐκτὸς ἕλκων ἀπέῤῥηξε.
καὶ ὁ μὲν τὴν ψυχὴν αὐτίκα ὁ
Κρεύγας ἀφίησιν, οἱ δὲ Ἀργεῖοι τὸν Δαμόξενον ἅτε τὰ συγκείμενα ὑπερβάντα καὶ ἀντὶ
μιᾶς κεχρημένον πολλαῖς ἐς τὸν ἀντίπαλον ταῖς πληγαῖς ἐξελαύνουσι, τῷ Κρεύγᾳ δὲ
τὴν νίκην τεθνεῶτι ἔδοσαν καὶ ἐποιήσαντο εἰκόνα ἐν Ἄργει: καὶ ἐς ἐμὲ ἔκειτο ἐν
τοῦ Ἀπόλλωνος τοῦ Λυκίου».
VIII.40 [40.1-5]
(**) Στις «Εικόνες»[2] του
Φιλοστράτου, περιγράφεται ένας πίνακα που απεικονίζει τον θάνατο του Αρραχίωνος:
«Ο αντίπαλος του Αρραχίωνος,
αφού τον είχε ήδη ακινητοποιήσει από την μέση, ανέλαβε λοιπόν να τον σκοτώσει.
Είχε ήδη τυλίξει τον πήχυ του γύρω από τον λαιμό του, για να κόψει την αναπνοή
του, ενώ πίεζε τα πόδια του στους μηρούς και κλειδώνοντας[3] και τα
δύο του πόδια μέσα στα γόνατα του αντιπάλου του, απέτρεψε κάθε αντίσταση του
Αρραχίωνος, ενώ τον έπνιγε, μέχρι τον ύπνο του θανάτου. Αυτό τον προκάλεσε και
άρχισε να γίνεται αισθητό στην συνείδησή του. Αλλά, έχοντας στην συνέχεια
απελευθερώσει την ένταση στα πόδια του, δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον ελιγμό
του Αρραχίωνος. Ο τελευταίος, μάλιστα, έδωσε μια κλωτσιά με το πέλμα του δεξιού
του ποδιού (μετά την οποία κινδύνευε η δεξιά του πλευρά, αφού το γόνατό του
ήταν πλέον χωρίς στήριξη στο κενό) και με τους μηρούς του κράτησε σφιχτά τον
αντίπαλό του, για να μη μπορεί να αντισταθεί. Στην συνέχεια, ρίχνοντας όλο του
το βάρος προς τα αριστερά, ενώ κλείδωνε το πόδι του τελευταίου σταθερά πίσω από
το γόνατό του, με μια βίαιη κίνηση προς τα έξω, έσκισε τον αστράγαλό του, από
την άρθρωση»!
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Ολυμπιακοί
Αγώνες», εκδ. «Ερωδιός». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.5.2016.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Brophy R. H. «Deaths in the pan-Hellenic games: Arrachion and Creugas» στο American Journal of Philology, Bd. 99, αρ. 3, 1978.
– Harker B. R. «Strange Fire: Christianity and the Rise of Modern Olympism»,
εκδ. Hartland, Rapidan,
Virginia, 1996
– Harris H. A. «Greek Athletes and Athletics», εκδ. Hutchinson & Co., Λονδίνο, 1964.
– Lanowski J. «Οι Ιεροί Ολυμπιακοί Αγώνες», εκδ. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2000.
– Matz D. «Greek and Roman Sport: A Dictionary of Athletes and Events from
the Eighth Century B.C. to the Third Century A.D.», εκδ. McFarland, 1991.
– Nicholson N. J. «Aristocracy and Athletics in Archaic and Classical
Greece», εκδ. Cambridge University Press, Cambridge, 2005.
– Woodburn H. W. «Olympic victor monuments and Greek athletic art», εκδ. Carnegie Institution of Washington, Washington, D.C.,
1921.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Έκδ. KU Leuven, 2012.
[2] «Imagines», εκδ. Loeb Classical Library, έκδ. William Heinemann, Cambridge, Massachusetts, Λονδίνο, Harvard University Press, 1969.
[3] Σήμερα αυτό λέγεται «ψαλίδι».
