Του Γιώργου Λεκάκη
Ένα επαναλαμβανόμενο θέμα σε ανθρώπινα οστά (της Μαγδαληναίας – ύστερης Ανώτερης Παλαιολιθικής εποχής), είναι η αξιοσημείωτη σπανιότητα των πρωτογενών ταφών και η συχνή εμφάνιση εξαιρετικά θραυσμένων ανθρώπινων λειψάνων, αναμεμειγμένων με απόβλητα κατοίκησης, είναι ένα από τα πιο εκτεταμένα ανθρώπινα οστικά σύνολα της εποχής αυτής και προέρχεται από το Σπήλαιο Γκοφ[1], στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μετά την ανακάλυψή του, την δεκαετία του 1880, αλλά ο χώρος είχε ελάχιστη αρχαιολογική επίβλεψη. Μερικά από τα τελευταία σωζόμενα υπολείμματα ιζημάτων μέσα στο σπήλαιο ανασκάφηκαν μεταξύ 1986 και 1992. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν “εντατικά επεξεργασμένα” ανθρώπινα οστά, αναμεμειγμένα με άφθονα λειψάνων μεγάλων θηλαστικών και μια ποικιλία αντικειμένων από πυριτόλιθο, οστά, κέρατα ελαφιού και ελεφαντόδοντο. Νέοι έρευνα με ραδιοάνθρακα δείχνει ότι τα ανθρώπινα λείψανα της Ανώτερης Παλαιολιθικής εναποτέθηκαν περίπου 14.700 χρόνια πριν από σήμερα.
Τα ανθρώπινα λείψανα έχουν αποτελέσει αντικείμενο αρκετών ταφικών μελετών, οι οποίες κατέληξαν σε μια λεπτομερή επανανάλυση των κρανιακών λειψάνων, η οποία έδειξε ότι είχαν “τροποποιηθεί” προσεκτικά για να γίνουν… κύπελλα! Η νέα ανάλυση για τα μετακρανιακά λείψανα έχει εντοπίσει πολύ μεγαλύτερο βαθμό τροποποίησης από ανθρώπους, από ό,τι έχει καταγραφεί σε προηγούμενες μελέτες! Εντοπίσθηκαν εκτεταμένα στοιχεία για την απολέπιση, την αποσύνθεση, την μάσηση, την σύνθλιψη του σπογγώδους οστού και το σπάσιμο των οστών για την εξαγωγή μυελού! Η παρουσία ανθρώπινων δοντιών σε πολλά από τα μετακρανιακά οστά παρέχει αδιάσειστα στοιχεία για καννιβαλισμό.
Η επεξεργασία των ανθρώπινων πτωμάτων και η κατασκευή και χρήση κυπέλλων από ανθρώπινα κρανία, στο Σπήλαιο Γκαφ έχει παράλληλα και με άλλες τοποθεσίες της Μαγδαληναίας στην κεντρική και δυτική Ευρώπη. Αυτό υποδηλώνει ότι ο καννιβαλισμός κατά την διάρκεια της Μαγδαληναίας ήταν μέρος μιας συνηθισμένης ταφικής πρακτικής, που συνδύαζε την εντατική επεξεργασία και κατανάλωση των σωμάτων με την τελετουργική χρήση κυπέλλων κρανίου, στην ΚεντροΔυτική Ευρώπη.
ΠΗΓΗ: S. M. Bello κ.ά. “Upper Palaeolithic ritualistic cannibalism at Gough’s Cave (Somerset, UK): The human remains from head to toe”, Journal of Human Evolution, Vol. 82, Μάιος 2015. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.6.2015.
Οι άνθρωποι που ζούσαν κατά την Εποχή των Παγετώνων ίσως είχαν ασκήσει τελετουργικό καννιβαλισμό. Μεταξύ 23.500 και 13.500 χρόνων, αυτοί οι κυνηγοί άφησαν ίχνη του πολιτισμού τους, γνωστού ως Μαγδαληναίος, σε διάφορα μέρη, όπως τα σπήλαια. Λ.χ. οστέινα καμάκια, βελόνες ραπτικής και ειδώλια ζώων, σμιλεμένα από ελεφαντόδοντο μαμούθ.
Κατά την εξέταση των οστών της Μαγδαληναίας εποχής, στο Σπήλαιο Gough [1] στην Αγγλία, η παλαιοανθρωπολόγος S. Bello (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου), ανακάλυψε ανθρώπινα κρανία, διαμορφωμένα σε… κύπελλα, και μέρη ανθρώπινων σκελετών, που είχαν σφαγιαστεί, και μασηθεί, και ένα οστούν βραχίονα χαραγμένο με σχέδιο ζιγκ-ζαγκ.
Δεδομένης της διακοσμητικής άνθησης στα ανθρώπινα λείψανα και της παρουσίας οστών από ζώα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι κάτοικοι του σπηλαίου είχαν πραγματοποιήσει κηδείες με καννιβαλισμό.
«Δεν έτρωγαν ο ένας τον άλλον επειδή πεινούσαν», λέει η κ. Bello. «Το έκαναν ως μέρος μιας τελετουργίας».
Τα ερωτήματα παρέμειναν σχετικά με το εάν ο καννιβαλισμός εμφανίσθηκε μόνον στο σπήλαιο του Gough ή ευρύτερα στον πολιτισμό της εποχής και της περιοχής.
«Ήταν απλώς μια μόνη πράξη;» ρωτά η κ. Μπέλο.
Για να κατανοήσουν καλύτερα πώς συμπεριφέρονταν αυτοί οι άνθρωποι στους νεκρούς τους, η κ. Bello και ο αρχαιογενετιστής W. Marsh (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας), εξέτασαν αρχαιολογικά στοιχεία από 59 τοποθεσίες της Μαγδαληναίας εποχής, όπου έχουν αποκαλυφθεί ανθρώπινα λείψανα.
Η μελέτη τους απεκάλυψε ότι οι τοποθεσίες με ενδείξεις καννιβαλισμού ήταν περισσότερες από εκείνες όπου έχουν βρεθεί σκόπιμες ταφές με μη τροποποιημένα οστά. Επί πλέον, σε ορισμένες τοποθεσίες όπου φαινόταν να έχει λάβει χώρα καννιβαλισμός, η ανάλυση DNA, έδειξε ότι οι κάτοικοι είχαν παρόμοια καταγωγή, που διέφερε από εκείνη των συγχρόνων, που έθαβαν, αντί να καννιβαλίζουν τους νεκρούς τους.
ΠΗΓΗ: «Ice Age Cannibalism», AJA, Ιαν./Φεβρ. 2024. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.1.2024.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Το σπήλαιο Gough ευρίσκεται στο φαράγγι του Cheddar στους λόφους Mendip, στο Cheddar του Somerset στην Αγγλία, στον 51ο παράλληλο [51°16′53″N 2°45′51″W]. Έχει βάθος 115 μ. και μήκος 3,4 χλμ. Γνωστό για το λεγόμενο Cheddar Yeo, το μεγαλύτερο υπόγειο σύστημα ποταμών στην Βρετανία. Αρχικώς τμήματα του σπηλαίου, ήταν γνωστά ως Sand Hole. Ήταν γνωστά και προσβάσιμα πριν από τον 19ο αιώνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Bello S., κ.ά. «Earliest Directly-Dated Human Skull-Cups», PLOS ONE,
6 (2), e17026. doi:10.1371/journal.pone.0017026, 16.2.2011. - Charlton S. κ.ά. «Dual ancestries and ecologies of the Late Glacial
Palaeolithic in Britain», Nature Ecology & Evolution, 6 (11), 1658-1668,
doi:10.1038/s41559-022-01883-z, 24.10.2022.
