Του Γιώργου Λεκάκη
Η τοξικολογική ανάλυση μας
επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την αρχαία ιατρική, το εμπορικό δίκτυο και
την θρησκευτικότητα κάθε περιοχής.
Σύμφωνα με μια νέα έκθεση, ερευνητές
εντόπισαν ίχνη φυτών με ψυχοδραστικές ιδιότητες, σε δείγματα μαλλιών 22 ατόμων,
που ελήφθησαν από αρχαίες μούμιες της Nazca και κομμένα κεφάλια (τρόπαια;)
θυμάτων, που πέθαναν μεταξύ 100 π.Χ. και το 450 μ.Χ. και στην κοιλάδα Yauca.
Όλα αυτά τα άτομα έζησαν από
3500 π.Χ. έως το 476 μ.Χ. και θάφτηκαν κοντά στην νότια ακτή του Περού, όπου
ανασκάφηκαν κατά την διάρκεια του Nazca Project, ενός μακροχρόνιου
αρχαιολογικού προγράμματος, που ξεκίνησε το 1982.
Η τοξικολογική ανάλυση της
ομάδος ενετόπισε την κατανάλωση φύλλων κόκας, καθώς και το Banisteriopsis caapi[1], την
κύρια ένωση στο παραισθησιογόνο ρόφημα ayahuasca.
Τα μαλλιά από ένα από τα
διατηρημένα κεφάλια – τρόπαια έδειχναν ότι το νεκρό παιδί μεθύστηκε (ή είχε καταπιεί)
τον κάκτο Echinopsis pachanoi (λαϊκά κάκτος του Αγίου Πέτρου / San Pedro), μια
πηγή του παραισθησιογόνου ναρκωτικού μεσκαλίνης[2], πριν
εκτελεστεί.
Εξετάστηκαν χρησιμοποιώντας
LC-MS/MS για την παρουσία αλκαλοειδών και μεταβολιτών της κόκας (κοκαΐνη,
βενζοϋλεκγονίνη, κοκααιθυλένιο), μεσκαλίνη, τρυπταμίνη, αρμαλίνη και χαρμίνη[3].
Αυτή είναι η αρχαιότερη
αρχαιολογική απόδειξη της κατανάλωσης αυτών των δύο φυτών.
«Η κεφαλή αυτή είναι η πρώτη
περίπτωση κατανάλωσης του San Pedro από άτομο που ζει στην νότια ακτή του Περού», εδήλωσε η κ. Dagmara Socha από το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. «Είναι
επίσης η πρώτη απόδειξη ότι σε μερικά από τα θύματα που έγιναν οι κεφαλές τους τρόπαια,
έλαβαν διεγερτικά πριν πεθάνουν».
ΠΗΓΗ: Dagmara M. Socha et.al «Use
of psychoactive and stimulant plants on the south coast of Peru from the Early
Intermediate to Late Intermediate Period», στο Journal of Archaeological Science, vol. 148, Δεκ. 2022, 105688. Και Live Science
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Alarcón H. R. de «Treatise on the Heathen Superstitions that Today Live
Among the Indians Native to this New Spain, 1629», εκδ. University of Oklahoma Press, 1984.
– Giannini AJ, Slaby AE, Giannini MC «Handbook of Overdose and
Detoxification Emergencies», εκδ. Medical
Examination Publishing Company, New Hyde Park, Ν Υόρκη, 1982.
– Schultes R. Ev. «Hallucinogenic Plants», 1977.
– El-Seedi HR, De Smet PA, Beck O, Possnert G, Bruhn JG «Prehistoric
peyote use: alkaloid analysis and radiocarbon dating of archaeological specimens
of Lophophora from Texas», στο Journal of
Ethnopharmacology, 101 (1–3): 238–242. doi:10.1016/j.jep.2005.04.022, Οκτ. 2005.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Το γένος Banisteriopsis είναι
αφιερωμένο στον John Banister, έναν Άγγλο κληρικό και φυσιοδίφη του 17ου
αιώνος!
Γνωστό και ως ayahuasca, caapi / κααπί, κρασί
της ψυχής / soul vine, ή yagé /yage (γιαγκε).
Το Banisteriopsis caapi
είναι εγγενές στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου! Άρα έπρεπε να ήταν αντικείμενο
εμπορίου μεγάλων αποστάσεων, γεγονός που κατέδειξε τον σημαντικό ρόλο του στην
αρχαία ιατρική και τις τελετουργίες.
Η πρώτη αναφορά του caapi
προέρχεται από τους πρώτους Ισπανούς και Πορτογάλους εξερευνητές και
ιεραποστόλους, οι οποίοι πήγαν την Νότια Αμερική τον 16ο
αιώνα. Περιέγραψαν τα παρασκευάσματα ayahuasca ως «διαβολικά» και επικίνδυνα
αφεψήματα.
Καίτοι εχρησιμοποιήθη
μεταξύ των αυτοχθόνων φυλών Ινδιάνων της Νότιας Αμερικής για εκατοντάδες (και
ίσως ακόμη και χιλιάδες χρόνια), το caapi δεν αναγνωρίσθηκε από τους δυτικούς
μέχρι το 1851, όταν ο Άγγλος βοτανολόγος Richard Spruce, το περιέγραψε ως νέο
είδος. Παρατήρησε πώς οι Guahibos, οι αυτόχθονες κάτοικοι του Llanos
(Βενεζουέλας), μασούσαν τον φλοιό του caapi αντί να το παρασκευάσουν ως ποτό.
[2] mescaline
ή mescalin
(3,4,5-trimethoxyphenethylamine): Φυσικά απαντώμενο ψυχεδελικό πρωτοαλκαλοειδές.
Εμφανίζεται σε πολλά είδη κάκτων (όπως ο San Pedro), σε
μικρές ποσότητες σε ορισμένα φασόλια, σε Fabaceae, στην ακακία (Acacia
berlandieri), κ.ά.
Ως peyote έχει χρησιμοποιηθεί για τουλάχιστον 5.700 χρόνια
από αυτόχθονες πληθυσμούς της Αμερικής στο Μεξικό.
Οι Ευρωπαίοι παρατήρησαν
την χρήση του πεγιότ σε θρησκευτικές τελετές των ιθαγενών της Αμερικής, κυρίως
από τους Huichols στο Μεξικό.
Είχε χρήση στην Νότια
Αμερική (από το Περού μέχρι τον Ισημερινό), θρησκευτική και τελετουργική χρήση ευρέως
διαδεδομένη στην αυτοκρατορία των Αζτέκων και στο βόρειο Μεξικό, την εποχή της
ισπανικής κατάκτησης. Η θρησκευτική δίωξη / γενοκτονία των Ινδιάνων την
περιόρισε στην ακτή του Ειρηνικού και μέχρι το ΝΔ. Τέξας. Ωστόσο, άρχισε να
εξαπλώνεται στην Αμερική με «ένα νέο είδος τελετής πεγιότ», από τους Kiowa και Comanche. Αυτές
οι θρησκευτικές πρακτικές, που ενσωματώθηκαν νόμιμα στις ΗΠΑ το 1920 – ως «Εκκλησία
των Ιθαγενών της Αμερικής» – εξαπλώθηκαν μέχρι το Σασκατσουάν του Καναδά!
[3] Στην σύγχρονη ιατρική, οι ιδιότητες της χαρμίνης χρησιμοποιούνται
στην θεραπεία κατά της κατάθλιψης και κατά του εθισμού.
