Στις απόκρημνες πλαγιές του Αναύλοχου (υψ. 625 μ.), όπου ευρέθησαν αγγεία σε σχήμα ανθρωπίνου σώματος, ειδώλια, κ.ά. αρχαιολογικά αντικείμενα, η αρχαιολογία δεν έχει πει ακόμη την τελευταία της λέξη…
Ο Αναύλοχος κείται προς βορράν του χωριού Βραχάσι Λασυθίου Κρήτης. Αλλά με την ονομασία αυτή είναι γνωστός ολόκληρος ο ορεινός όγκος, με ΒΔ. κατεύθυνση, που υψώνεται μεταξύ του παλαιού δρόμου Ηρακλείου – Μεραμπέλου, που περνούσε από τον Καλαρρύτη, και δρόμου που περνά από τον Βραχάσι – Άγ. Γεώργιο Σεληνάρι, που φαίνεται να έχει κάποια αρχαιοαστρονομική σχέση με την Σελήνη…
Οι Ιταλοί αρχαιολόγοι Mariani και Mosso και ο Γάλλος Demargne εξερεύνησαν την περιοχή. Σώζονται κυκλώπεια τείχη, που στηρίζουν σήμερα πεζούλες (terrasse) κατάφυτες από αμυγδαλιές. Σε διάφορες θέσεις βρέθηκαν πολλά αρχαιολογικά αντικείμενα, αγγεία σε σχήμα ανθρώπινου σώματος, κοινά πήλινα αγγεία, ειδώλια κλπ. Η περιοχή έχει κατοικηθεί στην Γεωμετρική περίοδο, οπότε άφηναν τα πεδινά μέρη και καταφεύγαν σε υψώματα και τόπους από την φύση τους οχυρούς. Τα ευρήματα ανήκουν κυρίως σε τάφους τής πρωτογεωμετρικής περιόδου.
Τώρα, στα όρη Αναύλοχου[1], στην ανατολική Κρήτη, οι αρχαιολόγοι βρήκαν και νέα[2] αρχαιολογικά στοιχεία: Εκατοντάδες αρχαία θραύσματα τερακότας, κυρίως από γυναικεία ειδώλια, που είχαν αφεθεί ως αναθήματα σε φυσικές κοιλότητες βράχου τον 7ο αιώνα π.Χ.
Μέσα σε μία από αυτές τις κοιλότητες υπήρχε μια πιο περίεργη συλλογή από φθαρμένα αντικείμενα, όπως μια πήλινη πλάκα με θέμα μια γυναίκα, και μια χάντρα από στεατίτη (πιθανότατα χρονολογούνται στον 8ο αιώνα π.Χ.), πήλινο ειδώλιο αλόγου (7ου αιώνα π.Χ.). Η κοιλότητα περιείχε επίσης έναν τρίπλευρο μινωικό σφραγιδόλιθο, που χρονολογείται μεταξύ 1850 και 1700 π.Χ.- τουλάχιστον 1.000 χρόνια ενωρίτερα από τα άλλα αντικείμενα!
«Το μόνο κοινό που έχουν αυτά τα αντικείμενα είναι ότι ήταν ήδη παλαιά, όταν είχαν αποτεθεί σε αυτήν την κοιλότητα», λέει η αρχαιολόγος Fl. Gaignerot-Driessen (**), του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι. «Το γεγονός ότι ήταν επιμελημένα αντικείμενα είναι ξεκάθαρα ο λόγος για τον οποίο ήταν αρκετά πολύτιμα για να αφεθούν ως προσφορές».
Κοιλότητα βράχου με αναθήματα, Αναύλοχος, αναφέρουν παρόμοιες συλλογές από πολύτιμα επιμελημένα αντικείμενα (κειμήλια), που συσσωρεύτηκαν ως δώρα, και λάφυρα πολέμου. Ενώ μελετούσε τις εμφανίσεις κειμηλίων σε αυτά τα κείμενα, η κ. Gaignerot-Driessen συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως… βοηθήματα ευρέσεως για έναν αγνοούμενο, είτε ζωντανό, είτε νεκρό. Προτείνει ότι τα 4 αντικείμενα στην κοιλότητα του Αναύλοχου θα μπορούσαν να είχαν σκοπό να αναπαραστήσουν αγνοούμενους, συγγενείς ή φίλους των ατόμων που τα τοποθέτησαν εκεί!
«Αυτή η ερμηνεία θα άλλαζε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα αναθήματα», λέει η κ. Gaignerot-Driessen. «Μπορεί να αντιπροσωπεύουν το άτομο που προσφέρει το αντικείμενο, ή κάποιον που έχει στο μυαλό του, και όχι τον παραλήπτη, που συνήθως νομίζουμε ότι θα ήταν θεότητα»!…
Είμαστε, λοιπόν, μπροστά στον πρόδρομο του πολύ μεταγενέστερου, επί χριστιανισμού, έθιμου της… φανουρόπιττας και τον ρόλο του αγίου Φανουρίου;;; – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Τάματα και αναθήματα”.
ΠΗΓΗ: B. Leonard «Cretan Antiquing», AJA, Νοέμβ./Δεκ., 2022. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.11.2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Demargne P. «Recherches sur le site de I ’ Anavlochos», BCH, 1931, II, 365, 1929, 528, 1930 LIV, 196.
- Mariani L. «Monumenti Antichi», VI, 224. — Mosso, Monumenti Antichi, XIX, 183.
- Σπανάκης Β. «Κρήτη».
 |
| ΑΡΙΣΤΕΡΑ επάνω: Άνθρωπος με τριγωνικά φτερά, σαν πεταλούδα – ψυχή, ίσως ο Ίκαρος ή ο Δαίδαλος. |
(*) Θυμίζω την ομιλία της δρ. Fl. Gaignerot-Driessen (**), ερευνητικής συνεργάτιδος στην Γαλλική Σχολή Αθηνών και στο εργαστήριο Archéorient, διευθύντριας του Προγράμματος του Αναύλοχου με τίτλο «Πριν από την πόλη: Πρόσφατες ανακαλύψεις στον Αναύλοχο Λασιθίου».
Ο Αναύλοχος είναι μια ορεινή κορυφογραμμή στην περιοχή του Λασιθίου, στην ανατολική Κρήτη, που εποπτεύει το χωριό Βραχάσι και την κοιλάδα του Μιραμπέλλου. Λόγω της μακράς διάρκειας (περίπου 1200-650 π.Χ.) της οικιστικής του χρήσης, της θέσης του ανάμεσα στους παράκτιους οικισμούς της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στο Σείσι (> Σίσι) και τα Μάλια και τις αρχαϊκές πόλεις της Δρήρου και της Μιλάτου, καθώς και λόγω για της έκτασης και της φύσης των καταλοίπων του, ο Αναύλοχος αποτελεί μια εξαιρετική περίπτωση μελέτης μιας καίριας περιόδου της ελληνικής ιστορίας, που οδηγεί στη μετάβαση από τα ανάκτορα στις πόλεις. Μετά από μια διετή προκαταρκτική έρευνα (2015 – 2016), η Γαλλική Σχολή Αθηνών ξεκίνησε ένα πενταετές (2017 – 2021) Πρόγραμμα συστηματικών ανασκαφών στον Αναύλοχο. Με την ταυτόχρονη εξερεύνηση των οικιστικών, ταφικών και θρησκευτικών χώρων της αρχαίας θέσης, το Πρόγραμμα του Αναύλοχου στοχεύει στην ανασύσταση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης μιας κρητικής προ-αστικής κοινότητας. Πιο συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα επιδιώκει να εξετάσει τον σχηματισμό και τον μετασχηματισμό των κοινωνικών ομάδων που εγκαθιδρύθηκαν στον Αναύλοχο κατά την διάρκεια της μετάβασης από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.
Στην διάλεξη θα παρουσιάσει συνοπτικά τις κυριότερες ανακαλύψεις των τριών πρώτων ετών της ανασκαφικής αποστολής: τους τύμβους και άλλες ταφικές δομές της νεκρόπολης, μια ολόκληρη και ξεχωριστή συνοικία του οικισμού (Quartier de la Forge), ένα ιερό με θρανίο στο μέσον της οδού μεταξύ του οικισμού και της νεκρόπολης, καθώς και δύο αναθηματικούς αποθέτες στην κορυφή του λόφου.
ΠΗΓΗ: ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ 2019-2020.
(**) Η δρ. Fl. Gaignerot-Driessen είναι Ερευνητική Συνεργάτιδα στην Γαλλική Σχολή Αθηνών και στο εργαστήριο Archéorient, Διευθύντρια του Προγράμματος του Αναβλόχου. Η Δρ. Fl. Gaignerot-Driessen έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα στην Κλασσική Αρχαιολογία από το Πανεπιστήμιο Paris-Sorbonne το 2013. Επισκέπτης Λέκτορας Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ιστορίας, διαδοχικά, στο Πανεπιστήμιο του Amiens, στο Πανεπιστήμιο του Louvain (UCLouvain), και στο Institut Catholique de Paris. Έχει λάβει διάφορες υποτροφίες και ειδικότερα από το ίδρυμα Alexander von Humboldt του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες ανασκαφές στην Κρήτη (Μάλια, Ίτανος, Ελεύθερνα, Παλαίκαστρο, Σίσι, Δρήρος) και την Κύπρο (Πύλα – Κοκκινόκρεμος). Από το 2015, είναι Διευθύντρια του Προγράμματος του Αναβλόχου εκ μέρους της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Έχει συγγράψει περισσότερες από 50 δημοσιεύσεις για την Ύστερη Εποχή του Χαλκού – Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, μεταξύ των οποίων μία μονογραφία για την περιοχή του Μιραμπέλλου, της Σειράς Aegaeum και μία επιμέλεια συλλογικού τόμου με τίτλο Κρητικές Πόλεις: Σχηματισμός και Μετασχηματισμός (Cretan Cities: Formation and Transformation).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΥΛΩΧΟΥ:
- Ελ Πλατάκης: «Αδόκιμη η γραφή Ανάβλοχος: Φαίνεται ότι το τοπωνύμιο έχει σχέση με το ουσ. αυλόχι, που σημαίνει φαράγγι, χαράδρα ανάμεσα σε όρη. Πρβλ. το αρχ. Αυλών που έχει την ίδια σημασία και επί πλέον δηλώνει και το οροπέδιον (Ησύχιος: αυλώνες οι επ΄ ευθείας τόποι, φάραγγες, τόποι πλατείς επί τα όρη)» στην «Κρητική Εστία», Αθήναι, 1979, «ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ».
- Γ. Ε. Πάγκαλος συνδέει το αυλόχι με το ουσ. ναυλόχιον, όχι με την κυρία σημασία του (όρμος, αγκυροβόλιο), αλλά με την μεταφορική (φαράγγι, κοιλάδα). Αναφέρει δε ότι στην Κάρπαθο διατηρείται ο τύπος αναυλόχια (τα), όπου το… εκ συνεκφοράς. Αν δεχθούμε την άποψη αυτή θα πρέπει να σημειώσουμε ότι εγγύτερα στο τοπωνύμιό μας βρίσκεται το ουσ. ναύλοχος (συνώνυμο του ναυλόχιον) από το οποίο προέκυψε το Αναύλοχος. Αδόκιμη είναι η γραφή Ανάβλοχος που συναντούμε σε μερικά δημοσιεύματα.
- Αρ. Βουρλάκης: «Ο ΑΝΑΒΛΟΧΟΣ είναι παραφθορά της αρχαίας ελληνικής λέξεως ανα-εύλοχος / ανάβλοχος. Η λέξις ασφαλέστατα είναι παραφθορά της αρχαίας ελληνικής λέξεως ανα-εύλοχος > ανάβλοχος. Εύλοχος εις την αρχαίαν γλώσσαν σημαίνει κατάλληλος δια λόχον, δηλ. έδραν (λόχος είναι ομηρική λέξις και σημαίνει ενέδρα). Η πρόθεσις ανά, σημαίνουσα επί τόπου το επάνω, συνετέθη διότι πρόκειται περί υψηλού μέρους, βουνού. Σημειωτέον ότι και μικραί πτυχώσεις του εδάφους κατάλληλοι δια ενέδρας ονομάζονται αβλόχια, υπάρχει δε τέτοιο τοπωνύμιο εις την περιφέρεια Σεισσίου. Ανάβλοχος, λοιπόν, και αβλόχι είναι ο τόπος κατάλληλος για ενέδραν. Όντως ο Ανάβλοχος δια την πολεμικήν τακτικήν των αρχαίων Κρητών ως εκ της θέσεώς του ήτο σπουδαιότατος τόπος προς κατόπτευσιν, παρακολούθησιν και ενέδραν του εχθρού τόσον προς το μέρος Καλαρρύτη Μιλάτου προς την θάλασσαν, όσον και προς το μέρος Βραχασίου και προς την κοιλάδα του Μεραμβέλλου. Επί της προς Καλαρρύτη πλευράς του υπάρχουν και ερείπια αρχαίας πόλεως, η οποία δικαιολογεί περισσότερον την ονομασία του βουνού, διότι η ασφάλειά της απαιτούσε συνεχή φρούρησι και ενέδρας εκ μέρους των κατοίκων της. Η προτεινόμενη υπό τινων ετυμολογία εκ του άνω-βλώσκω = άνω πορεύομαι δεν φαίνεται πιθανή. Σημείωσις: Εις την περιοχήν του Αγρινίου υπάρχει τοπωνύμιον Βλοχός (*) παραγόμενον εκ του εύλοχος. Το μέρος αυτό ευρισκόμενον εις τας υπώρειας του όρους Παναιτωλικού απετέλη επί τουρκοκρατίας αρματωλίκι λόγω του καταλλήλου του δι ενέδρας» – ΠΗΓΗ: Νόστιμον ἦμαρ, 23.11.2021.
(*) και στην Θεσσαλία – το αρχαίο ΑΣΤΕΡΙΟΝ – ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ.
[2] Είναι γνωστοί οι αρχαιολογικοί χώροι του Αναυλόχου: Το οχύρωμα (οχυρώσεις) και οι θολωτοί τάφοι στο Βραχάσι, το οχύρωμα στην Νεάπολη Λασυθίου, ο υστερομινωικός οικισμός επίσης στην Νεάπολη, οι πρωτοελλαδικής εποχής τάφοι στην θέση Λάμι, κ.ά.
