Του Γιώργου Λεκάκη
Τα «Στοιχεία Γεωμετρίας» του Έλληνα μαθηματικού, από την Αλεξάνδρεια, Ευκλείδη (325; – 270 π.Χ.) – μαζί με τους μύθους του Αισώπου – είναι το πλέον ευπώλητο βιβλίο στον κόσμο!
Οι επανεκδόσεις του αμέτρητες.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΕΥΚΛΕΙΔΗ, ΕΔΩ.- το 1482 του Campanus Novara, λατινική μετάφραση, που εκτυπώθηκε για πρώτη φορά στην Βενετία,
- το 1505 του Bartolomeo Zamberti, μετάφραση από τα ελληνικά στα λατινικά, τυπωμένη,
- το 1570, έκδοση στο Λονδίνο, του John Daye (παραπάνω φωτογραφία). Ήταν η πρώτη πλήρης έκδοση στα αγγλικά! Η μετάφραση ήταν του sir Henry Billingsley (;- 1606) από τα ελληνικά. Βασίσθηκε στις δύο προηγούμενες εκδόσεις (του Novara και του Zamberti). O πρόλογος του John Dee (1527-1608). Έκδοση folio, 11,5 x 8 ίντσες, με ξυλογραφίες, πρόσωπα επιστημόνων, θεών και μουσών.[1] Η έκδοση υπήρχε στην Συλλογή Stephen White.
- Το 1573 στο Παρίσι εκυκλοφόρησε έκδοση με τίτλο “EVCLIDIS ELEMENTORUM Libri XV. Graece & Latine, Quibus, cum ad omnem Mathematicae scientiae partem, tum ad quamliber Geometriae tractationem, facilis comparatur aditus”. Επίγραμμα παλαιόν. Σχήματα πέντε Πλάτωνος, α Πυθαγόρας σοφός εύρε. Πυθαγόρας σοφός εύρε, Πλάτων δι’ αρίδηλ’ εδίδαξεν, Ευκλείδης επί τοίσι κλέος περικαλλές έτευξεν. Parisiis, Apud Hieronymum de Marnef, & Gulielmum Cauellat, σε σχήμα 8ο, σελ. 350. Στα ελληνικά και τα λατινικά. Πολυάριθμα σχέδια εντός κειμένου, για πρώτη φορα στολίδια εντός των σχεδίων. Ολοσέλιδη λιθογραφία στο τελευταίο φύλλο με το σήμα του τυπογραφείου.
ΠΗΓΗ: McKerrow 145 & Ferguson 99. ESTC S106699. Luborsky & Ingram «English Illustrated Books 1536-1603 / Αγγλικά Εικονογραφημένα Βιβλία 1536 – 1603», 10560. Γ. Λεκάκης «Ελληνική βιβλιογραφία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.6.2020.
ΕΠΙΣΗΣ:
- Βιτράκ (Vitrac Bern.) επιμ. «Στοιχεία» 4 τ., γαλλ. εκδ. Presses Universitaires de France, 1990 – 2001.
- Λίτσας Ευθ.[2] «Μικρός αστρονομούμενος τόπος», συλλογή του 2ου μ.Χ. αι., από αρχαία αστρονομικά έργα, για να χρησιμοποιηθεί ως βάση για την κατανόηση της «Μεγίστης» του Πτολεμαίου. Περιελάμβανε τα έργα: Αριστάρχου «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης», Αυτολύκου «Περί κινουμένης σφαίρας» και «Περί επιτολών και δύσεων», Ευκλείδου «Φαινόμενα» και «Οπτικά», Θεοδοσίου «Σφαιρικά», «Περί οικήσεων» και «Περί ημερών και νυκτών», Υψικλέους «Αναφορικός», κ.ά.
- Σπανδάγος Ευάγγ. «Οι χαμένες πραγματείες του Ευκλείδου», εκδ. «Αίθρα». Αποσπάσματα από 7 χαμένες πραγματείες: «Περί βαρέων και ελαφρών σωμάτων», «Περί ισορροπιών», «Ψευδάρια», «Περί διαιρέσεων», «Κωνικά», «Τόποι προς επιφάνεια», «Πορίσματα», που έχουν σωθεί από Πρόκλο, Πάππο, Ψευδο-Αλέξανδρο, Αρχιμήδη και αραβικούς κώδικες.
- του ιδίου «Τα οπτικά και τα κατοπτρικά του Ευκλείδου», εκδ. «Αίθρα». Πρόκειται για τα αρχαιότερα σωζόμενα έργα γεωμετρικής οπτικής. Έχουν σωθεί από τον Πρόκλο στο έργο του «Υπόμνημα εις το α΄ των Ευκλείδου στοιχεία».
- του ιδίου «Τα φαινόμενα του Ευκλείδου», εκδ. «Αίθρα». Καθαρή αστρονομική πραγματεία, με 18 θεωρήματα που αναφέρονται στις εφαρμογές της γεωμετρίας στην αστρονομία. Πρόκειται για ένα από τα τρία αρχαία έργα μαθηματικής αστρονομίας που εσώθησαν. Τα άλλα δύο: Αυτολύκου (από την Πιττάνη Αιολίδος Μ. Ασίας, 4ος-3ος π.Χ. αι.) «Περί κινουμένης σφαίρας» και «Περί επιτολών και δύσεων των αστέρων».
- του ιδίου «Υπόμνημα εις το πρώτον των Ευκλείδου Στοιχείων του Πρόκλου, βιβλία δ΄», α΄ τ. πρόλ. καθ. Πανεπ. Κρήτης, Μιχ. Λάμπρου, β΄ τ. πρόλ. καθ. Πανεπ. Κάμερον ΗΠΑ, Ιω. Αργυρού, εκδ. «Αίθρα».
- του ιδίου «Το ιδ΄ και το ιε΄ βιβλία των Στοιχείων», πρόλ. δρ. Μαθηματικών, Ιω. Θωμαΐδη, εκδ. «Αίθρα». Στα 13 βιβλία του Ευκλείδου, οι αρχαίοι συγγραφείς προσέθεσαν άλλα δύο, το ιδ΄ και το ιε΄.
- του ιδίου «Η συναγωγή του Πάππου του Αλεξανδρέως», τ. α΄: Βιβλία β΄, γ΄, δ΄. τ. β΄: Βιβλία ε΄, στ΄. τ. γ΄: Βιβλίο ζ΄. πρόλ. της επ. καθηγ. Πανεπ. Αθηνών, Μ. Παπαθανασίου, εκδ. «Αίθρα». Το α΄ βιβλίο έχει χαθεί. Το β΄ βιβλίο τελειώνει στην 26η πρόταση. Το γ΄ λέει ότι «Περιέχει προβλήματα επίπεδα και στερεά». Το δ΄ περιέχει γενίκευση του πυθαγορείου θεωρήματος. Το ε΄ είναι το πιο τέλειο από απόψεως μαθηματικής αυστηρότητος και λέει ότι «Περιέχει συγκρίσεις επιπέδων σχημάτων που έχουν ίση περίμετρο, σε σχέση το ένα με το άλλο και με τον κύκλο και συγκρίσεις στερεών σχημάτων, που έχουν ίση επιφάνεια σε σχέση με την σφαίρα». Το στ΄ λέει ότι «Περιέχει αναλύσεις των δυσκολιών στο μικρό αστρονομούμενο τόπο» και αναφέρεται στα «Σφαιρικά» και στο «Περί ημερών και νυκτών» αμφότερα του Θεοδοσίου και στα «Φαινόμενα» του Ευκλείδου, ενώ περιέχει περίληψη του «Περί κινουμένων σφαιρών» του Αυτολύκου, το «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης» του Αριστάρχου, με μετρήσεις του Πτολεμαίου και του Ιππάρχου. Το ζ΄ πολύτιμο για την ιστορία της αρχ. ελληνικής γεωμετρίας και των μαθηματικών, μοναδική πηγή για ένα σύνολο χαμένων εργασιών αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών (όπως τα: «Περί λόγου αποτομής», «Περί χωρίου αποτομής», «Περί διορισμένης τομής», «Περί νεύσεων», «Περί επιπέδων τόπων», «Κωνικά» και «Περί επαφών» του Απολλωνίου, «Περί στερεών τόπων» του Αρισταίου του Πρεσβυτέρου, «Περί μεσοτήτων» του Ερατοσθένους, «Δεδομένα», «Πορίσματα» και «Τόποι προς επιφάνεια» του Ευκλείδου). Εκ των ανωτέρων μόνο το «Περί λόγου αποτομής» του Απολλωνίου έχει σωθεί κι αυτό σε αραβική μτφρ. Το ζ΄ λέει ότι «Περιέχει λήμματα του αναλυομένου τόπου», με μακρύ πρόλογο του Πάππου στον υιό του Ερμόδωρο.
- του ιδίου «Δεδομένα», πρόλ. αναπλ. καθηγ. Πανεπ. Αθηνών, Ιω. Αραχωβίτη, εκδ. «Αίθρα». Έργο στενά συνδεδεμένο με τα «Στοιχεία». Οι Αλεξανδρινοί το θεώρησαν πολύ σπουδαίο, και το συμπεριέλαβαν στην συλλογή «Τόπος αναλυόμενος».
- Σταμάτης Ευ. Σ.[5] «Περί του μαθηματικού Ευκλείδου», μτφρ. εκ του γερμανικού, μετ’ εισαγωγής, έκδ. Οικονομικής και Λογιστικής Εγκυκλοπαιδείας, 1963.
- του ιδίου «Στοιχεία».
- Φίλη Χρ. καθηγήτρια, «Ο Αριστοτέλης πρόδρομος του Ευκλείδη», διάλεξη στο Κέντρο Δικανικών Μελετών, 7.11.2007.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Η ίδια έκδοση του 1661, επίσης στο Λονδίνο, είχε και χαρακτικό με πορτραίτο του Ευκλείδη, του Wharton.
[2] αν. καθηγητής του Τμ. Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιωνίου Πανεπιστημίου.
[5] Καθηγητής Φυσικών (1897-1990) , μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας της Ιστορίας των Επιστημών. Ο συστηματικότερος και πλέον επιφανής ερευνητής των αρχ. ελληνικών Μαθηματικών. Εδημοσίευσε 56 επιστημονικές εργασίες που αναφέρονται στις θετικές επιστήμες της αρχαίας Ελλάδος. Πολλές εξ αυτών εδημοσιεύθησαν και σε ξένα περιοδικά. Στα πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών εδημοσιεύθησαν 14 ανακοινώσεις του (1953 – 1971).
πρωτη εκδοση, αγγλικα, Ευκλειδης, 1570, Στοιχεια Γεωμετριας, γεωμετρια, Ευκλειδιος γεωμετρια, ευπωλητο βιβλιο, μπεστ σελλερ, μπεστ σελερ, best seller, Αισωπος, επανεκδοση, Λονδινο, John Daye, Τζων Νται, Τζων Ντει, sir Henry Billingsley, σερ, Μπιλλινγκσλει, Μπιλινγκσλει, ελληνικα, John Dee, Τζων Ντι, ξυλογραφια, πορτραιτα θεων, μουσες, συλλογη Stephen White, Στεφαν Γουαιτ, 1661, χαρακτικο, Wharton, Γοαρτον, Ελληνας μαθηματικος, Αλεξανδρεια Αιγυπτου, Ευκλειδης 325 πΧ, 270 πΧ, εκδοσεις, Καμπανος Νοβαρα, Καμπανους Campanus Novara λατινικα, μεταφραση, Βενετια, 1482, Βαρθολομαιος Ζαμπερτι, Bartolomeo Zamberti ελληνικα 1505 εκδοση επιγραμμα παλαιον παλιο Σχηματα πεντε Πλατωνος, πλατων Πυθαγορας σοφος ευρε αριδηλ εδιδαξεν, κλεος περικαλλες ετευξεν παρισι Paris, ελληνικα λατινικα λιθογραφια τυπογραφειο φιλη Αριστοτελης προδρομος χαμενες αρχαιες πραγματειες χαμενη αρχαια πραγματεια βιβλια χαμενο αρχαιο βιβλιο Βιτρακ Vitrac Στοιχεια λιτσας Μικρος αστρονομουμενος τοπος συλλογη 2ος μΧ αιωνας, αστρονομικο εργο χρηση βαση κατανοηση Μεγιστη Πτολεμαιος εργα Αρισταρχος Περι μεγεθων και αποστηματων Ηλιου και Σεληνης Αυτολυκος κινουμενης σφαιρας επιτολων και δυσεων Ευκλειδου Φαινομενα Οπτικα, Θεοδοσιου Σφαιρικα οικησεων ημερων και νυκτων Υψικλης Αναφορικος Αρισταρχου μεγεθος αποστημα Ηλιος Σεληνη Αυτολυκου κινουμενη σφαιρα επιτολη δυση Φαινομενο Οπτικη, Θεοδοσιος Σφαιρα οικηση ημερα νυκτα Υψικλεους σπανδαγος εκδοσεις Αιθρα αποσπασματα βαρεων και ελαφρων σωματων ισορροπιων Ψευδαρια διαιρεσεων Κωνικα, τοποι προς επιφανεια Πορισματα Προκλος, Παππος, ΨευδοΑλεξανδρος, Αρχιμηδης αραβικος κωδικας αποσπασμα βαρυ ελαφρυ σωμα ισορροπια Ψευδαριο διαιρεση Κωνικο, τοπος Πορισμα Αλεξανδρος, αραβικοι κωδικες αραβια αραβες κωδιξ οπτικη κατοπτρικα αρχαιοτερα σωζομενα γεωμετρικη κατοπτρικο κατοπτρο κατοπτρα αρχαιοτερο σωζομενο Υπομνημα αστρονομικη θεωρημα εφαρμογη αστρονομια μαθηματικη Πιττανεως Πιτανεως Πιττανη Πιτανη αιολις αιολιδα μικρα ασια 4ος πΧ πρωτον Λαμπρου, Αργυρου Μαθηματικα Θωμαιδης, αρχαιοι συγγραφεις συναγωγη Παππου του Αλεξανδρεως Αλεξανδρευς Παπαθανασιου, προβληματα επιπεδα στερεα πυθαγορειο θεωρημα μαθηματικη αυστηροτητα συγκριση επιπεδο σχηματα ιση περιμετρος, κυκλος συγκρισεις στερεο αναλυση δυσκολια αστρονομουμενος Ιππαρχος μαθηματικα μοναδικη εργασια λογου αποτομης χωριου αποτομη διορισμενης τομης νευση επιπεδοι τοποι Κωνος επαφη Απολλωνιος στερεος Αρισταιος Πρεσβυτερος μεσοτητων Ερατοσθενους, Δεδομενα λογος αποτομη λημμα αναλυομενος Ερμοδωρος διορισμενη τομη νευσεις Κωνοι επαφες μεσοτητα Ερατοσθενης, Αραχωβιτης, Αλεξανδρινοι αναλυομενος σταματης μαθηματικος γερμανικο, γερμανια Οικονομικη Λογιστικη Εγκυκλοπαιδεια φιλη 16ος 17ος 1661, Λονδινο, χαρακτικο πορτραιτο πορτρετο γουαρτον Wharton θετικες επιστημες
