Του Γιώργου Λεκάκη
Ο Ισμηνός είναι ποταμός της Βοιωτίας, που ρέει παρά την πόλη των Θηβών και εκβάλλει στην λίμνη Αλύκη (νυν Υλίκη). Πρότερα εκαλείτο Λάδων.
Ιδού τι μας παραδίδει ο Πλούταρχος γι’ αυτόν:
Ἰσμηνὸς ποταμός ἐστι τῆς Βοιωτίας κατὰ πόλιν Θήβας· ἐκαλεῖτο δὲ τὸ πρότερον Κάδμου ποῦς ἀπ´ αἰ τίας τοιαύτης· Κάδμος τὸν κρηνοφύλακα δράκοντα τοξεύσας καὶ εὑρὼν ὥσπερ πεφαρμακευμένον φόνῳ τὸ ὕδωρ, περιήρχετο τὴν χώραν ζητῶν πηγήν· γενόμενος δὲ κατὰ τὸ Κωρύκιον ἄντρον κατὰ πρόνοιαν Ἀθηνᾶς τὸν δεξιὸν πόδα βαθύτερον εἰς πηλὸν ἤρεισεν· ποταμοῦ δ´ ἀναδοθέντος ἐκ τοῦ τόπου, ὁ ἥρως βουθυτήσας Κάδμου πόδα προσηγόρευσεν αὐτόν. Μετὰ δέ τινα χρόνον Ἰσμηνὸς, Ἀμφίονος καὶ Νιόβης παῖς, ὑπὸ Ἀπόλλωνος τοξευθεὶς καὶ ἀλγηδόνι συνεχόμενος, ἑαυτὸν ἔβαλεν εἰς τὸν προειρημένον ποταμὸν, ὃς ἀπ´ αὐτοῦ Ἰσμηνὸς ὠνομάσθη, καθὼς ἱστορεῖ Σώστρατος ἐν βʹ περὶ Ποταμῶν.
Σε απόδοση:
«Ο Ισμηνός είναι ποταμός της Βοιωτίας κοντά στην πόλη των Θηβών. – Παλαιότερα, εκαλείτο «Πόδι του Κάδμου» για την έξης αιτία: Ο Κάδμος, αφού κατατόξευσε τον δράκοντα-φύλακα της πηγής, εθεώρησε το ύδωρ αυτής μολυσμένο, από τα αίματα των φονευμένων από τον δράκοντα. Τότε περιτριγυρνούσε την χώρα αναζητώντας καθαρή πηγή. Όταν έφθασε στο Κωρύκιο[1] άντρον, συμφώνως με πρόνοια της θεάς Αθηνάς, επάτησε το δεξί πόδι βαθύτερα στον πηλό (δηλ. την λάσπη). Επειδή δε, αναπήδησε ποταμός από τον τόπο εκείνο, ο ήρως, αφού εθυσίασε βόδι, ονομάτισε τον τόπο αυτόν «Πόδα του Κάδμου». – Μετά όμως από κάποιο χρονικό διάστημα ο Ισμηνός, υιός του Αμφίονος και της Νιόβης, τοξευθείς υπό του Απόλλωνος και υποφέρων από τον πόνο, ερρίφθη στον προαναφερθέντα ποταμό, ο όποιος εξ αυτού ονομάσθη Ισμηνός[2]».
Ο μύθος είναι οικομυθος – δηλοί μιαν αρχαία μόλυνση του περιβάλλοντος του ποταμού, προφανώς από κάποιο από τα ηφαίστεια της Βοιωτίας.
Σχόλια:
Ο Βοιωτικός Κηφισός ποταμός κατέρχεται αδιαίρετος έως την Λειβαδιά[3] και τα πεδία της Αλιάρτου κι εκεί αποσχίζεται και γίνεται ο εγχυτήρ δυο ποταμών:
- Τον Ισμηνό και
- τον Ασωπό.[4]
Ο μεν Ισμηνός φθάνει έως την θάλασσα της Ευβοίας, ο δε Ασωπός στην Αττική.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Οι 88 αρχαιες πολεις της Βοιωτιας”.
Ο ποταμός Ισμηνός πηγάζει από την Μελία πηγή. Στην πορεία του, ενώνεται με τον Θεσπιό ποταμό και μαζί εκβάλλουν στην λίμνη Υλίκη. Στην εκβολές του[5], υπήρχε η πολίχνη Ισμήνη. Στα αρχαία κείμενα αναφέρεται και με το όνομα Κνώπος[6].
Ο Ιππόλυτος (και το «Χρονικόν» Πασχάλη) τον αναφέρει 8ο στον κατάλογο των 40 πλέον ονομαστών ποταμών που παραδίδει.[7]
Η Νιόβη, που αναφέρει ο Πλούταρχος, ήταν η γνωστή θυγατέρα του Ταντάλου. Ο Απόλλων φόνευσε τους 9 (ή 6 ή 5) Νιοβίδες, αδελφούς του Ισμηνού, καθώς αυτοί κυνηγούσαν στον Κιθαιρώνα.
Κατ’ άλλην εκδοχή, ο Ισμηνός ο ονοματίσας τον ποταμό, ήταν ο υιός του Απόλλωνος και της Μελίας[8]. Ο Απόλλων για να τιμήσει τα παιδιά, που απέκτησε από την Βοιωτή κόρη, Τήμενο και Ισμηνό, χάρισε στον μεν πρώτο την μαντική τέχνη, στον δε δεύτερο την αθανασία, ονοματίζοντας με το όνομά του τον κύριο ποταμό των Θηβών.
Υπάρχει και μια τρίτη εκδοχή: Ο ποταμός να ονοματίσθηκε από τον Ισμηνό, υιό του Ασωπού[9] και της Μετόπης / Μετώπης (θυγατέρας του Λάδωνα), μητέρας δυο υιών[10] και 22 θυγατέρων[11], επίσης λατρευόμενος ως ποτάμιος θεός στην Βοιωτία!
Οι τρεις εκδοχές αφορούν διαφορετικές ιστορικές εποχές… Οι Έλληνες ξεχνούσαν και ξαναγεννούσαν…
Η κρήνη του Άρεως, για την οποία μιλά ο Πλούταρχος, βρισκόταν άνωθεν του Ισμηνίου ιερού. Την φρουρούσε ένας δράκος (κρηνοφύλακας)[12]. Πλάι σε αυτήν ήταν το μνήμα του Καάνθου (> Κανάθου). Αυτός ήταν ο αδελφός της Μελίας, ο οποίος εκδικούμενος για την αρπαγή της αδελφής του από τον θεό, πυρπόλησε το Ισμήνιο άλσος και ιερό και γι’ αυτό φονεύθηκε από τον Απόλλωνα. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Εισήγηση του Γ. Λεκάκη με τίτλο “Τα ιερα αλση των αρχαιων Ελληνων” στο Συνέδριο «Οι δραματικές αλλαγές στον πλανήτη και οι αρχαιοελληνικές ρίζες της οικολογικής ηθικής», Πανεπιστήμιο Πατρών, 17-20 Ιουνίου 2018.
Ο ναός του Ισμηνίου Απόλλωνος, κατά Κεραμόπουλο (αρχές 20ού αι.).
Ο Ισμηνός ποταμός πριν ενωθεί με τον Θεσπιό, παρέρρεε τον Ισμήνιο λόφο (νυν Λόφος Καστελλίων), επί του οποίου έκειτο το Ισμήνιον τέμενος υπέρ του θεού Απόλλωνος. Το Ισμήνιον ιερόν ήταν πολύ σπουδαίο την αρχαία εποχή και το ονομάτισε ο ίδιος ο Λοξίας Απόλλων. Αναφέρεται ότι ήδη τον 4ο αι. π.Χ. φυλάσσονταν σε αυτό επιγραφές (τα «καδμήια γράμματα») με τα οποία μπορούσαν να διαβάζουν αρχαιότερες επιγραφές!
Τα «καδμήια γράμματα» δηλ. η Γραμματική και η γραφή του Κάδμου (και κατ’ επέκτασιν των Δωριέων) διαδέχθηκε την Γραμμική Γραφή Β (14ος π.Χ. αι.), μάλλον περί τον 13ο π.Χ. αι. «Η γουν Κάδμου γραμματική επί τε των Τρωικών ησκείτο ως δίκτυς εν ταις Εφημερίσι φησί, και μέχρι των Ευκλείδου του μετά ταύτα άρξαντος διέμεινε χρόνων (…) Παρεδέχοντο δε οι αρχαίοι συγγραφείς συνεχή και αδιάπτωτον την χρήσιν του προευκλειδείου ελληνικού αλφαβήτου εν γένει επί 9 σχεδόν αιώνας, ήτοι από του 1300 π.Χ. περίπου, μέχρι του 403 π.Χ. ωνόμαζον δε το πανελλήνιον τούτο αλφάβητον “Κάδμου γραμματικήν”», λέει ο καθηγητής Απ. Αρβανιτόπουλος[13]. Καδμήιες επιγραφές φυλάσσονταν επίσης και στην Καδμεία Ακρόπολη των Θηβών[14], την οποία ίδρυσε ο Αργείος Κάδμος, ερχόμενος εκεί εκ της ελληνικής Φοινίκης[15]. Αυτά τα καδμήια γράμματα ήταν η καθομιλουμένη παλαιο-πρωτο-ελληνική γλώσσα των Ελλήνων, που ζούσαν στην Φοινίκη, χώρα της Μέσης Ανατολής όπου είχε εγκατασταθεί ο Αγήνωρ από το Άργος. Λίγα γνωρίζουμε γι’ αυτά τα πανάρχαια ελληνικά σήμερα, καθώς και λίγους κανόνες της καδμηίας Γραμματικής. Εξ αυτών η ρίζα ισ- (> Ισμήνη, Ισμηνός, κλπ.) που έδωσε πανάρχαιες ελληνικές λέξεις σχετικές με τον ίμερο (πόθο, ιμείρω = ποθώ, Ισμήνη = η ποθητή)[16]. Γι’ αυτό και τον Ισμηνό οι Θηβαίοι τον έλεγαν «ποθητό ποταμό», τον δε θεό του ερωτικού πόθου τον έλεγαν Ίμερο, κλπ. Εξ αυτής της πανάρχαιας καδμηίας ρίζας και η Ιστάρ (> Αστάρτη).[17] Γι’ αυτό και οι Θηβαίοι είχαν ετήσια εορτή υπέρ της θεάς Ιστάρ, κατά την οποία 6 έγγαμες καλλονές των Θηβών διασκέδαζαν τους πολέμαρχους στην Καδμεία. Εισέρχονταν, φορώντας την φορεσια της Ουρανίας Αφροδίτης και ακολούθως ανέβαζαν την φορεσιά, προς τιμήν της Πανδήμου…[18] Τα καδμηία γράμματα τα είδε και ο ίδιος ο Ηρόδοτος: «Είδον και αυτός Καδμήια γράμματα εν τω ιρώ του Απόλλωνος του Ισμηνίου εν Θήβησι τήσι Βοιωτών, επί τρίποσι τισί εγκεκολαμμένα, τα πολλά όμοια εόντα τοίσι Ιωνικοίσι. Ο μεν δη εις των τριπόδων επίγραμμα έχει “Αμφιτρύων μ’ ανέθηκ’ ενάρων από Τηλεβοάων” Ταύτα ηλικίην είη αν κατά Λάιον τον Λαβδάκου του Πολυδώρου του Κάδμου».[19]
Το Ισμήνιο ιερό ήταν περίφημο σε όλους τους Έλληνες για το χρηστήριό του, το μαντείο του Τηνέρου (στο Τηνερικό πεδίο). Υπεξέπεμπε έμμετρους (μετρικούς) χρησμούς εξ «εμπυρομαντείας»[20], είτα «από κληδόνων»[21], αλλά και κλασσικά «δια σποδού». Σε αυτό αποδίδονται οι μαντεψιές των μαχών της Αλιάρτου, του Δηλίου[22], κ.ά.
Το Ισμήνιο ιερό βρισκόταν έξω των τειχών της πόλεως. Προ της εισόδου του ιερού υπήρχε ο «Μαντούς Δίφρος». Αυτός ήταν ένας λατρευτικός λίθος[23], της θυγατρός του Τειρεσία. Κατά την είσοδο, στον πρόναο, δέσποζαν τα αγάλματα της Αθηνάς και του Ερμού, όχι τυχαία έργα, αλλά γλυπτά καλλιτεχνήματα του Σκόπα και του Φειδία! Στα δεξιά του ναού, μαρμάρινες απεικονίσεις της θυγατέρας του Κρέοντα, Ηνιόχης (ή Πύρρας). Εντός του ναού, κυριαρχούσε ένα άγαλμα από ξύλο κέδρου[24], έργο του Σικυώνιου γλύπτη Κανάχου (ποιηθέν περί το 500 π.Χ.). Εντός του ναού, ο Παυσανίας είδε και περιγράφει αναθήματα του Κροίσου («χρυσό σάκο, χρυσή αιχμή και ξυστή λόγχη»), που πριν ήταν αφιερωμένα στο Αμφιαράειον. Ακόμη, χρυσοί τρίποδες[25] με τα καδμήια γράμματα, αφιερώματα Βοιωτών (του Αμφιτρύωνος, του πυγμάχου Σκαίου, του Λαοδάμαντος, κ.ά.). Με την λατρεία του Ισμηνίου Απόλλωνος συνδεόταν η Δαφνηφορία. Αφιερώματα των «δαφνηφορησάντων», των ενιαυσίων ιερέων.[26] Παλαιότερος αυτών ήταν του Ηρακλέους, τον οποίο με καμάρι έδειχναν οι Βοιωτοί στους επισκέπτες του ναού. Γιατί στην πόλη των Θηβών εορταζόταν με κάθε επισημότητα η Δαφνηφορία[27], εορτή υπέρ του Απόλλωνος. Κι αυτό γιατί, όταν οι Οιταίοι εισέβαλαν στις Θήβαις, έγινε εκεχειρία κάποιων ημερών για να γιορτασθεί η Δαφνηφορία. Σε μια απ’ αυτές τις ημέρες, ο στρατηγός των Θηβών, Πολεμάτας, είδε στον ύπνο του μια παρθένο να του δίδει πανοπλία και να τον συμβουλεύει να τελεί η πόλη ανά 9ετία δαφνηφορία προς τιμήν του Απόλλωνος. Μετά τρεις ημέρες οι Θηβαίοι ενίκησαν. Κι έτσι καθιερώθηκε ο τακτικός εορτασμός της Δαφνηφορίας. Στην γιορτή αυτή, προηγείτο ένα παιδί, στενός συγγενής του αρχιδαφνηφόρου ιερέως. Κρατούσε τον «κοπώ», που ήταν ένας κλάδος ελιάς, εστεμμένος με δάφνες και άνθη, ενώ η λαβή του ήταν περιτετυλιγμένη δια κροκωτού υφάσματος. Στο ανώτατο άκρο του έφερε μια σφαίρα και μια μικρότερη στο μέσον του. Από την μεγάλη και κορυφαία σφαίρα εξαρτώνταν μικρά χάλκινα σφαιρίδια, από δε την μεσαία πορφυρές ταινίες.[28] Το παιδί που έφερε τον κοπώ ακολουθούσε ο αρχιδαφνηφόρος. Αυτός είχε λυτή κόμη, έφερε ποδήρη χιτώνα, ιφικρατίδες[34] και χρυσό ζωστήρα. Ακολουθούσαν οι παρθένες δαφνηφόρες, που τραγουδούσαν ειδικά τραγούδια, τα «δαφνηφορικά μέλη»[29]. Ο αρχιδαφνηφόρος αφιέρωνε στον Απόλλωνα ορειχάλκινο τρίποδα ή άλλα αναθήματα.[30] Η όλη γιορτή είχε χρονολογικό χαρακτήρα και ήταν μια συμβολική κάθαρση. Η λατρεία του Ισμηνίου Απόλλωνος ήταν στην ακμή της για 300 περίπου χρόνια (600 – 300 π.Χ.).
Κατά τ’ άλλα Ισμηνός ποταμός διέρρεε ήρεμα την πεδιάδα των Θηβών. Τον ρου του τάραξε η γέννηση του Διονύσου, όταν ο Ισμηνός «πυρός ατμώ σελάγιζεν»[31], προς προσαπαγγελία της γέννας του Διός και της Σεμέλης! Άλλος οικομυθος.
Ήταν τόσο αγαπητός ο ήρωας κι ο ποταμός στην αρχαία Βοιωτία, που πολλοί Θηβαίοι έπαιρναν το όνομά του.
Τέλος, ο Ισμηνός ποταμός έπαιζε και τον ρόλο του ποταμού της κάθαρσης για τους μελλόνυμφους.[32] Έπαιρναν νερό από το ποτάμι και ελούοντο, μετά την δύση του ηλίου, υπό γυναικών με δάδες. Άλλωστε υπήρχε αρχαιότατο έθιμο να παίρνουν ποταμίσιο νερό για την παιδοποιία (τεκνοποιία). Το νερό των ποταμών το θεωρούσαν ζωοποιό και γόνιμο.
Παρά τον Ισμηνό εφύετο η βοιωτική ένυδρη βοτάνη σίδη[33]. Όταν δε, γέρασαν ο Κάδμος και η Αρμονία, μεταβλήθηκαν σε όφεις, παρά τον Ισμηνό και χάθηκαν μέσα στην γη…
Σήμερα ο Ισμηνός ποταμός ξέπεσε να καλείται «Ρεύμα του Αγίου Ιωάννου»! Και ρέει ταπεινά ΝΔ των Θηβών, μεταξύ του Λόφου Καστελλίων και του προαστίου των Θηβών, Άγιοι Θεόδωροι.
ΠΗΓΗ: ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ «ΠΕΡΙ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑΣ και των εν αυτοίς ευρισκομένων». Γ. Λεκακης “Συγχρονης ΕΛλαδος περιηγησις”. Άρθρο του Γ. Λεκάκη, που δημοσιεύθηκε στο φύλλο Απριλίου 2010 της ελληνικής εφημερίδος «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ» του ΝΤΥΣΣΕΛΝΤΟΡΦ της Γερμανίας. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.4.2010.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Προφανώς εννοεί το Κωρύκειον άντρον. Σχετικά για το άντρο αυτό βλ. και άρθρο μου στο περ. «Ελληνικό Πανόραμα» τ. Μαρτίου 2003.
[2] καθώς εξιστορεί ο Σώστρατος στο β΄ κεφάλαιο «Περί ποταμών».
[3] Ο Ν. Γρηγοράς αναφέρει την Λειβαδειά ως Λεμβαδία. Αυτό είναι πολύ σωστό τοπωνύμιο, διότι διασώζει το αρχικό της όνομα, όταν την ονομάσαν έτσι διότι για να φθάσεις σε αυτήν πήγαινες με λέμβους! Διότι εκεί κυριαρχούσε η μεγάλη λίμνη της Κωπαΐδος (που ήθελε κουπί για να την διαβείς). Πρόκειται λοιπόν για το προκατακλυσμιαίο τοπωνύμιό της! Τα τοπωνύμια Ακραίφνιο και Ύπατο – που διασώζονται έως σήμερα – δηλώνουν το προς Α. τέλος της Κωπαΐδος.
[4] βλ. σχ. Νικηφ. Γρηγορά.
[5] μεταξύ του Πτώου όρους και της λίμνης Υλίκης.
[6] Από τον Κνώπο του Απόλλωνος. Και παρ’ αυτού πόλις Κνώπος – σχολ. Νικάνδρου.
[7] Οι 7 προηγούμενοι: Ινδός ή Φισών, Νείλος ή Γηών, Τίγρις, Ευφράτης, Ιορδάνης, Κηφισσός, Τάναϊς.
[8] Η Μελία ήταν θυγατέρα του Ωκεανού. Σήμερα Μελίας λέγεται ένας ποταμός στα Β, του Ορχομενού.
[9] Η κατ’ εξοχήν της προσωποποίησης των ρεόντων υδάτων στην ελληνική μυθολογία.
[10] Ο άλλος ήταν ο Πελάγοντας.
[11] Μεταξύ αυτών οι: Αίγινα, Άρπινα, Εύβοια, Θήβη, Ισμήνη, Κέρκυρα, Κλεώνη, Πλάταια, Τανάγρα, Φιλύρα, κ.ά.
[12] Κατά την παράδοση, οι Θηβαίοι είχαν γεννηθεί από δράκο, γι’ αυτό και ήταν ανδρείοι, ενώ όλοι οι βασιλείς τους έκαμαν πολέμους και φόνους!
[13] βλ. σχ. στο σύγγραμμά του προς τους φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών «Επιγραφική», τ. 1, έκδ. 1937.
[14] Η Καδμεία ακρόπολις των Θηβών δεν είναι κτίσμα των Σημιτο-Φοινίκων, γιατί απλούστατα δεν είναι… παραθαλάσσια ακρόπολις. Οι Σημιτο-Φοίνικες ως ναυτικοί δεν εισέρχονταν στα ενδότερα, στα μεσόγεια μέρη. Έκαναν εμπόριο μόνο στις παραλίες.
[15] βλ. σχ. Ευριπ. «Φοίνισσες». Επί Κάδμου δεν υφίσταντο οι Σημιτο-Φοίνικες ως λαός, παρά μόνο, ίσως, ως επαγγελματική τάξη, ως αλιείς φοινίκης/πορφύρας. Ως Φοίνικες την εποχή του λογίζεται ο λαός του Φοίνικα, αδελφού του Κίλικα (γενάρχη των Κιλίκων), του Κάδμου και της Ευρώπης, όλα παιδιά του Αγήνορος εξ Άργους!
[16] εξ αυτής της ρίζας και η ονομασία της πόλεως Ιμέρα της Σικελίας.
[17] εξ αυτής της ρίζας και η λέξη ιshmas (στα σανσκρ. ο έρωτας).
[18] Σε μια τέτοια γιορτή, οι 6 «κοπέλλες» με τα κρυμμένα μαχαίρια, ήσαν ο Πελοπίδας και οι φίλοι του… Η νύχτα αυτή έμεινε στην ιστορία ως η «Συνωμοσία της φορεσιάς»… Ίσως γι’ αυτό να έλεγαν πως ο Ισμηνός «φέρει βάκχιον ύδωρ» (“Hist. Alex. Magni”).
[19] «Ιστορίες», Ε, 59.
[20] Η εμπυρομαντεία έβγαζε συμπεράσματα για τα μελλούμενα από τον τρόπο που άναβε η φωτιά – βλ. σχ. Φιλόχορο, σχολ. Σοφοκλή.
[21] Επιβίωση αυτών είναι το έθιμο του κλήδονα, με το «αμίλητο νερό», που τελείται ακόμη στην Ελλάδα κάθε 24 Ιουνίου, κατά την δημοφιλή εορτή τ’ άη Γιάννη του Κλήδονα Στην αρχαία Σμύρνη υπήρχε σχετικό ιερό του Κληδονίου Διός. Κλήδονα ή Κληδονάρη λένε τον άη Γιάννη στην Μακεδονία – βλ. σχ. βιβλίο μου «Τάματα και αναθήματα», εκδ. Γεωργιάδη.
[22] Το Δήλιο ήταν κώμη της Τανάγρας, 30 στάδια από την Αυλίδα, με ιερό όμοιο με αυτό της Δήλου!
[23] σχετικά με την λατρεία της πέτρας βλ. άρθρο μου στο περιοδικό «Ενδοχώρα», τ. Αυγούστου 2005.
[24] Παρόμοιο άγαλμα, αλλά χάλκινο, του ιδίου γλύπτη υπήρχε στο ιερό των Βραγχίδων.
[25] Αναθήματα του Κροίσου και του Αμφιτρύωνος (Ηρόδ. Α,92, Ε,59-61). Γενικώς, «οι Θηβαγενείς ετριποδοφόρουν» (σχολ. Πινδάρου).
[26] Η λατρεία του Δαφνηφόρου Απόλλωνος ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην Βοιωτία. Δαφναία ή Δαφνηφορεία Ιερά του υπήρχαν και:
- στην Χαιρώνεια
- στην πόλη των Θηβών
- στην πόλη των Αθηνών,
- στην Φλύα Αττικής (σ’ αυτόν ανέθηκε ο Λυκομήδης τα παράσημά του πρώτου καταληφθέντος περσικού πλοίου στην Σαλαμίνα!),
- στην Ερέτρια (με ψηφίσματα της πόλεως),
- στην Δαλματία,
- στην Αντιόχεια (με πηγή, άγαλμα του Βρυάξιδος, λαμπρούς αγώνες), κλπ.
[27] Πλην των Θηβών, άλλες πόλεις που εόρταζαν την Δαφνηφορία ήσαν οι Δελφοί, Χαιρώνεια (όπου συνδεόταν με την Σαωδίνα Άρτεμη – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκακης “Τα επίθετα της θεας Αρτέμιδος”), ίσως να ήταν μέρος των Θαργηλίων των Αθηναίων, ενώ εξ επιγραφής γνωρίζουμε ότι εορταζόταν και στην Θεσσαλία και από τους Μάγνητες της Μ. Ασίας.
[28] Αποσυμβολίζοντας τον κοπώ, ο Πρόκλος λέγει πως η μεγάλη σφαίρα με τα σφαιρίδια συμβόλιζε τον Ήλιο με τους πλανήτες, η δε μικρότερη με τις ταινίες, την Σελήνη με τις ημέρες. Γι’ αυτό ο Muller συμπέρανε πως η δαφνηφορία «ήταν μια συμβολική αναπαράστασις της πορείας του ενιαυτού, των εποχών και της εναλλαγής φωτός και σκότους».
[29] Τέτοια έγραψαν ο Αλκαίος, η Σαπφώ, ο Σιμωνίδης, κ.ά. Στις «Ωδές» του Πινδάρου, τρία παρθενικά άσματα είναι δαφνηφορικά. Γι’ αυτό ο Κριστ λέγει πως τα δαφνηφορικά είναι υποκατηγορία των παρθενικών.
[30] Ο Παυσανίας είδε τον τρίποδα που αφιέρωσε ο Αμφιτρύων εις ανάμνησιν της δαφνηφορίας του Ηρακλέους.
[31] βλ. σχ. Νόννου «Διονυσ.» 8.
[32] Τον ίδιο ρόλο για τους Αθηναίους έπαιζε η 9κρηνος πηγή Καλλιρρόη (νυν ΙΝ Αγ. Φωτεινής, επί της κοίτης του Ιλισσού ποταμού), για τους Τρώες ο ποταμός Σκάμανδρος, απ’ τον οποίο έπαιρναν νερό τραγουδώντας «λάβε μου Σκάμανδρε την παρθενίαν», κλπ.
[33] βλ. σχ. Ευτέκνιο.
[34] ήταν βελτιωμένα πολεμικά υποδήματα, που εισήγαγε ο Ιφικράτης στα μισθοφορικά στρατεύματα που διοικούσε, κατά την διάρκεια του Κορινθιακού Πολέμου – βλ. Διόδ. Και Γ. Λεκακης “Τα 105 ειδη αρχαιων ελληνικων υποδημάτων”.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΠΕΡΙ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑΣ και των εν αυτοις ευρισκομενων Λεκακης, ποταμωνυμικα Πλουταρχος Χαιρωνεια Βοιωτιας ποταμος Ισμηνος Βοιωτια πολη Θηβων θηβα θηβαι εκβολες λιμνη Αλυκη Υλικη λαδων λαδωνας πολις Καδμου πους Καδμος κρηνοφυλαξ δρακοντας τοξο πεφαρμακευμενος φαρμακευμενος φαρμακι φονος υδωρ, χωρα πηγη Κωρυκιον αντρον Κωρυκιο προνοια αθηνας δεξιος ποδας πηλος ηρως βουθυτησας βουθυτηση βους αμφιων αμφιονας Νιοβη παις, θεος Απολλωνας απολλων αλγος ονομα ιστορια Σωστρατος περι Ποταμων ποδι του Καδμου δρακος φυλακας πηγης, μολυσμενο, αιμα φονοι δρακοκτονια καθαρη πηγη νερου Κωρυκειον Κωρυκειο αντρο θεα Αθηνα πατημα δεξι λασπη αναπηδησε ηρωας,θυσια βοδι, ετυμολογια πονος, Βοιωτικος Κηφισος Λειβαδια πεδιο Αλιαρτος εγχυτηρ ποταμοι Ασωπος θαλασσα Ευβοια ευβοικος κολπος Αττικη Μελια πηγη Θεσπιος πολιχνη Ισμηνη Κνωπος Ιππολυτος χρονικο Χρονικον Πασχαλη καταλογο πλεον ονομαστοι ποταμοι Τανταλος 9 6 5 Νιοβιδες, αδελφοι κυνηγι ορος βουνο Κιθαιρωνας Κιθαιρων τιμη Βοιωτη κορη, Τημενος μαντικη τεχνη, αθανασια, Μετοπη Μετωπη 22 θυγατερες λατρεια ποταμιος θεος κρηνη αρεως, Ισμηνιο ιερο φρουρος μνημα του Καανθου Καναθου Καανθος Καναθος εκδικηση αρπαγη αδελφης πυρποληση Ισμηνιον αλσος ιερον Ισμηνιος λοφος Καστελλιων Καστελιων τεμενος αρχαια αρχαιο αρχαιος Λοξιας 4ος αιωνας πΧ αρχαιες επιγραφες καδμηια γραμματα αδιαβαστα αρχαιοτερες επιγραφη γραμμα γραμματικη γραφη Δωριεων Δωριεις Γραμμικη Γραφη Β 14ος 13ος Τρωικα τρια δικτυς Εφημερις Ευκλειδης αρχαιοι συγγραφεις αδιαπτωτος χρηση προευκλειδειο ελληνικο αλφαβητο 1300 5ος 403 πανελληνιον πανελληνιο αλφαβητος Αρβανιτοπουλος Καδμηιες γραφες Καδμεια Ακροπολη ιδρυση Αργειος ελληνικη Φοινικη μεση ανατολη καθομιλουμενη παλαιοελληνικη πρωτοελληνικη γλωσσα Ελληνων, Αγηνωρ αργος αργολιδα παναρχαια ελληνικα κανονες κανόνας ριζα προθεμα ισ- Ισμηνη, παναρχαιες ελληνικες λεξεις ιμερος ποθος, ιμειρω = ποθω, ποθητη Θηβαιοι ποθητος ερωτικος ερως ερωτας Ισταρ Ασταρτη ετησια εορτη 6 εξι εγγαμες καλλονες Θηβαιες εγγαμη καλλονη Θηβαια διασκεδαση πολεμαρχος φορεσια ενδυμα ενδυση Ουρανια Αφροδιτη αρχαιο στριπτιζ στριπ τιζ striptease φορεμα Πανδημος Ηροδοτος ιρω Θηβησι Βοιωτων, τριποδας εγκεκολαμμενα, Ιωνικα ιωνες ιωνικο τριπυς επιγραμμα αμφιτρυων μ’ ανεθηκε εναρων απο Τηλεβοαων Τηλεβοες ηλικια Λαιος Λαβδακου Λαβδακος Πολυδωρος χρηστηριο μαντειο Τηνερου Τηνερικο υπεκπομπη εμμετρος μετρικος χρησμος εμπυρομαντεια κληδονας κλασσικα δια σποδου σποδος μαντειον μαντεψια μαχη Αλιαρτου, Δηλιο τειχη Μαντους Διφρος λατρευτικος λιθος Τειρεσια μαντω προναος, αγαλμα Ερμης εργα, γλυπτο καλλιτεχνημα γλυπτικη γλυπτης Σκοπας Φειδιας μαρμαρινη απεικονιση κρεων Κρεοντας, Ηνιοχη Πυρρα ξυλο κεδρος εργο Σικυωνιος γλυπτα Καναχος σικυων σικυωνα 6ος 500 Παυσανιας αναθημα Κροισος χρυσο σακος, σακκος χρυση αιχμη ξυστη λογχη Αμφιαραειον Αμφιαραειο χρυσοι τριποδες αφιερωματα χρυσος Αμφιτρυωνας, Αμφιτρυων πυγμαχος Σκαιος Λαοδαμαντας, Λαοδαμας Δαφνηφορια δαφνηφορησαντες ενιαυσιος ιερεας ιερευς Ηρακλης, εορτη γιορτη επισημη δαφνηφορεια Οιταιοι οιτη εισβολη Θηβαις, εκεχειρια δαφνη στρατηγος Πολεματας, ονειρο υπνο παρθενος παρθενα πανοπλια συμβουλη 9ετια νικη τακτικος εορτασμος παιδι στενος συγγενης αρχιδαφνηφορος κοπω κοπως κοπος κλαδος ελαιας ελιας, ελια εστεμμενος δαφνες ανθη, λαβη κροκωτο υφασμα ακρο σφαιρα χαλκινο σφαιριδιο, πορφυρη ταινια λυτη κομη, ποδηρης χιτωνας, ιφικρατιδες χρυσος ζωστηρας ζωστηρ παρθενες δαφνηφορες, τραγουδι ειδικα τραγουδια, δαφνηφορικο μελος ορειχαλκινος αναθηματα γιορτη χρονος συμβολικη καθαρση 7ος 600 4ος 300 ταραχη γεννηση γεννα Διονυσου, διονυσος πυρος ατμω σελαγιζεν πυρ φωτια προσαπαγγελια Διας ζευς Σεμελης ηφαιστειο καθαρση μελλονυμφοι γαμος νερο ποταμι λουσιμο λουτρο δυση ηλιου, γυναικες γυναικα δαδα αρχαιοτατο εθιμο ποταμισιο παιδοποιια τεκνοποιια ζωοποιο γονιμο γονιμοτητα βοιωτικη ενυδρη βοτανη βοτανο σιδη Αρμονια, μεταβολη μεταμορφωση οφις, φιδι ρεμα Ρευμα του Αγιου Ιωαννου Αγιος Ιωαννης αη γιαννης προαστιο αγιοι Θεοδωροι Γρηγορας Λιβαδεια Λιβαδια Λεμβαδια τοπωνυμιο, λεμβος Κωπαιδα κωπαις θαλασσα κουπι προκατακλυσμιαιο προκατακλυσμιαιος προκατακλυσμιαια εποχη Ακραιφνιο υπατο Πτωο πτωον σχολια Νικανδρος Ινδος Φισων, Νειλος Γηων, Τιγρις, τιγρης Ευφρατης, Ιορδανης, Κηφισσος, Ταναις Ωκεανος Μελιας Ορχομενος προσωποποιησηη ρεοντα υδατα ελληνικη μυθολογια Πελαγοντας Πελαγων αιγινα, αρπινα, Ευβοια, Θηβη, κερκυρα, Κλεωνη, Πλαταια, Ταναγρα, Φιλυρα, παραδοση, δρακογεννημενοι ανδρειοι, βασιλεις πολεμος φονοι συγγραμμα φοιτητες Φιλοσοφικη Σχολη του Πανεπιστημιου Αθηνων Επιγραφικη ακροπολις κτισμα Σημιτοοφοινικες παραθαλασσια Σημιτες Φοινικες ναυτικοι μεσογεια εμποριο παραλια Ευριπιδης λαος, επαγγελμα αλιεια φοινικης πορφυρα Φοινικας, Κιλικας γεναρχης Κιλικες κιλικια Ευρωπη Ιμερα Σικελια λεξη ιshmas ισμας σανσκριτικα ερωτας ερως κοπελα μαχαιρι Πελοπιδας νυχτα Συνωμοσια της φορεσιας φερει βακχιον υδωρ βακχιο βακχος εμπυρομαντια μελλουμενα φωτια Φιλοχορος, σχολιαστης Σοφοκλης επιβιωση κληδονας, κληδων αμιλητο νερο 24 Ιουνιου, Ιουνιος πανηγυρια πανηγυρι εθιμα εορτες γιορτη αη Γιαννη του Κληδονα Σμυρνη Κληδονιος επιθετα Διος δια Κληδονας Κληδοναρης αγιος Γιαννης Μακεδονια δηλιον κωμη Ταναγρα αυλιδα, αυλις Δηλος κυκλαδες πετρα Βραγχιδες Θηβαγενεις ετριποδοφορουν Πινδαρος δαφνηφορος δαφναια δαφνηφορεια Ιερα Χαιρωνεια Αθηνα Φλυα Αττικης Λυκομηδης παρασημο πρωτο καταληφθεν περσικο πλοιο σαλαμις Σαλαμινα Ερετρια ψηφισμα Δαλματια, Αντιοχεια Βρυαξις, αγωνας Δελφοι Σαωδινα αρτεμη αρτεμις Θαργηλια αθηναιοι Θεσσαλια Μαγνητες Μικρα Ασιας μαγνησια αποσυμβολισμος σύμβολο Προκλος ηλιος πλανητες, Σεληνη ημερες μυλλερ μιλερ Muller αναπαρασταση ενιαυτος εποχε εναλλαγη φως σκοτος αλκαιος, Σαπφω, σιμωνιδης, Ωδες Πινδαρου, παρθενικα ασματα παρθενικο νοννος Διονυσιακα 9κρηνος πηγη Καλλιρροη ιεος ναος ΙΝ Αγιας Φωτεινης, φωτεινη κοιτη Ιλισσος Τρωες Σκαμανδρος, λαβε μου Σκαμανδρε την παρθενιαν παρθενια ευτεκνιος μυθος οικομυθος μολυνση του περιβαλλοντος ηφαιστεια οικομυθολογια
