Του Γιώργου Λεκάκη
Κατά την μυθολογία μας (δηλ. την αληθινή ιστορία μας), η Φυλλίς, θυγατέρα ενός βασιλέα της Θράκης, ηράσθη τον υιό του Θησέως, Δημοφώντα, καθώς εκείνος επέστρεφε με το καράβι του από την Τροία… Ο Θραξ βασιλεύς του προσέφερε την θυγατέρα του και ένα κομμάτι γης (ως προίκα). Ο Δημοφών, όμως, ένοιωσε ότι του λείπει η πόλη του πατρός του, η πόλη των Αθηνών, και ζητώντας την άδεια από την καλή του κατήλθε στην Αττική, υποσχόμενος πως θα επιστρέψει συντόμως. Αλλά ο νεαρός δεν επέστρεφε και η ερωτευμένη νύφη τον περίμενε ακούνητη κι ασάλευτη στο ίδιο το σημείο του γάμου τους! Έκλαιγε ασταμάτητα… (γι’ αυτό ο καρπός της αμυγδαλιάς ομοιάζει με δάκρυ). Άρχισε να μαραζώνει / γερνάει πριν την ώρα της… (γι’ αυτό ο καρπός της αμυγδαλιάς έχει αμυχές / ρυτίδες)… Έτσι η Θράσσα κόρη έλυωσε από την προσμονή… Οι θεοί την λυπήθηκαν! Και την μεταμόρφωσαν σε ένα δένδρο, ο καρπός του οποίου θα έχει αμυχές: αμυγδαλιά! – κατ’ άλλην παραλλαγή, η κόρη κρεμάστηκε από μια αμυγδαλιά… Δένδρο που έγινε έκτοτε σύμβολο ελπίδος, αγάπης κι έρωτος!
Η ιστορία έχει και συνέχεια… Ο Δημοφών επέστρεψε εν τέλει στην Θράκη, χειμωνιάτικα, αλλά η καλή του δεν ήταν πλέον παρά ένα παγωμένο και ξεραμένο δένδρο… Εκείνος το αγκάλιασε γεμάτος δάκρυα και τύψεις και τότε εκείνο ανταποκρίθηκε, φουντώνοντας τα γυμνά κλαδιά του με ωραία άνθη, μέσα στο καταχείμωνο… για να γίνει και προάγγελος του έαρος / της άνοιξης. Βλέποντας οι άνθρωποι αυτό το θαύμα, μα και τραγωδία, συνάμα, ονόμασαν τα πέταλα των δένδρων φύλλα, εκ της Φύλλιδος… Έτσι, έκτοτε ανθίζει πρώιμα, την εποχή ακριβώς που γύρισε και την αγκάλιασε ο εκλεκτός της καρδιάς της… Και τα άνθη της έμειναν στην αιωνιότητα ως σύμβολο έρωτος και γάμου… και η αμυγδαλιά σύμβολο της αιώνιας νύφης… Τα δε αμυγδαλωτά γλυκίσματα προσφέρονται σε γάμους και αρραβώνες!
Οι Θράκες δε, ονόμασαν όλη την περιοχή του βασιλείου της πριγκήπισσας, πέριξ του Παγγαίου, Φυλλίς… Συνέχισαν να την τιμούν και γι’ αυτό φιλούν την Φύλλιδα: Το ξύλο το οποίο ακουμπούν στα χείλη τους, το στομιο, του αγαπημένου μουσικού οργάνου τους, του άσκαυλου (γκάιντα) είναι από αμυγδαλόξυλο… σαν να φιλούν την κόρη!
Οι Έλληνες την λάτρεψαν τόσο, που την έκαναν και βαπτιστικό όνομα: Αμυγδαλιά! Ενώ το σχήμα των καρπών της έγινε πρότυπο για τα όμορφα μάτια: αμυγδαλωτά! Θεωρούν πως εντός αυτού, μπορούν να ζωγραφίσουν το πρόσωπο αγαπημένου τους ανθρώπου:
τ’ αμύγδαλο το τσάκισα
και μέσα σε ζωγράφισα…
Και επειδή η Φύλλιδα δεν έγινε ποτέ μητέρα, θέλησε ακόμη και μετά θάνατον να βοηθήσει τις γυναίκες, γι’ αυτό:
- Οι καρποί της, τα αμύγδαλα περιέχουν αυξημένη ποσότητα φυλλικού οξέος, το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (λ.χ. 100 γραμμάρια αμυγδάλων καλύπτουν το 6,25% των ημερήσιων αναγκών μιας εγκύου σε φυλλικό οξύ!)
- το λάδι των καρπών της, το αμυγδαλέλαιο, ανακουφίζει τους πόνους της μήτρας, και
- είναι και καλλυντικό – αφαιρεί τις κηλίδες από το πρόσωπο, τα στίγματα, τις ρυτίδες, καθαρίζει τα μικρά έλκη στο δέρμα της κεφαλής και την πιτυρίδα (Διοσκ.)…
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ
- Αμυγδαλή, λέγεται διότι στο χλωρό κέλυφός της, έχει αμυχές.
- Αμυγδαλή λέγεται το δένδρο και τα τραγήματα / τρωγάλια.
- Λέγεται και μύκηρος – κάποιοι λένε έτσι και τα μαλακά κάρυα.
- Το δάκρυ της αμυγδαλιάς στην Αττική το έλεγαν κόλλα.
- Τα αμύγδαλα λέγονται και θάσια, επειδή ο καρπός τους θάσσεται (κάθεται) πρώιμα από τα λοιπά δένδρα.
ΠΗΓΗ: ΕΤΥΜΟΛ. Μ. και ΓΕΝ. (30, 21) AB, Sym. 803, EM 1131. Ωρίων l. c., ΖΩΝΑΡΑΣ. ΦΩΤΙΟΣ. Εύπολις «Πολ.» (fr. 15 Dem.). Έρμιππος «Φορμοφόροις» (fr. 63, 20 K.). Φιλήμων εν «Μύστιδι» (fr. 2 Dem.). Δίφιλος «Τελεσία» (fr. 79 K.). Λεξικον ΣΟΥΔΑΣ.
Η ἀμυγδαλέα / ἀμυγδαλῆ / amygdalus / amigdalus > λατ. amygdala / amigdala > ιταλ. mándorla > γερμ. Mandel > αγγλ. almond > γαλλ. amande > ισπ. almendra > πολωνική λέξη migdaɫ, κλπ. αναφέρεται από τον Θεόφραστο (HP 1.6.3), Διοσκορίδη (1.123), Εὔπολ. («Βάπταις» 7), κ.ά.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Οι παλιοί πίστευαν πως εάν η αμυγδαλή παρέμενε άκαρπος, αυτό διορθωνόταν με την εξής πράξη: Ο ιδιοκτήτης της έπαιρνε έναν πέλεκυ και… απειλούσε το δένδρο τρις ότι θα το κόψει! Το φυτό τότε… τρόμαζε και καρποφορούσε! Εάν δε, παρά ταύτα, συνέχιζε να παραμένει άκαρπο, στηνόταν το ίδιο σκηνικό, μόνο που τώρα το δρώμενο είχε διάλογο: Κάποιος ιστάμενος όπισθεν του δένδρου, αποκρινόταν εκ μέρους του δένδρου – επίσης τρις – «θα καρποφορήσω!», κάθε που ο ιδιοκτήτης το απειλούσε… – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Ο κόσμος του 3”.
- Η αμυγδαλιά ενέπνευσε και τον μέγα ποιητή Γεώργιο Δροσίνη και έγραψε την “Ανθισμένη αμυγδαλιά”. Το ποίημα του Γ. Δροσίνη μελοποίησε ο Γιώργος Κωστής και έγινε παγκόσμια επιτυχία με τίτλο (“Ετίναξε την ανθισμένη αμυγδαλιά”). Αλλά και τον θεατρικό συγγραφέα Δημήτρη Γιαννουκάκη να γράψει θεατρικό και κινηματογραφικό έργο με τον ίδιο τίτλο, με θέμα τον έρωτα μεταξύ δύο νέων, στην παλιά Αθήνα.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Λεξικο παραδοσεων”. Άρθρο του γράφοντος στην στήλη “Χρονοτοπια”, στην εφημ. “Χρόνος” Κομοτηνής, 17.11.2009. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.11.2009.
Έτσι μία ποικιλία της στην Ελλάδα ονομάζεται ακόμη Φυλλίς…. Άλλες ποικιλίες της στην Ελλάδα:
- της Χίου (Καλογεράτα, Βολάτα, Νίκηκα)
- του Λασυθίου Κρήτης (Ποταμίτικα, Καλαροτικά, Κρυστάλια Φουρνής)
- της Βοιωτίας (Διστόμου), και
- Ξηρολίμνης, Ρέτσου, Φερανιά, κ.ά.
Η αμυγδαλιά είναι είδος φυτών της οικογένειας των Ροδοειδών (Rosaceae), που πολλάκις εντάσσεται στο γένος Prunus (Προύμνη). Η άγρια αμυγδαλιά βάσει ανασκαφών εμφανίζεται στην Ελλάδα πριν 10.000 χρόνια. Από την Ελλάδα διαδόθηκε στην Ιταλία (ίσως στον 2ο π.Χ. αιώνα) γι’ αυτό και λατινική της ονομασία ήταν nux Graecum (= ελληνικό καρύδι). Στον τάφο του φαραώ Τουταγχαμών της Αιγύπτου (1325 π.Χ.) τα αμύγδαλα ήταν μία από τις τροφές που θαα τον έτρεφαν στην μετά θάνατο ζωή του.
- Τα αμύγδαλα περιέχουν αμυγδαλέλαιο, ζάχαρη, μέταλλα, υψηλό ποσοστό πρωτείνης (21%), σιδήρου, ασβεστίου, φωσφόρου, βιταμινών Β, υψηλό ποσοστό λίπους (περ. 50%), με πολλά μονοακόρεστα (39%) και λίγα κορεσμένα (3,7%). Περιέχουν τα υψηλότερα επίπεδα ασβεστίου, μαγνησίου και καλίου από τους ξηρούς καρπούς.
- Κατανάλωση αμυγδάλων μειώνει την θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα, αυξάνει την α-τοκοφερόλη στο πλάσμα και βελτιώνει την αγγειακή λειτουργία.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Λεξικο παραδοσεων”.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Berryman C. E., κ.ά. «Επιδράσεις της κατανάλωσης αμυγδάλων στην μείωση της LDL-χοληστερόλης / Effects of almond consumption on the reduction of LDL-cholesterol: a discussion of potential mechanisms and future research directions», Nutrition Reviews 69 (4): 171–85. doi:10.1111/j.1753-4887.2011.00383.x. Απρ. 2011.
- Saußele T. “Συμπλήρωση φυλλικού οξέος πριν και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης” στο Medical Monthly for Pharmacists, τ. 31, τ. 12, 2008.
