Του Γιώργου Λεκάκη
Στο προηγούμενο σημείωμά μας εξετάσαμε την αρχαιότερη αναφορά του αθλήματος που ποδοσφαίρου, που φυσικά το είχαν βρει και εξασκούνταν σε αυτό οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Σήμερα θα δούμε άλλα παιχνίδια με μπάλλα που έπαιζαν, αντιστοίχως προγόνους του «τέννις» και του «βόλλεϋ»…
- Η φαινίδα παιζόταν με μικρή μπάλλα, που μάλλον χώραγε στην χούφτα (σαν το μπαλλάκι της αντισφαιρίσεως, αλλά πιο μαλακό). Λεγόταν και παιδιάς (εκ της μαλακής σφαίρας). Πήρε το όνομά της είτε από τον Φαινίνδα, που πρώτος συνέλαβε το παιχνίδι ή από το φενακίζω (= φέρομαι ως απατεών). Γιατί ο ένας προσποιείτο πως θα ρίξει την μπάλλα στον άλλο, αλλά την έριχνε μετά από αλλεπάλληλες προσποιήσεις («ετέρω προδείξαντες, ετέρω ρίπτουσιν, εξαπατώντες τον οιόμενον»). Φημισμένοι σε αυτό το παιχνίδι ήταν ο Φαίσκας και ο Αλκίνοος.
- Στην απόρραξη, έπρεπε να κάνει ο παίκτης την μπάλλα να κτυπήσει με δύναμη στο έδαφος («έδει την σφαίραν προς τουδαφος ευτόνως ρήξαντα»). Ο αντίπαλος υποδεχόταν την μπάλλα και με το χέρι πάλι την απέπεμπε προς τον αντίπαλο («υποδεξάμενος το πήδημα της σφαίρας τη χειρί πάλιν αντιπέμψαι»). Νικητής αναδεικνύετο όποιος επέφερε πιο πολλά κτυπήματα της μπάλλας στο έδαφος του αντιπάλου («και το πλήθος των πηδημάτων ηριθμείτο»). Πρόκειται για την αρχαιότερη αναφορά αντισφαιρίσεως (σήμερα το παιχνίδι αυτό το λέμε… τένις)…
- Η τριγώνα παιζόταν από τρεις παίκτες, οι οποίοι έστεκαν στις ισάριθμες κορυφές τριγώνου. Οι παίκτες πέταγαν την μπάλλα ο ένας προς τον άλλον και μέλημά τους ήταν αυτή να μην πέσει στο έδαφος. Όταν κάποιος έχανε την μπάλλα κι αυτή έπεφτε κάτω, τότε έπαιρνε έναν βαθμό ο παίκτης που του την πέταξε. Το παιχνίδι είχε διάφορους βαθμούς δυσκολίας, δεδομένου ότι αναφέρεται να παιζόταν και με δυο ή περισσότερες μπάλλες, οι οποίες σημειωτέον ήταν από ορυκτό μέταλλο! Διάσημος αρχαίος παίκτης ο Ούρσος, ο οποίος ποτέ δεν είχε χάσει την μπάλλα (δηλαδή ποτέ δεν του έπεσε κάτω). Η τριγώνα στα ρωμαϊκά χρόνια λεγόταν και άρπαστον.
Η τριγώνα. Αρχαία μπάλλα με την οποία έπαιζαν το ομώνυμο παιχνίδι, την τριγώνα. Ήταν φτιαγμένη από ορεία κρύσταλλο, ακριβώς για να μην αναπηδάει στο έδαφος! Είχε μέγεθος ίσα-ίσα να χωράει στην παλάμη του χεριού, ενώ η επιφάνειά της ήταν διακεκοσμημένη.
- Στην ουρανία, όπως λέει κι η λέξη, ο παίκτης εκτινάσσεται και ρίπτει την μπάλλα προς τον ουρανό και οι άλλοι προσπαθούν φιλότιμα, πριν αυτή πέσει στην γη, να την αρπάξουν (« ο μεν ανακλάσας αυτόν ανερρίπτει την σφαίραν εις τον ουρανόν, τοις δ’ ην αλλομένοις φιλοτιμία, πριν εις γην αυτήν πεσείν, αρπάσαι»). Σίγουρα, πρόκειται για τον αρχαίο πρόγονο της πετόσφαιρας (της νυν καλουμένης… βόλλεϋ)! Πρώτος τέτοια αναφορά γι’ αυτό το παιχνίδι κάνει ο Όμηρος στους Φαίακες. Άρα θα πρέπει να υιοθετήσουμε την Κέρκυρα – εάν είναι η Κέρκυρα η νήσος των Φαιάκων – ως πατρίδα αυτού του παιχνιδιού! Και μετρούσαν το πλήθος των πηδημάτων για να βγάλουν τον νικητή («το πλήθος των πηδημάτων διελογίζοντο»). Ο ηττημένος εκαλείτο «όνος» και έκανε στο εξής ό,τι διατάξει ο νικητής, που λεγόταν «βασιλεύς» («ο μεν ηττώμενος όνος εκαλείτο και παν εποίει το προσταχθέν, ο δεν νικών βασιλεύς τε ην και επέταττεν»).
- Τέλος, το «σφαιριστικόν (παιχνίδι) είναι εύρυθμον, ευσχήμονα, εύσκοπον, επίσκοπον, εύτονον», καταλήγει, καταλαβαίνοντας όλοι τι θέλει να πει.
ΠΗΓΗ: εφημ. Έθνος της Κυριακής, 21.12.2003. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.12.2003.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Αθήναιος, Αντιφάνης, Αρριανός (βιβλίο ιδ΄), Γαληνός («Περί των ασκήσεων με μικρή σφαίρα»), Ησύχιος, Ισίδωρος, Όμηρος («Οδ.» θ,282-293, 370-375), Pollux Gramm. J. («Ονομαστικόν» 9.103-107), Σενέκας, κ.ά.
Το ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ, το μπάσκετ, το βόλεϊ, το πόλο, το χάντμπολ και τα υπόλοιπα ομαδικά αθλήματα κεντρίζουν το ενδιαφέρον δισεκατομμυρίων ατόμων ανά τον πλανήτη, εδώ και αρκετές δεκαετίες. Ωστόσο, δεν αποτελούν σύγχρονη «εφεύρεση», αφού και κατά την αρχαιότητα τα ομαδικά αθλήματα ήταν διαδεδομένα και συγκέντρωναν τα βλέμματα όλων όσοι ασχολούνταν με τον αθλητισμό.
Παρά το γεγονός, δε, ότι τις μεγάλες τιμές τις απολάμβαναν οι νικητές των ατομικών αθλημάτων και κυρίως αυτοί του στίβου, της πυγμαχίας και της πάλης, εν τούτοις από παλιά υπήρχαν αθλοπαιδιές, που αν τις αναλύσουμε σήμερα, βλέπουμε ότι αποτελούν προδρόμους πολλών ομαδικών αθλημάτων.
Φυσικά, δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι στα αγωνιστικά προγράμματα των πανελληνίων ιερών αγώνων δεν συμπεριλαμβάνονταν τα ομαδικά αθλήματα.
Οι αρχαίοι Έλληνες επιδίδονταν σε αθλοπαιδιές κυρίως για την ψυχαγωγία τους και μαζί με διάφορές ασκήσεις ήταν μέσα βελτίωσης των σωματικών τους ικανοτήτων και της ανάπτυξης αρετών, όπως του θάρρους, της καρτερίας και της ετοιμότητας.
Τότε, οι σφαιρίσεις, δηλαδή τα παιχνίδια που παίζονταν με την μπάλλα και ενσάρκωναν τις αθλοπαιδιές, τύγχαναν ιδιαίτερης αγάπης και προτίμησης των
ανθρώπων, καθώς στον χώρο των γυμνασίων υπήρχαν τα σφαιριστήρια που ήταν χώροι, όπου οι αθλητές επιδίδονταν στην σφαιριστική. Μεγάλη απήχηση υπήρχε στην Σπάρτη, καθώς οι Σπαρτιάτες ήταν οι πρώτοι που την εφάρμοσαν, καθώς ταίριαζε απόλυτα με τον τρόπο ζωής, τη σκληρότητα και της αυστηρής διαπαιδαγώγησής τους στο βασικό στάδιο της φυσικής τους αγωγής. Οι έφηβοι της Σπάρτης, μάλιστα, εισερχόμενοι στην ανδρική ηλικία (19 – 20 ετών) λέγονταν και σφαιρείς. Δε θα πρέπει να παραγνωρίσουμε τις πολλές αναφορές του Πλάτωνος στις σφαιρίσεις, ενώ ιδιαίτερα αγαπητό αγώνισμα ήταν και για τους Μακεδόνες βασιλείς και τον Μέγα Αλέξανδρο.
Σε σύγγραμμά του, ο ιατρογυμναστής Γαληνός, αναδεικνύει την ανωτερότητα των σφαιρίσεων έναντι των υπολοίπων ομαδικών αθλημάτων.
Η αγάπη για τη σφαιριστική αποκτά μια διαχρονικότητα στην αρχαιότητα. Η σφαίρα αρχικά κατασκευάζονταν από διάφορα νήματα και αργότερα από ραμμένες δερμάτινες ταινίες, που γεμίζονταν από τρίχες ή πούπουλα. Ήταν μαλακή και ελαστική. Οι παιδικές σφαίρες βάφονταν με διάφορα χρώματα. Τότε,
τα πλέον γνωστά σφαιριστικά παιχνίδια ήταν η φαινίνδα ή αρπαστόν, όπου οι παίκτες προσποιούνταν ότι θα ρίξουν σε κάποιον την σφαίρα, ενώ την έριχναν σε άλλους (κατά κάποιο τρόπο μοιάζει στο χάντμπολ).
Ο επίσκυρος ή επίκοινος παίζονταν από νέους 17-18 ετών και αποτελεί τον πρόδρομο του ράγκμπυ. Το κερρητίζειν (κέρας ήταν το μπαστούνι) παιζόταν με την χρήση ενός μπαστουνιού και αποτελεί τον πρόδρομο του χόκεϊ επί χόρτου. Επίσης, ήταν η ουρανία, όπου οι παίκτες πετούσαν την μπάλλα ψηλά και την κέρδιζε όποιος πηδούσε υψηλότερα και την έπιανε (υπάρχει μικρή ομοιότητα με το μπάσκετ στο τζάμπολ ή και την διεκδίκηση της μπάλλας στην ρακέτα).
Δεν θα πρέπει ακόμη να προσπεράσουμε και το γεγονός ότι υπήρχε και η απόρραξις, στην οποία οι παίκτες χτυπούσαν την μπάλλα στο έδαφος με το χέρι και μετρούσαν τον αριθμό των αναπηδήσεων.
Στην αρχαία Ελλάδα, η ποικιλία των αθλητικών δραστηριοτήτων ήταν ενδιαφέρουσα. Υπήρχαν ομαδικά αθλήματα χωρίς έπαθλα, όπως οι σφαιρίσεις, με στόχο την διασκέδαση και τη σωματική βελτίωση. Όμως, τα περισσότερα αποτέλεσαν και αποτελούν πρόδρομο πολλών ομαδικών αθλημάτων, που υπάρχουν σήμερα, και γίνονταν πόλος έλξης εκατομμυρίων αθλητών.
Στην αρχαία Ελλάδα, εκτός από παιδιά, στις αθλοπαιδιές μετείχαν ενήλικες και γυναίκες.
Υπήρχε μεγάλος αριθμός τέτοιων παιχνιδιών, χωρίς δυστυχώς να έχουμε επαρκή γνώση των κανονισμών. Όμως, αναλύοντας τις σφαιρίσεις, εύκολα διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες, με πολλά ομαδικά αθλήματα. Κι αυτό υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο την σπουδαιότητά τους.
ΠΗΓΗ: άρθρο με τίτλο «ΟΙ ΑΘΛΟΠΑΙΔΙΕΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥΣ ΠΟΛΛΩΝ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΟΜΑΔΙΚΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ – Η αρχαία Ελλάδα έπαιζε μπάσκετ και χάντμπολ», εφημ. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, 9.1.2011. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.1.2011.
αρχαια Ελλαδα παιγνιδι μπασκετ, χαντμπολ, ραγκμπυ, χοκει ανδρες, γυναικες, παιδια Φαινινδα, απορραξις, ουρανια Λεκακης αρχαιοι Ελληνες παιχνιδι χαντμπαλ, ραγκμπι, χοκευ ανδρας, γυναικα, παιδι απορραξη ποδοσφαιρο, χαντμπωλ, βολευ, τεννις, βολει, τενις, παιχνιδια μπαλα αρχαιοι Ελληνες ΦΑΙΝΙΝΔΑ, ΑΠΟΡΡΑΞΙΣ, ΤΡΙΓΩΝ ΟΥΡΑΝΙΑ αρχαιοτερη αναφορα αθλημα ασκηση tennis volley χουφτα μπαλλακι αντισφαιριση μαλακο παιδιας μαλακη σφαιρα Φαινινδας, πρωτος παικτης αθλητης εφευρετης φενακιζω φερομαι ως απατεωνας προσποιηση προσποιησεις ριψη εξαπατηση οιομενος Φαισκας Αλκινοος εδαφος αντιπαλος χερι πηδημα Νικητης κτυπηματα πηδηματα αριθμηση αρχαιοτερο αντισφαιρισις τριγωνα παικτες, τριγωνο βαθμος δυσκολια ορυκτο μεταλλο Διασημος αρχαιος Ουρσος, ρωμαικα χρονια αρπαστον ουρανος ανακλαση φιλοτιμια, πετοσφαιρα ομηρος Φαιακες Κερκυρα πατριδα ηττημενος ονος διαταγη βασιλευς προσταγη βασιλιας σφαιριστικον σφαιριστικο ευρυθμον, ευσχημονα, ευσκοπον, επισκοπον, ευτονον Αθηναιος, Αντιφανης, Αρριανος Γαληνος Περι των ασκησεων με μικρη σφαιρα Ησυχιος, Ισιδωρος, ομηρου Οδυσσεια Pollux Ονομαστικον Σενεκας, ορεια κρυσταλλος, αναπηδηση παλαμη διακεκοσμηση Ελλαδα πολο, ομαδικο εφευρεση αρχαιοτητα ομαδικα αθλητισμος τιμη ατομικο στιβος, πυγμαχια παλη αθλοπαιδιες, προδρομος προγονος αγωνας πανελληνιοι ιεροι αγωνες αθλοπαιδια ψυχαγωγια βελτιωση σωματικες ικανοτητες αναπτυξη αρετη θαρρος, καρτερια ετοιμοτητα σφαιρισις, αθλοπαιδιαι γυμνασιο σφαιριστηριο σφαιριστικη Σπαρτη, Σπαρτιατες πρωτοι σκληροτητα διαπαιδαγωγηση σταδιο φυσικη αγωγη εφηβος ανδρικη ηλικια 19 – 20 ετων σφαιρευς σφαιρεας Πλατωνας σφαιριση αγωνισμα Μακεδονες βασιλεις μακεδονια Μεγας Αλεξανδρος συγγραμμα ιατρογυμναστης κατασκευη νημα ραμμενη δερματινη ταινια δερμα τριχα πουπουλα ελαστικη παιδικη βαφη χρωμα σφαιριστικα αρπαστο επισκυρος επικοινος νεος 17 – 18 κερρητιζειν κερας μπαστουνι επι χορτου τζαμπολ διεκδικηση ρακετα ποικιλια επαθλο διασκεδαση σωμα βελτιωση ενηλικες γυναικες κανονισμος
