Του Γιώργου Λεκάκη
Το Nahal Ein Gev II (NEG II) είναι ένας αρχαιολογικός χώρος της προϊστορικής εποχής, 2 χλμ. ανατολικά της Θάλασσας της Γαλιλαίας, στις νότιες πλαγιές των Υψιπέδων του Γκολάν, στην έκταση που κατέχει νυν το βόρειο Ισραήλ. Εδώ ανακαλύφθηκε ένα χωριό του «ύστερου νατουφικού πολιτισμού».
- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΝΑΤΟΥΦΙΩΝ, ΕΔΩ.
Ο χώρος ευρίσκεται στην βόρεια αναβαθμίδα του ρέματος Ein Gev.
Οι ανασκαφές απεκάλυψαν ένα χωριό, το οποίο περιλαμβάνει ένα μεγάλο και σύνθετο νεκροταφείο, μεγάλο αριθμό πέτρινων κτηρίων και μοναδικές εγκαταστάσεις.
Συμφωνως με τρεις χρονολογήσεις με άνθρακα-14, ο χώρος χρονολογείται μεταξύ 12.550 – 12.000 χρόνια πριν από σήμερα (Επιπαλαιολιθική περιοδος), όπως φαίνεται και από την μελέτη των εργαλείων από πυριτόλιθο και άλλων χαρακτηριστικών του υλικού πολιτισμού που βρέθηκαν στον χώρο.
Τα ευρήματα που απεκαλύφθησαν στην τοποθεσία έχουν έντονα «νατουφικά» χαρακτηριστικά, αλλά και στοιχεία που θυμίζουν τους μεταγενέστερους πολιτισμούς της πρώιμης νεολιθικής περιόδου του Λεβάντε. Στην κοιλάδα του Ιορδάνη, κατά μήκος της άνω και κάτω ροής του ποταμού, υπάρχουν και άλλες νατουφικές τοποθεσίες από την ίδια περίοδο. Εξ αιτίας αυτού, το Nahal Ein Gev II είναι μια βασική τοποθεσία για την μελέτη της μετάβασης από τον τρόπο ζωής του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη ανθρώπου, που χαρακτηρίζει την Επιπαλαιολιθική περίοδο, σε μια ζωή με μόνιμη εγκατάσταση, με γεωργία και κτηνοτροφία, που αντιπροσωπεύει την νεολιθική περίοδο.
Αποκαλυφθηκαν πολλαπλά αρχιτεκτονικά λείψανα, που αντικατοπτρίζουν ένα σύνθετο οικιστικό σχέδιο. Ως επί το πλείστον μεγάλα στρογγυλά κτήρια, με διάμετρο περίπου 5 μ., κτισμένα από έναν συνδυασμό ασβεστόλιθου και βασάλτη. Σε πολλές περιπτώσεις, τα κτίρια κτίστηκαν με δύο παράλληλους εξωτερικούς τοίχους (διδυμότοιχο). Σε ορισμένες περιπτώσεις, επίπεδες πέτρες τοποθετήθηκαν οριζόντια στην κορυφή του εσωτερικού τοίχου για να σχηματίσουν ένα έδρανο. Έχουν ανασκαφεί 6 κτήρια ενώ περισσότερα από 10 είναι γνωστά.
Οι πρώτες ύλες για την αποκοπή των αγγείων από πυριτόλιθο είναι κυρίως βότσαλα, από τις όχθες της Θάλασσας της Γαλιλαίας. Τα περισσότερα από τα προϊόντα θραύσης στον χώρο είναι λιθικές φολίδες, κάτι που χαρακτηρίζει τον νατουφιανό πολιτισμό και τους πολιτισμούς της Προκεραμικής Νεολιθικής Α περιόδου (PPNA) στην περιοχή. Τα ποσοστά των λεπίδων και των πυριτόλιθων είναι ίσα – χαρακτηριστικό των βιομηχανιών της Προκεραμικής Νεολιθικής Α παρά της Επιπαλαιολιθικής.
Ανακαλύφθηκαν επίσης πλούσια σύνολα μοναδικών αντικειμένων έργων τέχνης και χειροτεχνίας λ.χ. κοσμήματα, εργαλεία από ασβεστόλιθο, καθώς και λίθινα και οστέινα. Η ποσότητα των χαντρών, μαζί με το σύνολο εργαλείων τρυπήματος (οπέας, διατρητήρ) και άλλων τρυπημένων αντικειμένων, δείχνουν μια εκτεταμένη βιομηχανία κατασκευής κοσμημάτων. Πολλά από τα κοσμήματα είναι δισκοειδείς χάντρες[1] ή κυλινδρικές χάντρες, κατασκευασμένες από μεγάλη ποικιλία υλικών, αλλά κυρίως από κογχύλια. Οι δισκοειδείς χάντρες είναι συνήθως κατασκευασμένες από στρείδια Cardium, από την Μεσόγειο Θάλασσα. Ανακαλύφθηκαν και απόβλητα παραγωγής και χάντρες σε διάφορα στάδια παραγωγής και επεξεργασίας, άρα οι χάντρες παράγονταν τοπικά.
Ευρέθησαν περισσότερα από 20 άθικτα και σπασμένα έργα τέχνης:
- Οστέινα αντικείμενα με χαρακτικά,
- πέτρινα αντικείμενα με μοναδικές χαρακτικές, καθώς και
- ένα σπάνιο εύρημα: Ένα ανθρώπινο πρόσωπο σμιλεμένο σε βότσαλο! Και
- ένα πήλινο ειδώλιο 12.000 χρόνων, που απεικονίζει μια αλληλεπίδραση ανθρώπου-ζώου!. Οι αρχαιολόγοι (L. Grosman, L. Davin και N. Munro) εδήλωσαν ότι το ειδώλιο – μήκους μόλις 2,5 εκατ. – κατασκευασμένο από τοπικό πηλό, που είχε ψηθεί, απεικονίζει μια σκυμμένη γυναίκα με μια χήνα[2] καθισμένη στην πλάτη της: Δηλαδή τον μύθο της Σπαρτιάτισσας βασίλισσας Λήδας και του Διός! Άλλωστε σας έχω ξαναπεί πως η ελληνική μυθολογία διηγείται ιστορίες της Παλαιολιθικής εποχής! Ίχνη κόκκινης ώχρας εντοπίστηκαν τόσο στην γυναίκα όσο και στην χήνα. «Δεν είναι μόνον το αρχαιότερο ειδώλιο στον κόσμο, που απεικονίζει αλληλεπίδραση ανθρώπου-ζώου, αλλά είναι και η αρχαιότερη φυσιοκρατική αναπαράσταση μιας γυναίκας που βρέθηκε στην νοτιοδυτική Ασία», εδήλωσε ο κ. Davin. Το αντικείμενο ανακτήθηκε από μια ημικυκλική πέτρινη κατασκευή, που περιείχε ταφές και τελετουργικά αποθέματα. Οι ερευνητές λένε ότι το ειδώλιο μπορεί να απεικονίζει μια μυθολογική ή τελετουργική σκηνή. «Το ειδώλιο στην NEG II αποτυπώνει μια μεταμορφωτική στιγμή. Γεφυρώνει τον κόσμο των νομάδων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών και αυτόν των πρώτων κοινοτήτων που εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε έναν χώρο, δείχνοντας πώς η φαντασία και η συμβολική σκέψη άρχισαν να διαμορφώνουν την ανθρώπινη κουλτούρα», επρόσθεσε ο κ. Grosman. Το 12.000 χρόνων πήλινο ειδώλιο 12.000 ανατρέπει την εμφάνιση αρκετών θεμελιωδών καινοτομιών στην ανθρώπινη συμβολική έκφραση. Η αλληλεπίδραση δεν σχετίζεται με το κυνήγι, αλλά με μια μυθολογική σκηνή, μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός πουλιού [Λήδα-Κυκνος], η οποία συνάδει με ένα ανιμιστικό σύστημα πεποιθήσεων. Τέλος, το ειδώλιο μαρτυρά καλλιτεχνικές καινοτομίες, όπως του χειρισμού του όγκου και του φωτός για την δημιουργία προοπτικής, προμηνύοντας τεχνικές, οι οποίες όμως γίνονται δημοφιλείς στην Πρώιμη Νεολιθική η οποία έπεται…
Όλα αντανακλούν ένα τοπικο στυλ. Τα έργα τέχνης μοιράζονται πολλά χαρακτηριστικά με ευρήματα από τον πρώιμο νατουφικό πολιτισμό, αλλά και κοινά στυλιστικά χαρακτηριστικά με την τέχνη των πρώιμων νεολιθικών πολιτισμών!
Οι ανασκαφές στο Nahal Ein Gev II αποκάλυψαν και ένα πρώιμο παράδειγμα καινοτόμου τεχνολογικής ανάπτυξης: Την παραγωγή ασβεστοκονιάματος υψηλής ποιότητος σε μεγάλες ποσότητες. Το ασβεστοκονιάμα, σε διαφορετικές ποιότητες και μεθόδους παραγωγής, είναι γενικά γνωστό από την Προκεραμική Νεολιθική περίοδο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ευρέθησαν και υπολείμματα ατρακτοειδών, 12.000 χρόνων, ίσως τα αρχαιότερα ατρακτοειδή που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα!
Τα ευρεθέντα οστά ζώων μαρτυρούν αυξημένη εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος για διατροφή στην κοιλάδα του Ιορδάνη και στο νότιο Γκολάν. Οι εντατικές μέθοδοι κυνηγιού αντικατοπτρίζονται στην εκμετάλλευση μιας μεγάλης ποικιλίας ειδών, στην αφθονία μικρών ζωικών ειδών (χελωνών και κουνελιών) και στην έμφαση στο κυνήγι νεαρής αντιλόπης. Και εκμετάλλευση ζώων από τις κοντινές πηγές νερού (ψάρια, χήνες κ.ά. υδρόβια πτηνά).
Τέλος, οι ταφές ήταν σε κοντινή απόσταση από τους χώρους διαβίωσης, και ιδιαίτερα σε ερειπωμένα και εγκαταλελειμμένα σπίτια. Αυτό είναι μια νέα εξέλιξη και μια ιδιαιτερότητα του πολιτισμού των νατουφιων, που ερμηνεύεται ως ένδειξη έλλειψης διαχωρισμού μεταξύ ζωντανών και νεκρών! Η πιο σημαντική συγκέντρωση ταφων, ευρίσκεται στο κτήριο-5, βόρεια του χώρου. Τουλάχιστον 4 ταφές αποκαλύφθηκαν σε έναν λάκκο. Στην βάση του λάκκου, μια νεαρή γυναίκα θάφτηκε σε συνεσταλμένη στάση. Γύρω από όλο το σώμα της, και ιδιαίτερα κάτω από το κεφάλι της, υπήρχε μια σκληρή λευκή ουσία, άρα όταν θάφτηκε ήταν καλυμμένη με ασβεστοκονίαμα. Τα οστά δύο άλλων ταφών βρέθηκαν διάσπαρτα γύρω από την ταφή. Στο κτήριο-3, βρέθηκε μια μόνο ταφή μιας γυναίκας, κάτω από τον τοίχο του κτηρίου, το οποίο πιθανότατα είχε ήδη εγκαταλειφθεί κατά την στιγμή της ταφής της. Ο τόπος ταφής επιλέχθηκε προσεκτικά. Έγινε αποσυναρμολόγηση του πέτρινου τοίχου, τοποθέτηση του σώματος και ανακατασκευή του τοίχου. Η στάση ταφής της γυναίκας ήταν πολύ συμπιεσμένη, γεγονός που εγείρει την πιθανότητα το σώμα να ήταν δεμένο ή τυλιγμένο σε οργανικό υλικό κατά την ταφή. Πολλές άλλες ταφές βρέθηκαν σε ταφικούς λάκκους σκαμμένους σε στρώμα σοβά, που καλύπτει ολόκληρη την περιοχή του νεκροταφείου. Η πλήρης έκταση του νεκροταφείου και το βάθος των στρωμάτων σε αυτό δεν είναι ακόμη πλήρως γνωστά.
- Η τοποθεσία ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από τον D. Ben-Ami από το Κιμπούτς Ein Gev, ο οποίος εταξείδεψε εκτενώς στην περιοχή και ανακάλυψε πολλές αρχαίες θεσεις. Η τοποθεσία αποκαλύφθηκε σε σωστικές ανασκαφές, λόγω της δημιουργίας μιας στρατιωτικής θέσης, που έβλεπε προς τα συριακά σύνορα. Το 1973, πραγματοποιήθηκε δοκιμαστική ανασκαφή από τον Of. Bar-Yosef. Τα αποτελέσματα αυτής της δοκιμής δημοσιεύθηκαν σε άρθρο το 2000. Οι ανασκαφές στο Nahal Ein Gev II συνεχίσθηκαν το 2010 από τον L. Grosman (Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ). Το ανασκαφικό και ερευνητικό έργο στην τοποθεσία συνεχίζεται από το 2024 από μια αποστολή του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ (HUJI).
ΠΗΓΗ: L. Davin, κ.ά. «A 12,000-year-old clay figurine of a woman and a goose marks symbolic innovations in Southwest Asia», Proceedings of the National Academy of Sciences / PNAS, 122 (47) e2517509122, DOI 10.1073/pnas.2517509122. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.11.2025. Γ. Λεκάκης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Παρόμοια σύνολα δισκοειδών χαντρών ανακαλύφθηκαν στο Eynan και το Huzuk Musa, επίσης τοποθεσίες της ύστερης Natufian, στην κοιλάδα του Ιορδάνη.
[2] Αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν σε άλλες περιοχές του χωριού δείχνουν ότι οι χήνες χρησιμοποιούνταν ως πηγή τροφής και τα φτερά και τα οστά χήνας χρησιμοποιούνταν για διακοσμήσεις και στολίδια.
αρχαιο ειδωλιο 12.000 χρονων μυθος ληδας κυκνος διας Λεκακης 13η χιλιετια χρονια πριν Ληδα κυκνος ζευς ναχαλ ειν γκεβ Nahal Ein Gev II αρχαιολογικος χωρος προιστορικη εποχη Θαλασσα της Γαλιλαιας, Γαλιλαια Υψιπεδα Γκολαν, βορειο Ισραηλ προιστορικο χωριο υστερος νατουφικος πολιτισμος προιστορια ρεμα ποταμι ποταμος ανασκαφη νεκροταφειο, πετρινο κτηριο χρονολογηση ανθρακας 14, 12.550 14000 πΧ Επιπαλαιολιθικη παλαιολιθικη εργαλειο πυριτολιθος χαρακτηριστικα ευρημα νατουφικα πρωιμη νεολιθικη Λεβαντε κοιλαδα Ιορδανης, νατουφικη μεταβαση αρχαιος τροπος ζωης κυνηγος τροφοσυλλεκτης ανθρωπος ζωη γεωργια κτηνοτροφια μονιμη εγκατασταση αρχιτεκτονικη συνθετο οικιστικο σχεδιο μεγαλο στρογγυλο κτηρια, διαμετρος ασβεστολιθος βασαλτης δυο παραλληλοι εξωτερικοι τοιχοι επιπεδη πετρα οριζοντια κορυφη εδρανο ανασκαφες διδυμοτοιχο σπιτι διδυμοτοιχη οικια πρωτη υλη αγγειο βοτσαλο οχθη προιοντα θραυση λιθινη φολιδα νατουφιανος Προκεραμικη λεπιδα βιομηχανια μοναδικο αντικειμενο λεργο τεχνης τεχνη χειροτεχνια κοσμημα εργαλεια λιθινα οστεινο χανδρα τρυπημα τρυπημενο οπεας οπευς διατρητηρας κατασκευη κοσμηματοποιια κοσμηματα δισκοειδης χαντρα κυλινδρικη χαντρες, υλικα κογχυλι κοχυλι δισκος στρειδι καρντιουμ Cardium, Μεσογειος αποβλητα παραγωγη επεξεργασια αθικτα σπασμενα εργα Οστεινα χαρακτικη πετρινα μοναδικη σπανιο ανθρωπινο προσωπο σμιλεμενο στυλιστικα ειδωλια απεικονιση αλληλεπιδραση ανθρωπου ζωου αρχαιολογια πηλος ψησιμο σκυμμενη γυναικα χηνα καθισμενη πλατη ελληνικη μυθολογια ιστορια κοκκινη ωχρα αρχαιοτερο ειδωλιο στον κοσμο, αρχαιοτερη φυσιοκρατικη αναπαρασταση νοτιοδυτικη Ασια ημικυκλικη πετρινη ταφη τελετουργια μυθολογικη τελετουργικη σκηνη μεταμορφωτικη στιγμη κοσμος νομαδες κυνηγοι τροφοσυλλεκτες πρωτες κοινοτητες φαντασια συμβολικη σκεψη διαμορφωση κουλτουρα ανατροπη εμφανιση θεμελιωδης καινοτομια συμβολο εκφραση κυνηγι, πουλι πτηνο ανιμιστικο συστημα ανιμισμος πεποιθηση καλλιτεχνικες καινοτομιες, χειρισμος ογκος φωτος φως δημιουργια προοπτικη τεχνικη πρωιμο παραδειγμα καινοτομος τεχνολογικη αναπτυξη ασβεστοκονιαμα υψηλη ποιοτητα ανατολικη ατρακτοειδη παλαιοτερο ατρακτοειδες ατρακτος οστα εκμεταλλευση φυσικο περιβαλλον διατροφη εντατικο μεθοδος κυνηγιου ποικιλια ειδη μικρο ζωικο ειδος ζωο χελωνα κουνελι νεαρη αντιλοπη πηγες νερου νερο ψαρια, υδροβια πτηνα ταφος διαβιωση ερειπωμενα εγκαταλελειμμενα σπιτια νατουφιοι ενδειξη ελλειψη διαχωρισμος ζωντανοι νεκροι ταφοι λακκος συνεσταλμενη σταση σωμα κεφαλι σκληρη λευκη ουσια, καλυμμενη οστουν αποσυναρμολογηση πετρινος νεκρος ανακατασκευη συμπιεσμενη, δεμενο τυλιγμενο οργανικο υλικο ταφικος σοβας νεκροπολη κιμπουτς αρχαιος σωστικες ανασκαφες, στρατιωτικη θεση στρατοπεδο συρια Εβραικο Πανεπιστημιο Ιερουσαλημ ινστιτουτο Αρχαιολογιας ειναν ευναν Eynan χουζουκ μουσα Huzuk Musa, χηνες χρηση τροφη φτερα οστα χηνας διακοσμηση στολιδι
