Η άγνωστη αρχαία Μήθυμνα Κρήτης – οικισμός 4.900 χρόνων!

Του Ιωάννη Παπαδάκη

Η αρχαία ελληνική πόλη Μήθυμνα[1] στην Κρήτη ερίζει ακόμα αρχαιολόγους και μη, που δεν την αποδέχονται, αν και οι σωστικές ανασκαφές της κ. Βλαζακη, την εποχή που φτιαχνόταν ο ΒΟΑΚ, συνηγορούν για το αντίθετο.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΚΙΣΣΑΜΟΥ, ΕΔΩ.

Η παρουσία οικισμών στην ευρύτερη περιοχή της Κισσάμου, κατά την μινωική εποχή, έχει διαπιστωθεί σε διάφορες θέσεις. Συστηματική ανασκαφική έρευνα, προς το παρόν, έχει γίνει μόνον στην αγροτική περιοχή του παράλιου οικισμού των Νωπηγείων[2]. Εκεί, στον λόφο Τρουλλιά[3] και επί των χαμηλών παρυφών του, έχουν έλθει στο φως κατάλοιπα ενός οικισμού από την Προανακτορική μινωική περίοδο (2900 – 2300 / 2150 π.Χ.) μέχρι την Υστερομινωική εποχή (1100 π.Χ.). Η μικρή ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως χιλιάδες κωνικά κύπελλα και θραύσματα αγγείων, προσφορές προς την θεότητα ενός ναού. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι και ένα θυμιατό, ή όπως είναι γνωστό στην γλώσσα της αρχαιολογίας, πύραυνος, που οι ιέρειες του ναού έκαιγαν διάφορα αρωματικές ουσίες. Περιηγητές του 19^ου αι. τοποθετούν στον χώρο αυτόν την κρητική Μήθυμνα, πράγμα που δεν έχει τεκμηριωθεί ακόμη… αλλά θεωρώ ότι είμαστε κοντά.

Ένα ελληνιστικών χρόνων οχυρωματικό έργο, στην Καμάρα στο Κολένι[4], πάντα στον κόλπο της Κισσάμου, αν και η θέση είναι άγνωστη σε πολλούς, είναι μικρό φρούριο. Διόλου απίθανο η θέση αυτή να ήταν κάποιος μικρός λιμενικός σταθμός, καθώς έχουν βρεθεί αρχαίες δέστρες γύρω από το σημείο αυτό. Η περιοχή συνδέεται με την αρχαία Μήθυμνα, αλλά και είναι πολύ κοντά στην Ρόκκα, όπου υπήρχε, κατά παράδοση, το ιερόν της Ροκκαίας Αρτέμιδος. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΡΟΚΚΑΣ, ΕΔΩ. Πάντως μέρος των οχυρωματικών έργων του κάστρου διατηρείται σε άριστη κατάσταση. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Τα επιθετα της θεας Αρτεμιδος”.

Στις αεροφωτογραφίες με μπλε ότι σώζεται ενώ μέρος από το καρδιοσχημο φρούριο περνά την παλαιά εθνική οδό.

Ένα απο τα άγνωστα αρχαία λιμενικά έργα στην περιοχή Κισσάμου, ευρίσκεται στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία στο Κολένι. Σίγουρα κλασσικής περιόδου, μιας και σήμερα ευρίσκεται πολύ υψηλότερα απο την θάλασσα, εξ αιτίας του σεισμού του 365 μ.Χ. (παρακάτω φωτ.).

Το μέρος εντός της εγκατάστασης, έχει συνεχή κατοίκηση, με τον ομώνυμο ναό στο κέντρο. Δεν έχουν γίνει σωστικές ανασκαφές, αλλά σίγουρα εξυπηρετούσε κάποια αρχαία πόλη εκεί κοντά, την Μήθυμνα ή την Ρόκκα.

Ένα μέρος του τεράστιου τείχους (παραπάνω φωτ.), που περιλαμβάνει και δυο τετράγωνες κατασκευές – μια ανατολικά και μια δυτικά – έχει χαλάσει προς τα νότια, απο την παλαιά εθνική οδό. Στα βόρειά του έχουν βρεθεί αρχαίες δέστρες πλοίων, ενώ εικάζεται ότι έχει χρησιμοποιηθεί έως και την εποχή των Ενετών… μιας και σε κάποιους χάρτες φαίνεται σαν κάστρο ή κατοικία! Η περιοχή ειδικώς από την ανατολική μεριά του ποταμού έχει πολύ ενδιαφέρον. Στην γέφυρα του Μανιμάνη έως και το Κολένι έχουν βρεθεί ελληνορωμαϊκής εποχής λουτρά.

Στην πρώτη αιθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Κισσαμου μπορείτε να δείτε πολλά αγγεία προσφορών (παραπάνω φωτ.), από τις ανασκαφές σε αρχαίο ιερό, κοντά στα νυν Νωπήγεια, δηλ. την αρχαία Μήθυμνα. Εκείνα τα χρόνια δεν πήγαιναν με αδειανά χέρια στον ναό, ούτε υπήρχε κερί για να ανάβουν. Έφερναν εκτός απο δώρα και σε μικρά πήλινα αγγεία λάδι, που το άδειαζαν σε κάποιον μεγάλο κρατήρα, ή πιθάρι, αφού τρυπούσαν τον πάτο του μικρού αγγείου (που ήταν μια χρήσης). Τα μνημόσυνα είναι πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες επίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν την συγγνώμη των θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ομ. «Ιλιάδα» Ι,497). Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνο την 3η, την 9η και την 30ή ημέρα από την ημέρα του θανάτου. Το τελευταίο ονομαζόταν «τριακάς» και συνοδευόταν από νεκρόδειπνο. Επίσης μνημόσυνο καλούσαν και στον έναν χρόνο από τον θάνατο. Από κάπου, λοιπον, κληρονομήσαμε τα σημερινά χριστιανικά μνημόσυνα[5]…

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΜΗΘΥΜΝΑΣ, ΕΔΩ.

Μήθυμνα ή Ρέθυμνα

Την άνοιξη του 1851 φτάνει στην Κρήτη ένας δραστήριος Εγγλέζος χαρτογράφος, ο Th. Ab. Br. Spratt. Εγύρισε όλο το νησί και πέρασε και απο την Κίσσαμο (παραπάνω χάρτης). Μια αφήγησή του η πρώτη απο την Κίσσαμο ειναι η παρακάτω:

«Οι κάτοικοι της Ρόκκας έχουν πολλές ιστορίες για τον χρυσό και άλλους θησαυρούς που έχουν βρεθεί σε διάφορες εποχές ανάμεσα σε αυτά τα υπολείμματα νότια της Ρόκκας, και μου έδειξαν ένα σημείο, σε μια μικρή προεξοχή κάτω από το χωράφι με την εξέδρα στην θέση Τρία Αλώνια, όπου είχαν γίνει πρόσφατες ανασκαφές, και όπου, μου είπαν, είχε βρει ένα μικρό μαρμάρινο άγαλμα από τον ιδιοκτήτη του χωραφιού, με καταγωγή από το χωριό των Αρμένων. (σ.σ.: Θα εννοεί το Αρμενοχωριό). Λέγεται επίσης ότι μια μικρή χρυσή φιγούρα είχε βρεθεί πριν από πολύ καιρό σε ένα παρακείμενο χωράφι από τον ιδιοκτήτη της, έναν συγγενή της, ο οποίος του εμπιστεύτηκε την φιγούρα να την διαθέσει στα Χανιά. Αλλά καθώς δεν θα έκανε ποτέ λογαριασμό των εσόδων, αρνούμενος το γεγονός, ο ευρέτης και νόμιμος ιδιοκτήτης τον κατηγόρησε για την κλοπή ενώπιον των Αρχών στα Χανιά και φυλακίσθηκε για δύο μήνες. Όλες αυτές οι ανακαλύψεις και οι παραδόσεις δείχνουν ότι ήταν αναμφίβολα ένα σημείο με κάτι περισσότερο από κοινό ενδιαφέρον. Και καθώς, προφανώς, δεν ήταν η τοποθεσία μιας πόλης, θα μπορούσε να είναι μόνο ένας τόπος ιερότητας, όπως ένας ναός ή το ιερό κάποιας θεότητας. Επομένως, πιστεύω ότι αυτός είναι ο αληθινός χώρος του ναού της Ροκκαίας Αρτέμιδος (ως και σήμερα υποστηρίζεται οτι το μοναδικό ιερό της Ροκκαίας Αρτέμιδος υπάρχει στην φορτέτσα του Ρεθύμνου). Βέβαια εκεί κοντά δεν υπάρχει Ρόκκα και ενδεχομένως οι παλαιοί περιηγητές να έχουν μπερδέψει το Μήθυμνα με το Ρίθυμνα[6]. Ρόκκα βέβαια υπάρχει σαν ονομασία σε όρος που βρίσκεται ανάμεσα σε Αρχάνες και Αγία Βαρβάρα, όπου υπήρχε η αρχαία πόλη Λύκαστος κατά Όμηρο) σε αντίθεση με την υιοθέτηση της Μήθυμνας, από τον Pashley.

Υ.Σ.: Για την αρχαία πόλη που δεν πιστεύει ότι υπήρχε στα Τρία Αλώνια ο Thomas Spratt, αλλά μόνον ιερό, μάλλον έκανε λάθος μιας και υπάρχει έχει ήδη καταγραφεί και εν μέρει οροθετηθεί. Πρόκειται, μάλλον, για την αρχαία Τρίλιρο. – ΠΗΓΗ: SADENTREPESE «TRAVELS AND RESEARCHES IN CRETE».

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.10.2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ. Λεκάκη:

[1] Κατά κάποιους, δεν ελέγετο Μήθυμνα, αλλά Ρίθυμνα (αν και είναι το ίδιο)[6] – ΠΗΓΗ: Σβορώνος «Numismatique» etc. 309. P. Faure «La Crete aux cent villes», Κρητ. Χρον. ΙΓ’,191, 194.

[2] Νοπήγεια, Νοπήγια, Νωπήγεια, Νωπήγια < Ναυπηγεία > Nopia (Pashley II,308 και 43) και Barozzi Fo 29r), Nopigia (Καστροφύλακας Κ,238). Το όνομα και μόνο διασώζει ότι κάποτε εδώ υπήρχαν ναυπηγεία. Είχε 62 κατ. τό 1583 και 4 χριστιανικές οικογένειες τό 1834. Δυτικώς του χωριού είναι η εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου, κτισμένη επί αρχαίου ναού, προσανατολισμένη πρός τον βορρά καί όχι πρός τήν Ανατολή!(*) Επί οθωμανοκρατίας ευρέθη έδώ ένα άγαλμα, πού παρίστανε μιά γυναίκα μέ ένα παιδί, πιθανόν τήν Ροκκαίαν Αρτέμιδα. Σέ απόσταση 200 μ. από τόν κεντρικό δρόμο πρός την θάλασσα είναι ο Ριζόσπηλιος, σπήλαιο μέ υπόγειο ποτάμι! – ΠΗΓΗ – Βιβλιογραφια: Στ. Σπανάκης «Κρήτη». I. Νουχάκης «Χωρογραφία» 258 — Κ. Λασσιθιωτάκης «Έκκλησίες Δυτικής Κρήτης», Κρητ. Χρον. ΚΑ’, 181. P. Faure «La Crete aux cent villes», Κρητ. Χρον. ΙΓ’, 191, 194. R. Pashley «Travels» etc. II, 38 έξ.

Τα Νωπήγεια συνδέονται και με την μικρή ΙΜ Αγίου Ιωάννη Προδρόμου, στην κοιλάδα του Γκιώνα, στην Χερσόνησο Σπάθα. Αν και μικρή, είναι ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα στην Κρήτη! Ο ναός εκτίσθη τον 16ο αι. Αρχικώς μονόκλιτος. Αργότερα επεκτάθηκε σε δίκλιτο (το δεύτερο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο. Στο εσωτερικό του ναού ευρέθησαν 7 τάφοι. Έξω σώζεται ένα δίδυμο, θολωτό κτίσμα και κελλιά. Στο προαύλιο ευρίσκεται και ο μυθικός πλάτανος, του οποίου τα φύλλα βγαίνουν… ανάποδα! Επειδή ένα μοναχός, κουβαλώντας ένα κλαδί πλατάνου από τα Νωπήγεια, κουρασμένος από τον δρόμο και την ζέστη, καρφώνοντας το στο χώμα είπε: «αν είναι ο άγιος θαυματουργός, ας φυτρώσει αυτό το κλαδί, να γίνει δένδρο να με σκιάζει». Όπως και έγινε! Εδώ βάφτιζαν πολλά τασιμάρικα (ταξιμάρικα / ταγμένα παιδιά). – ΠΗΓΗ: Μ. Γ. Ανδριανάκης – Κ. Γιαπιτσόγλου “Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης”, Συνοδική Επιτροπή Θρησκευτικού Τουρισμού της Εκκλησίας Κρήτης, ΜΚΟ “Φιλοξενία”, Ηράκλειο 2012. Μ. Ανδριανάκης «Μοναστήρια του νομού Χανίων», εφημ. “Χανιώτικα Νέα”, 5-14.6.1985. Γ. Λεκάκης “Ταματα και αναθηματα”, 2001. Β. Ψιλάκης “Ιστορία της Κρήτης: από της απωτάτης αρχαιότητος μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων”, εκδ. Νέα Έρευνα, εν Χανίοις.

(*) Εκκλησία με αυτόν τον προσανατολισμό βρίσκουμε και στο Ιερό των Μεγάλων Θεών στην Σαμοθράκη! – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης “Σαμοθρακη, ιερα νησος”.

[3] Τρουλλιά < τρούλλοι, θολαρια, όπως τα λεν αλλαχού, τα αρχαία θολωτά κτίσματα.

[4] Επήρε το όνομά του από τον ποταμό Κολένη, που εκβάλλει τα νερά του στο βόρειο Κρητικό πέλαγος, μαζί με τους ποταμούς Ταυρωνίτη, ανατολικό όριο της επαρχίας, τον Σπηλιανό, τον Νοπηγιά ή Νοπηγιανό, τον Τυφλό καί τον Δραπανιά.

[5] Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει καθορίσει δύο Σάββατα, τα οποία αφιερώνει στους κεκοιμημένους της. Είναι τα μεγάλα Ψυχοσάββατα, το ένα πριν από την Κυριακή της Απόκρεω και το άλλο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης “Ταματα και αναθηματα”.

[6] Τοπωνύμια με κατάληξη -υμνα, -υμνος, είναι πρωτοελληνικά πελασγικά. Μήθυμνα γνωρίζουμε αρχαιοτάτη πόλη στην αιολική Λέσβο. Ίσως πρόκειται για άλλη μια αποικία Αιολέων στην Κρήτη. Και επειδή οι λέξεις και τα τοπωνύμια έχουν ιστορία, από την κρητική Μήθυμνα να ιδρύθηκε η της Λέσβου – η οποία σήμερα λέγεται δυστυχώς Μόλυβος! Τέλος, Μήθυμνα > Ρήθυμνα / Ρίθυμνα, Ρέθυμνα / Ρέθυμνος / Ρέθυμνο, κλπ. είναι τα ίδια πρωτοελληνικά πελασγικά αιολικά τοπωνύμια.

αγνωστη αρχαια Μηθυμνα κισσαμου χανιων Κρητης αρχαιος οικισμος 4.900 χρονων χρονια πριν ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΑ ΧΩΡΙΑ ΔΗΜΟΥ ΚΙΣΣΑΜΟΣ ΧΑΝΙΑ ΚΡΗΤΗ εγκαταλελειμμενα εγκατελειμμενα εξαφανισμενα χωρια κισσαμου κισσαμος κισαμου κισαμος χανιων χανια κρητης κρητη εγκαταλελειμμενο εγκατελειμμενο εξαφανισμενο χωριο εγκαταλειψη χωριων χωριου εξαφανισμενη εγκαταλελειμμενη γειτονια, κατοικοι Παπαδακης αγνωστα ελληνικη πολη αρχαιολογια σωστικες ανασκαφες Βλαζακη, ΒΟΑΚ, οικισμος μινωικη εποχη συστηματικη ανασκαφη αγροτικη περιοχη παραλιος Νωπηγεια λοφος Τρουλλιας Τρουλιας καταλοιπα προανακτορικη μινωικος πολιτισμος περιοδος 2900 – 4.300 2300 4.150 2150 πΧ Υστερομινωικη εποχη αρχαιο κωνικο κυπελλο θραυσμα αγγειο προσφορα θεοτητα αρχαιος ναος ευρημα θυμιατο πυραυνος, ιερεια αρωμα περιηγητης 19^ος αιωνας μχ κρητικη ελληνιστικα χρονια οχυρωματικο εργο, οχυρο Καμαρα Κολενι κολενη κολπος φρουριο καστρο λιμανι λιμενικος σταθμος, δεστρα Ροκκα, παραδοση, ιερον ιερο Ροκκαια Αρτεμις θεα Αρτεμη αριστη κατασταση παλαια εθνικη οδος λιμενικα εργα υψωμα Προφητη Ηλια Προφητης Ηλιας κλασσικη περιοδος σεισμος 4ος 365 μΧ εγκατασταση συνεχης κατοικηση, σωστικη ανασκαφη τεραστιο τειχος, τετραγωνη κατασκευη αρχαιες δεστρες πλοιων, πλοιο Ενετικη χαρτης κατοικια ποταμος γεφυρα του Μανιμανη Μανιμανης ελληνορωμαικη λουτρα Αρχαιολογικο Μουσειο Κισσαμου αγγεια προσφορων, δωρα μικρο πηλινο λαδι, κρατηρας, πιθαρι, τρυπα πατος μιας χρησης μνημοσυνο παναρχαιο εθιμο αρχαιοι ελληνες δεηση θυσια προσφορες συγγνωμη θεοι αμαρτημα νεκρος Ομηρου ομηρος Ιλιας μνημοσυνο 3η, 9η 30η 3 9 30 τριτη εννατη τριακοστη ημερα θανατος τριακας νεκροδειπνο ενας χρονος ετησιο κληρονομια χριστιανικα μνημοσυνα 19ος 1851 αγγλος Εγγλεζος χαρτογραφος, σπρατ νησι χρυσος θησαυρος θεση Τρια Αλωνια, μικρο μαρμαρινο αγαλμα Αρμενοι Αρμενοχωριο Αρμενοχωρι μικρη χρυση φιγουρα χωραφι ιδιοκτητης Χανια εσοδα ευρετης ευρεση λαθρανασκαφη αρχαιοκαπηλια νομιμος κατηγορια κλοπη φυλακη ανακαλυψη παραδοση ιεροτητα ιερο θεοτητα Ροκκαια Αρτεμις θεα αρτεμη φορτετσα Ρεθυμνου περιηγητες Ριθυμνα ορος Αρχανες Αγια Βαρβαρα, Λυκαστος πασλει Pashley Τριλιρος Ριθυμνος Σβορωνος φωρ Faure Νοπηγεια, Νοπηγια, Νωπηγεια, Νωπηγια < Ναυπηγειο νοπια Nopia νοπιγια Nopigia Καστροφυλακας ναυπηγειο εκκλησια ιν ιερος ναος Αγιου Γεωργιου, Αγιος Γεωργιος, προσανατολισμος προς βορρα βορα ανατολη σαμοθρακη ιερο μεγαλων θεων οθωμανοκρατια γυναικα με ενα παιδι βρεφοκρατουσα Ριζοσπηλιος, σπηλαιο υπογειο ποταμι Σπανακης Νουχακης Χωρογραφια Λασσιθιωτακης εκκλησιες Δυτικη Κρητικα Χρονικα τρουλλος, τρουλος θολος θολαρι θολωτο κτισμα Κολενης, εκβολες βορειο Κρητικο πελαγος, ποταμοι Ταυρωνιτης, επαρχια Σπηλιανος Νοπηγιας Νοπηγιανος Τυφλος Δραπανιας ορθοδοξη Σαββατο μεγαλο Ψυχοσαββατο Κυριακη της Αποκρεω αποκρια Πεντηκοστη Τοπωνυμιο καταληξη -υμνα, -υμνος, πρωτοελληνικο πελασγικο αρχαιοτατη αιολικη Λεσβος αποικια Αιολεων λεξη τοπωνυμια ιστορια, ιδρυση Λεσβου Μολυβος Ρηθυμνα / Ριθυμνα, Ρεθυμνα / Ρεθυμνος / Ρεθυμνο, πρωτοελληνικα πελασγικα αιολικα αιολεις πρωτοελληνες πελασγοι